De leestip van Sarah Reader Harris: 'Verhalen uit de binnenstad' van Shaun Tan

De Brusselse bibliotheken zetten 19 topboeken in de kijker, zorgvuldig gekozen door Brusselaars met een liefde voor lezen. Ontdek jouw zomerlectuur en laat je leiden door deze leesambassadeurs.

door Nathalie Cools

Dag Sarah. Je tipt ‘Verhalen uit de binnenstad’ van de Australische auteur Shaun Tan. Hoe kwam je bij dit boek terecht?
Via een recensie die ik las in de krant, waarna ik op zoek ging naar het boek in de bibliotheek. Ik kende de auteur niet, maar vond de cover meteen intrigerend. Er zijn veel goede boeken die je snel weer vergeet… Dit boek blijft daarentegen in je hoofd hangen. Je neemt het mee. Normaal lees ik geen fantasieverhalen, maar ‘Verhalen uit de binnenstad’ heeft mijn kijk op de wereld echt veranderd.

Het is inderdaad een opmerkelijk boek dat moeilijk onder te brengen is in een bepaalde categorie. In de bibliotheek van Koekelberg staat het bij de verhalen voor kinderen vanaf twaalf jaar. Waar zou jij het zetten?
In Muntpunt staat het in de jeugdafdeling, maar eigenlijk is het een boek voor iedereen. Het heeft verschillende lagen, verschillende draden die je kan volgen. Kinderen volgen andere lijnen dan volwassenen. Het boek speelt ook in op hoe een kind naar de wereld kijkt. Hoewel de verhalen een filosofische insteek hebben, maakt de fantasie die de auteur toevoegt ze in zekere zin toegankelijker voor kinderen dan voor volwassenen. Neem nu de eerste zin: ‘Op de zevenentachtigste verdieping wonen krokodillen.’ Een kind duikt hier meteen in omdat het voor alles openstaat en het tafereel meteen voor zich ziet. Als volwassene hebben we dit deels verleerd en moeten we ons meer inspannen om in die fantasiewereld te stappen. Maar je krijgt als volwassene wel een boodschap mee die een kind nog niet uit het verhaal haalt.  

Kan je hiervan een voorbeeld geven?
We denken vaak dat we van alles eigenaar zijn en willen ook altijd alles hebben, alsof dingen van ons zijn. Maar dat is niet zo. Eigenlijk hebben we niets. Als je ouder wordt, kom je stilaan tot het besef dat je niets werkelijk bezit. Die beschouwingen over eigenaarschap zal het boek nog niet oproepen bij een kind. Het verschil tussen de waarnemingen van volwassenen en kinderen speelt ook in de verhalen zelf, bijvoorbeeld bij kinderen die er met een varken vandoor gaan of vissen uit de lucht plukken. Of bij het meisje dat paarden in de lucht ziet, terwijl de vader zegt “Geen paarden in de stad, moppie”. In ons alledaagse leven beseffen we de aanwezigheid van die verschillende dimensies niet. We kunnen dat ook niet. Maar dankzij de verhalen van Shaun Tan vang je er wel een glimp van op. Van iets anders. Iets mythisch.

Het boek heeft een donkere kant met thema’s als dood, afscheid en melancholie, maar je voelt ook hoop. Welk aspect is voor jou doorslaggevend?
Hoop. Het laatste woord is aan de dieren, dat wordt ook duidelijk op het einde. De natuur wint. Toch moraliseert Tan niet. Hij veroordeelt de mens niet maar laat je nadenken vanuit het standpunt van de dieren, kruipt in hun huid en toont de wereld door hun ogen. De natuur en de dieren lijken empathie te hebben voor de mensen, op een heel wezenlijk niveau. Het is aangrijpend hoe ze ons zien. De situatie is ingewikkeld en Tan geeft er geen duidelijk antwoord op. Dat zou ook niet goed zijn. Je beslist zelf.

Denk je dat onze omgang met dieren problematisch is? Vaak zien we hen als producten in onze voedselketen, als bron van melk, eieren, vlees…
Als je erover nadenkt en er dieper op ingaat, dan wel. Maar ik kan niet zeggen dat ik er zelf erg consequent mee bezig ben, anders zou ik veganistisch zijn. Ik probeer wel meer vegetarisch te eten, want het leven van vee is doorgaans niet benijdenswaardig. Ik hou ook veel van dieren, stel me heel open op tegenover hen en voel snel verbinding met hen. Vroeger hadden we drie katten en twee honden, nu nog twee katten uit het asiel.

Is de mens voor jou een dier?
Ja, in dit boek zeker.

Engels is jouw moedertaal. Heb je het boek in het Nederlands of in het Engels gelezen?
Ik heb het eerst in het Engels gelezen en daarna in het Nederlands. Als je een boek in meerdere talen leest, vallen andere dingen op. Ook de dikte varieert: de Nederlandstalige versie is meestal dikker dan de Engelse. Dat is ook bij dit boek het geval; de Engelse tekst is beknopter. Maar ik vind dit boek heel goed vertaald (door Eva Gerlach, n.v.d.r.). Soms is het mooier in het Nederlands, soms in het Engels.

Je hebt met jonge vluchtelingen gewerkt in het Klein Kasteeltje (opvangcentrum voor asielzoekers, n.v.d.r.) en als voogd. Welke rol spelen boeken nog voor kinderen en jongeren in deze digitale tijden?
Kinderen ervaren veel prikkels rondom hen, maar wat ze echt fijn vinden is een verhaal. En boeken zijn verhalen. Ze kunnen zich erin inleven omdat ze er iets van zichzelf in herkennen. Daardoor zien ze de verschillende invalshoeken van een situatie. Niet alle kinderen lezen even graag maar als je hen kan meenemen in een verhaal, open je hun wereld. Ik werkte met asielzoekers samen in poëzieworkshops en daarin merkte ik dat een gedicht vaak een herkenningspunt is voor verschillende culturen: persoonlijk en toch universeel. In het Midden-Oosten is poëzie bijvoorbeeld heel belangrijk. De teksten leiden tot verbinding en ontmoeting.

Tan is niet alleen schrijver, maar ook kunstenaar en filmmaker. Dat merk je duidelijk aan zijn schilderijen in het boek: ze zijn niet louter illustratief maar gelijkwaardig met de tekst.
Ja, zeker bij de poëtische stukken vind ik de beelden ongelooflijk mooi. Je leest altijd eerst de woorden en ziet pas op de volgende pagina’s het beeld. Dat stimuleert je verbeelding. Bij het verhaal over de mens en de hond zie je bijvoorbeeld in de schilderijen dat ze allebei ook veranderen. De tijdsdimensie speelt daar enorm en dankzij de beelden komt het verhaal nog veel meer tot zijn recht. Daarin vertelt Tan zonder woorden. Het is moeilijk te zeggen wat ik het mooiste vind. Maar misschien springt één verhaal er wel uit voor mij: dat over de Katayamas en de boom.

In dat verhaal geeft de boom aanleiding om samen te komen. Brussel staat niet bekend als een groene stad. Toch zijn er bepaalde plekken waar verrassende dieren opduiken zoals vossen ’s nachts op straat, schapen in het Maximiliaanpark en geiten aan drukke kruispunten. Hoe zie jij die verhouding tussen de stad en de natuur?
Ik woon zelf aan het Elisabethpark en kijk elke dag vol bewondering naar de parkieten die er ’s avonds neerstrijken. Dat is een raar, bijna exotisch moment. Brussel is geen gemakkelijke stad. Je moet jezelf tijd geven om haar te leren kennen en de verborgen hoekjes opzoeken. Je moet kijken om iets te zien. Laatst nog merkte een vriend op hoeveel prachtige gevels er zijn, gewoon in deze straat.

Mijn kleindochter merkt ook altijd heel kleine beestjes op, zoals insecten en slakken. Je moet kijken om iets te zien. Er zijn veel mooie plekken zoals het moeras van Ganshoren, waar ik vaak naartoe ga. Daar heb je nog echt wilde zones met veel vogels, zelfs reigers. Ik vind Brussel net daarom een interessante plek voor kinderen om op te groeien: er is zo’n groot aanbod dat je op den buiten niet vindt. Misschien is het platteland leuk wanneer ze klein zijn, maar Brussel biedt enorm veel kansen en leidt tot ontmoetingen.

Ikzelf ben in Bristol geboren en heb lang in Schotland gewoond. Bijna veertig jaar geleden ben ik via mijn man in België terecht gekomen. Eerst in Gent, daarna in Brussel. We werden snel verliefd op Brussel. Mijn dochter woont nu in Molenbeek en ik ben zo blij dat ik hier met mijn kleindochter op stap kan gaan. We zijn echte Brusselaars geworden!

Ken je dit boek van Shaun Tan, de Engelse strip ‘Cicada’ (toont exemplaar)
Nee! (doorbladert het boek) Wauw… (wordt stil) Prachtig. Hij toont nooit menselijke gezichten, hé? Grappig ook. Moet je dit figuurtje zien. En hier: die theekan met het kopje. Die lichtinval. Dit is ook voor kinderen zó herkenbaar! Hier kan je direct mee aan de slag! Mag ik het uitlenen?

Uiteraard! Bedankt voor het inspirerende gesprek!

Ontdek de 19 boeken, lees de interviews, verken de activiteitenkalender en blader door het gratis zomermagazine via muntpunt.be/1stad19boeken en brusselsebibliotheken.be.