Dirk Seghers: 'Een stad heeft plekken nodig om te dwalen'

Recyclart was altijd meer dan een cultuurcentrum en zocht eveneens de stad op. De locatie in Kapellekerk was ook gekozen om buurten die door de Noord-Zuidverbinding van elkaar afgesneden waren, weer dichter bijeen te brengen. Wil u hier iets gelijkaardigs realiseren?
Dirk Seghers: Onze mission statement is nog steeds dezelfde: we werken met een mix van cultuur en sociale economie als katalysator in een populaire buurt. Het is een unieke en heel slimme combinatie. De eerste vraag die mensen in zo'n buurt stellen is niet 'Geef ons kunst', maar 'Geef ons werk'.

Lukt het hier ook om bruggen naar de buurt te slaan?
Seghers: Buurtwerking werpt alleen vruchten af op lange termijn. Nu zitten we in de fase van het ondankbare mollenwerk, waarin je onder de radar zoekt naar organisaties en sleutel- en brugpersonen.
De eerste activiteit met de buurt ligt ondertussen een jaar achter ons: Sinterklaas vieren op een boot op het kanaal met tweehonderd kinderen. Dat is toch fantastisch? Deze wijk was net als de Marollen altijd wat achtergesteld. Dit was dé industriebuurt van Brussel. En de plek waar wij zitten was een van de grootste industriesites: de suikerraffinaderij Gräffe.

Hoe lang blijft Recyclart?
Seghers: Eerst was er sprake van vier tot vijf jaar, maar na al die investeringen denken we eerder aan tien tot vijftien jaar. Als we ooit terugkeren, zouden we best de twee sites ontwikkelen. Dan kunnen we hier dingen doen die daar niet lukken. Maar er is in het station Kapellekerk sinds ons vertrek niets meer gebeurd.

Is er een gebrek aan interesse van Infrabel?
Seghers: Ja. Terwijl het in andere steden dus wel kan. Kijk naar Zürich, Berlijn of Londen: al die vrije onbenutte ruimte onder spoorwegen wordt gebruikt. Terwijl Infrabel er gewoon zijn kas aan veegt. Ik hoorde het letterlijk: “Ons kan het niet schelen wat hier gebeurt, onze rol is om de treinen te doen rijden.” Infrabel snapt niet welk goud het in handen heeft. In elke grootstad wordt elke vierkante millimeter intens benut, maar dit bedrijf zou die plekken bij wijze van spreken liever met zand volgieten.

Misschien moet het Gewest al die ongebruikte ruimtes gewoon onteigenen? Want naast station Kapellekerk is er nog veel meer ruimte. Denk aan de 'quadrilatère', de prachtige zalen onder de sporen tussen de Kleine Ring en Zuidstation. Of ook het oude postsorteercentrum dat al ruim twintig jaar leegstaat. Allemaal ruimtes die een sleutelrol kunnen spelen in de ontwikkeling van de stad.
Seghers: Ja! Heel het Zuidstation is een geweldig voorbeeld van mismanagement. Als je nu van de Ring naar het station stapt, heb je het gevoel dat er niets komt, behalve een hotel. Er is geen fierheid, geen signalisatie … De ruimte rond het station is een woestenij, terwijl de afgesloten ruimtes juist kathedralen zijn, met zeven meter onder het plafond. Doe daar iets mee! Nu maak je het sociale weefsel rond de sporen dood.

Hoe interpreteert u de Vlaamse besparingen, niet enkel in cultuur, maar ook op andere Brusselse fondsen en organisaties?
Seghers: Ik vind het vooral pijnlijk dat de grote instellingen ontzien worden, en de kleintjes moeten inleveren. De groten hebben al zoveel privileges, ontvangen zoiets als een blanco cheque en moeten zich amper verantwoorden als er iets fout loopt. Dat is je reinste mattheuseffect. Terwijl je het zaad moet koesteren waar je over enkele jaren de vruchten van plukt.Ik begrijp ook niet dat Vlaanderen patrimonium wil beschermen ten koste van het innovatieve. Als je traditie niet innoveert, wordt het folklore zonder impact.

Het zijn juist de vernieuwers die de traditie levend houden. Kijk naar de stedelijke elektronische muziek of global ghetto. In de hele wereld put die ook uit de lokale roots. In Brazilië heet dat baile funk, in Zuid-Amerika zijn er cumbia-invloeden ... (gaat nog een tijdje door met voorbeelden uit de hele wereld)

Wat zit er achter die besparingen in Brussel?
Seghers: Ik kan niet in het hoofd van de politici kijken, maar vind het wel bizar om Brussel zo hard aan te pakken. Dit is de plek waar veel nieuwkomers trots zijn dat ze hier kunnen verblijven, waar ze ook in korte tijd Nederlands spreken, terwijl Franstalige Belgen en Fransen vaak vooral excuses hebben. Identiteit evolueert, ook de Vlaamse, die de voorbije eeuwen beïnvloed is door iedereen die hier gepasseerd is.

Wat moet de reactie van de cultuursector zijn op de besparingen?
Seghers: Ik zie al een sterke frontvorming. Maar het beste antwoord is ondanks alles sterke projecten blijven neerzetten. De uitdaging ligt in het kamp van de creatieven. Als ik in een masterjury zit, hoor ik wel vaker dat studenten niet genoeg middelen hadden. Ik draai het dan om en leg uit dat het artistieke idee zo sterk moet zijn, dat het zonder veel middelen kan.

U wordt binnenkort fulltimegaleriehouder voor middeleeuwse kunst, vlak bij de Zavel. Dat is nogal een stap, van het vernieuwende nachtleven in een achterbuurt naar de traditie en bourgeoisie. Wat boeit u aan die oude kunst?
Seghers: Ik heb heel mijn leven in extremen geleefd: penthouse or pavement. En middeleeuwse kunst kan erg hedendaags zijn. Zeker de romaanse kunst is op dat vlak interessant. Men probeerde er emotie in toe te laten zonder goed te weten hoe. Je krijgt zo heel stuntelige en tegelijk ontroerende werken, die soms zelfs scabreus of erotisch zijn.

Er zit ook een interessante paradox in middeleeuwse kunst. De objecten zijn vijfhonderd of zeshonderd jaar oud en daardoor bijna allemaal beschadigd. En hoe meer ze beschadigd worden, hoe abstracter ze worden en dus hedendaagser. Hoe ouder, hoe jonger, dat is bijna alchemie.

'Hoe kapotter, hoe jonger,' zegt u. Een geruststelling nu u de zestig voorbij bent?
Seghers: (lacht) Het beste moet nog komen, absoluut! Dit kan ik doen tot ik honderdtwintig ben. Het nachtleven heeft me trouwens ook veel energie gegeven. Een volle zaal, zoals we die hier met Zwangere Guy op 20 december opnieuw zullen hebben, dat geeft je weer de energie om de vampier die een stad is weer een aantal weken in de ogen te kijken.

Hoe kijkt u terug op 2019?
Seghers: Voor Recyclart was het een hoogtepunt na het annus horribilis 2018. Niemand had ook gedacht dat we die nieuwe zaal zouden klaarhebben tegen de opening van het Kunstenfestival.

Heeft u ook een hoogtepunt voor de stad?
Seghers: De heraanleg van het park aan de Ninoofsepoort. Het getuigt van een ongelofelijk lef om daar gewoon een plek te creëren met gras en bomen, waar geen geld moet worden verdiend. Als de stad iets nodig heeft, is het plekken om te dwalen. Je perspectief reikt hier meestal maar zover als de straat breed is, een tiental meter misschien. Je botst altijd op iets.

Recyclart is altijd op zoek geweest naar vernieuwing. Welke ontdekkingen zijn u bijgebleven?
Seghers: De opleving van de Brusselse hiphop, met Damso, Roméo Elvis en Zwangere Guy. En wat onze buurtwerking betreft: die jaren in de Marollen hebben me geleerd dat, hoe nederig en arm iemand ook mag zijn, je er altijd iets kan van leren. Ik herinner me een vrouw die haar jeugd op een binnenschip had doorgebracht en daar een prachtig fotoalbum over had. Er is daar een Afrikaans spreekwoord voor: 'Elke mens die sterft is een museum dat brandt.'

Is de rol van Recyclart, en breder van kunst in Brussel, er ook een van verzet?
Seghers: Ik kan met een boutade antwoorden dat goede kunst altijd iets subversiefs heeft. Maar de uitdaging van Recyclart is toch vooral om een nieuw gemeenschappelijk referentiepunt te vinden voor het publiek, aan een gemeenschappelijke taal voor Brusselaars te werken. In deze stad leven heel veel mensen met erg verschillende ankerpunten.

We proberen die van onderuit opnieuw samen te brengen, door te lassen, te koken, brood te bakken of op een gitaar te krabben. Dat is, denk ik, de sleutel om de stad weer leefbaar te maken. Ook voor mensen die naar Brussel kijken vanuit Vlaanderen. Ook een buitenstaander kan zo'n model begrijpen.