Een kleine geschiedenis van grote durvers: 'Brussel heeft nood aan iemand als Solvay'

“Brussel heeft opnieuw ondernemers van het kaliber van Ernest Solvay nodig, visionairs die groots en internationaal denken en iets doen wat Brussel vooruitbrengt.” Dat stelt Peter Vanham, auteur van het pas verschenen boek 'Een kleine geschiedenis van grote durvers'.

Vanham woonde en werkte na zijn studies een tijd in het centrum van Brussel en vertrok acht jaar geleden naar New York waar hij achtereenvolgens als economisch journalist, promotor van Eddy Merckx-fietsen en communicatiespecialist voor het Wereld Economisch Forum werkte. Vandaag is hij nog steeds voor deze organisatie aan de slag, maar nu vanuit Genève.

In het buitenland trof het hem dat 'les petits Belges' zelden uitpakken met hun 'durvers', mensen die op het Europese of wereldtoneel uitblonken in ondernemerschap of diplomatie. “Wij zijn niet erg chauvinistisch. Terwijl er in onze regio doorheen de geschiedenis net zoveel lefgozers geweest zijn dan bij de Engelsen, Nederlanders of Fransen,” vertelt hij vanuit Genève.

Vanham besloot een boek te schrijven om deze opmerkelijke figuren in de schijnwerpers te zetten. Het begrip ondernemer interpreteert hij ruim. “Ik heb het niet over mensen die een bvba of een nv oprichtten, wel over personen die op verschillende vlakken ondernemingsgeest, lef en ambitie hebben getoond, heel vaak met een internationale focus.”

Hij ging terug tot in de vroege middeleeuwen en haalde mensen als Amandus, Bavo, Itta en Begga uit de vergetelheid. Zij waren stichters van abdijen en kloosters, de eerste multinationals volgens Vanham. “Wij hebben een traditie van ondernemerschap van vijftienhonderd jaar. Terwijl dat in Silicon Valley slechts vijftig jaar is.”
Vanham overloopt in zijn boek de geschiedenis en houdt in de negentiende eeuw halt bij twee uitmuntende Brusselaars: Ernest Solvay, de uitvinder van soda, en Isabelle Gatti de Gamond, de oprichtster en directrice van de eerste seculiere school voor meisjes in Brussel.

Waarom Vanham Solvay zo bewondert? “Hij ontdekte het procedé om met behulp van ammoniak soda te maken en bouwde met zijn uitvinding een internationaal bedrijf uit dat honderdvijftig jaar later nog steeds een van de kroonjuwelen van de Belgische economie is. Maar er is meer. Solvay stak een flink deel van de opbrengst van zijn onderneming in de ontwikkeling van zijn stad. Hij richtte wetenschappelijke instituten op in Brussel, lag aan de basis van de Solvay Business School en organiseerde de eerste Solvaycon­ferentie, waarbij hij de breinen van over de hele wereld, van Albert Einstein tot Max Planck, naar Brussel haalde. Op die manier maakte hij van Brussel een internationale topstad op het vlak van wetenschap en wetenschapsdiplomatie.”

Ook Gatti de Gamond (naar wie een straat in Ukkel is vernoemd) is een durver in de ogen van Vanham. “Zij zette zich in voor het onderwijs voor vrouwen, de emancipatie van de vrouw en de gelijkheid tussen man en vrouw. Hierdoor kregen plots dubbel zoveel jongeren in de stad kansen op intellectuele ontplooiing.” Gatti de Gamond richtte meerdere scholen op, die een hele generatie gatticiennes voortbracht. “Dat waren hoogopgeleide, strijdvaardige en ambitieuze vrouwen die de nodige moed en doorzettingsvermogen bezaten om het pad te effenen voor andere vrouwen. Zo bijvoorbeeld Marie Popelin, de eerste doctor in de rechten en latere oprichtster van de Vrouwenraad, en ook Marie Spaak-Janson, de eerste vrouwelijke senator in ons land.”

Internationale blik

Hoewel Vanham al acht jaar uit Brussel weg is, blijft hij altijd een grote fascinatie voor de stad koesteren en voelt hij zich nog steeds een beetje Brusselaar. “Ik keer enkele keren per jaar terug en telkens merk ik dat ik nog altijd zin heb om er te wonen en te werken.”

Maar hij is ook bekommerd om de stad en heeft ook kritiek. “Het is een energieke stad waar enorm veel gebeurt en die ook op sociaal vlak uniek en bruisend is. Tegelijk is het een cowboycity, althans in bepaalde stadsdelen en op bepaalde uren. Dat is niet normaal. Vaak wordt gezegd: Brussel is een grootstad. Daar moet je leven met de positieve maar ook met de negatieve zaken. Neen. Er zijn grootsteden die veel groter zijn en die problemen niet hebben.”

Ook noemt hij Brussel een gesegregeerde stad. “Een grote groep mensen van buitenlandse afkomst voelt zich niet geïntegreerd. Ik vind de situatie op dat vlak schrijnend in Brussel. Steden als Londen en New York doen het veel beter, wat niet wil zeggen dat er daar geen problemen zijn. Het heeft ook grote gevolgen voor de economie want je gooit als maatschappij een enorm menselijk potentieel weg.”
Voorts mist hij vandaag in onze contreien de internationale blik en ook de can do-mentaliteit, die hij tijdens zijn verblijf in New York zo heeft leren waarderen. Met zijn boek wil hij de huidige generatie Brusselaars en Belgen dan ook wakker schudden. “Het ondernemerschap zit echt in ons DNA, er waren doorheen de geschiedenis zoveel durvers, maar die spirit is wat weggedeemsterd.”

“Ik denk dat we hier de laatste vijftig jaar een beetje in slaap gewiegd zijn. We hebben ons altijd maar verder laten afzakken en zijn tevreden met een status quo in plaats van dat we de bouwstenen leggen voor een betere, meer ambitieuze toekomst van de stad.” Vanham meent dat we het slachtoffer geworden zijn van ons succes, met name in het uitbouwen van de welvaartstaat en het aantrekken van internationale organisaties. “We nemen als vaststaand feit aan dat Brussel de hoofdstad is van Europa, maar trekken ons daar verder niet veel van aan en zetten ons daar niet veel voor in. We take it for granted.”

Terwijl de aanwezigheid van al die Europese en internationale instellingen volgens Vanham juist de grootste troef is van de stad, een troef die veel te weinig uitgespeeld wordt. “Brussel is echt de hoofdstad van de werelddiplomatie, veel meer nog dan New York, Londen of Genève. Het geeft de stad enorm veel status. Maar ook voor de inwoners biedt het een ongelofelijke toegevoegde waarde. Voor iemand die impact wil uitoefenen op Europa of de wereld is er geen betere plek dan Brussel. Voorwaarde is wel dat je je integreert in die internationale gemeenschap en je als een internationale Brusselaar gedraagt.”

Dat doet slechts een minderheid van de bevolking. “Toen ik hier zelf nog woonde, speelde ik ook voetbal in het caféploegje van de Monk. Ik was een Dansaertvlaming, leefde in de bubbel van de Brusselse Vlamingen. Nochtans ligt Europa voor het grijpen in de stad. Een kwartiertje lopen en je bent er. Zo makkelijk.”

Vanham erkent dat het niet zo simpel is om aansluiting te zoeken bij die internationale gemeenschap. “Maar het moet wel gebeuren. Anders speelt het overgrote deel van de inwoners geen rol in de topstad die Brussel op internationaal en diplomatiek vlak is.”

Als de Brusselaars meer inzetten op het internationale aspect, zullen ze ook veel meer uit de stad kunnen halen, voorspelt Vanham. “Er zijn nog zoveel opportuniteiten, bijvoorbeeld op het vlak van internationale conferenties en hoofdkwartieren van internationale bedrijven. Daar speelt Brussel nu in de amateurklasse.”
Lef en ambitie zijn nodig en daarbij kijkt Vanham niet zozeer naar de overheid maar naar de privé. “We moeten weg van die focus op de overheid,” vindt hij. “We hebben nood aan visionairs zoals een Fernand Huts in Antwerpen, Marc Coucke in Gent en François Fornieri in Luik.”

Zulke figuren ontbreken in Brussel, vindt Vanham. “We zouden in Brussel ondernemers met branie moeten hebben die groots en internationaal durven te denken en willen bijdragen aan de ontwikkeling van de stad, iemand zoals Solvay destijds.”