Michael De Cock (KVS) in de coulissen met Paris Hilton

Paris Hilton werd vorige zomer in de marge van haar komst naar Tomorrowland ook in Brussel gespot. In een nieuw boek vertelt KVS-directeur Michael De Cock in detail over de nachtelijke rondleiding die hij Paris toen gaf in zijn schouwburg. Al heet dat boek wel Alleen verbeelding kan ons redden en gaat het vooral over de KVS, kunst en de theatersector.

So, Mickey, what's it gonna be?” zegt een licht verveelde Paris Hilton, nadat ze in de coulissen van Tomorrowland de wens heeft uitgesproken om nu, on the spot, dat befaamde “Royal Flemish Theatre” eens te gaan bezoeken. De 'Mickey' in kwestie is Michael De Cock, die sinds het seizoen 2016-2017 artistiek directeur is van de KVS. Na een korte aarzeling schuift die alle praktische bezwaren aan de kant en geeft la Hilton haar zin.

Michael De Cock houdt namelijk niet zo van praktische bezwaren als er een avontuur op de loer ligt. De afgelopen jaren regisseerde hij in de KVS grote producties zoals L'homme de La Mancha en de volledige Odysseus, terwijl hij de deuren van de schouwburg ook liet openstaan voor een heel diverse groep aan andere makers, festivals en samenwerkende organisaties. Ondertussen haalden stadsdramaturgen Kristin Rogghe, Gerardo Salinas, Tunde Adefioye en nu Dina Dooreman Brussel en de wereld binnen in tal van grote en kleine producties. Tijdens corona ontpopte De Cock zich, onder meer met een fel gemediatiseerd testevent tijdens de lockdown, tot een van de belangrijkste voorvechters om de theaters weer open te krijgen. Ondertussen bleef hij ook films maken, acteren, reizen en journalistieke stukken, opiniebijdragen en boeken schrijven.

Zijn nieuwe boek, Alleen verbeelding kan ons redden, gaat ook over al die dingen. Het bevat herinneringen aan de KVS, bedenkingen over het belang van kunst en een analyse van de theatersector: een stroom lichtvoetige memoires na een half leven en een halve carrière, gevat in dat raamverhaal over die nachtelijke trip met Paris Hilton naar zijn schouwburg, waarvoor we je verder graag naar het boek verwijzen.

“Ik zat allang met dit boek in mijn hoofd, en na het bezoek aan Tomorrowland vielen vreemd genoeg alle puzzelstukjes op hun plaats,” aldus De Cock. “Tomorrowland is ook een soort theater. Veel snelle suikers natuurlijk, en niet te veel verdieping, maar wél muzikale popart die visueel op een waanzinnige manier wordt gebracht. Ik vond de magie van die feestende community fascinerend. En die gemeenschap is er ook in het theater, dat een gigantisch netwerk vormt. Daarom had ik ook zoveel moeite met de aanslag op het theater en de kunsten die tijdens corona heel acuut werd. En met het onbegrip waarmee wij te maken krijgen.”

“Als het volgend jaar geen verkiezingen waren, had ik dit boek misschien ook geschreven, maar die timing komt wel goed uit. De tanende interesse in cultuur komt ook door een compleet gebrek aan kennis van de cultuursector. Bij de media, en dus bij het grote publiek. Men praat heel veel over identiteit, maar zet zich af tegen cultuur. Daar moeten we nú iets tegen doen. Ik denk dat we echt een veel militantere rol moeten spelen, in plaats van de uitslag van de volgende verkiezingen als een voldongen feit te zien. We moeten als deel van het middenveld zeggen wat wij willen, in plaats van ons te laten instrumentaliseren. Wij zullen met de KVS in ieder geval debatten organiseren.”

De Cock kijk in zijn boek ook naar de media, waar de lat voor cultuurkritiek en verslaggeving over cultuurpolitiek veel hoger moet. “Onlangs klonk het verrast dat die Vlaamse canon al bij al reuze meeviel. Dat getuigt toch van een gebrekkige visie op cultuurpolitiek? Had men dan echt gedacht dat het vendelzwaaien en het Verdinaso in die canon opgenomen zouden worden? Zo werkt het natuurlijk niet. Canonisering is belangrijk – wij doen daar in het theater ook aan – maar canonisering is ook altijd een strijd om macht en ruimte. Het is een frame. Zoals (politicoloog) Dave Sinardet en (historicus) Bruno De Wever altijd hebben aangegeven, wordt die canon heus wél ingeschakeld in natievorming. En ondertussen wordt de VRT afgeslacht en gaat er veel geld naar Het verhaal van Vlaanderen. Over die ideologische keuzes moet het debat gaan.”

Een vorm van mediteren

Met zijn boek houdt De Cock dus alvast een pleidooi voor de kracht van verbeelding. Onder meer met een liefdesverklaring aan de KVS, waarvan hij met losse streken de geschiedenis, het gebouw en een aantal werknemers schetst, van oud-directeur Nand Buyl tot de huidige conciërge.

“Vol liefde, ja, ik kan het niet anders zeggen. Het klinkt een beetje spiritueler dan ik het bedoel, maar ik ben wel zo'n romanticus dat ik mij kan verbeelden dat Nand Buyl hier plots weer staat. Ik heb het in het boek ook over L'oeuvre au noir van Marguerite Yourcenar, dat ik pas bewerkt heb als L'alquimista op vraag van het Teatre Nacional de Catalunya. Omdat Yourcenar het heeft over tijd. Tijd is cruciaal in een theater met een geschiedenis. Er is de tijd dat het theater al bestaat. Er zijn sprongen in de tijd die het stuk maakt. En er is de verstilde tijd die de voorstelling duurt. Naar het theater gaan is een vorm van mediteren. De connectie met liefde, leven en dood is evident. Dirk De Wachter opperde onlangs de theorie dat theater vanuit het begrafenisritueel is ontstaan. Het is een georganiseerd schimmenspel. Een poppenkast waar soms duizend mensen naar zitten te kijken.”

Voor hij naar de KVS kwam, had De Cock al ervaring opgebouwd bij 't Arsenaal in Mechelen. Hij voelde affiniteit voor dit huis, ook al beschrijft hij in zijn boek een weinig overtuigende auditie als jong broekie bij een van zijn voorgangers, de pas overleden Franz Marijnen, en lachte hij in zijn conservatoriumtijd in Brussel met de 'brol' die hij vanaf het balkon op de scène gadesloeg. De stap naar het directeurschap van een stadstheater bleef een grote sprong. “Ik doe vaak dingen die buiten mijn comfortzone liggen. Ik doe dit vak omwille van de ontmoeting. Om constant verwonderd te zijn en te leren. Dat is de essentie van theater. Zo waren die twee maanden voor L'alquimista in Barcelona weer een fantastische uitwisseling.”

“Ik was in januari voor een première in Chili, maar je moet er spaarzaam mee zijn. Je hebt een artistiek leider nodig die veel in het huis is, en die de instelling niet gebruikt als een hefboom voor zijn eigen carrière.”

“Het model van de KVS dat ook mijn voorganger (Jan Goossens, red.) al nastreefde is dat van de meerstemmigheid. Je faciliteert het werk van anderen en samen met de stadsdramaturgen heb je ook een taak naar de stad toe. Al vraagt die meerstemmigheid veel flexibiliteit, en moet je soms durven te gokken. Als ik de Vlaamse media om aandacht vraag voor een première van Moya Michael of Alesandra Seutin, dan vragen zij: 'Wie?' Ook dat is een probleem. Niet voor niets is de baseline voor ons volgende seizoen: 'Let's change the algorithm.' De oude verzuiling van de samenleving heeft plaatsgemaakt voor nieuwe digitale echokamers van Twitter en Instagram. Daaruit moeten we uitbreken. Daar kunnen de kunsten het verschil maken door écht gemeenschap te vormen.”

Vlaamse Golf

Ons gesprek gaat nog even voort over de stiel van artistiek leider. “De job wordt onnodig als te complex voorgesteld. We leven in bange tijden, maar het ontbreekt onze sector ook aan lef.” De Cock moedigt jonge mensen met een beloftevolle carrière dus aan om de stap te wagen naar de stadstheaters, die al een tijdje terug zijn van weggeweest, toen eerst de 'Vlaamse Golf' van de jaren 1980, en nadien de succesvolle theatercollectieven van de jaren 1990 de bonbonnières verruilden voor de kleinere theaters met vlakke vloeren.

Ook vertegenwoordigers van die Vlaamse Golf – De Keersmaeker, Vandekeybus, Fabre en Lauwers – vallen in De Cocks boek. “Ik heb nog net meegemaakt dat men de oude garde uit de stadstheaters verjoeg. Nadien hebben de tachtigers geweldige dingen gedaan, maar de idolatrie werd op een bepaald moment ook te groot, want het is natuurlijk een illusie te denken dat wij alleen hier in Vlaanderen goed theater kunnen maken. Ik ben een groot bewonderaar van het werk van Anne Teresa De Keersmaeker, die zichzelf niet tot een groep of golf of generatie rekent. De persoonlijke anekdotes die ik over Fabre vertel, zal hij zich waarschijnlijk niet herinneren, maar ik wilde er de veranderende tijdgeest mee schetsen. Het 'kaderstukje' in de krant dat hem vijf jaar geleden nog als een 'genie' typeerde, krijgt vandaag de titel 'No sex, no solo'. Dat zegt evenveel over de media als over Fabre zelf.”

Generatieconflicten hebben ook in de KVS gespeeld. Franz Marijnen vond dat zijn opvolger Jan Goossens hem een mes in zijn rug stak. En toen uitlekte dat De Cock was aangesteld als nieuw artistiek directeur, organiseerde de toenmalige directie een petitie om dat te verhinderen. Dat de keuze toch op hem viel, interpreteert De Cock als een keuze voor die meerstemmigheid, die inmiddels als 'diversiteit' een criterium in de kwaliteitsbeoordeling is geworden.

De Cock gebruikt in zijn boek het woord 'woke' maar één keer, maar maakt wel de analyse dat jongere artiesten de methode en de ethiek achter een kunstwerk als zo'n kwaliteitscriterium zijn gaan hanteren. “Wij nemen hier onze tijd om regisseurs uit te leggen hoe je in de KVS kan werken en hoe niet. Dat gaat dan ook over hoe je met het personeel omgaat. Wij hebben een team met een fantastische productiementaliteit, flexibiliteit en creativiteit, maar er zijn wel grenzen aan de productiviteit. Dat is een tendens waar de hele maatschappij mee te maken heeft en ik vind dat boeiend. Als je geen goede methode of ethiek volgt, kan je vandaag ook geen goede voorstelling maken. Is dat cancelen? Van mij mag een kunstenaar nog altijd alles doen wat hij wil, maar anderen kunnen daarop reageren. Ik kan nog altijd een stuk maken over migratie, maar ik kan me ook afvragen of het soms niet beter is om anderen te laten spreken. Ik werk met zoveel goede mensen samen dat ik zeg: 'Wow, doe jij dat gewoon.' Wat niet wil zeggen dat ik niet ook in ownership geloof: als ik Flaubert of Yourcenar regisseer, heb ik daar kennis over die een verschil kan maken en ga ik niet met iedereen over van alles en nog wat discussiëren.” Behalve met Paris.

Michael De Cocks Alleen verbeelding kan ons redden (240 p., €22,99) is verschenen bij Lannoo. Het programma 2023-2024 van de KVS is bekend en vind je op www.kvs.be