Vier generaties LGBTQIA+ over de Pride: ‘Vrijheid, ook al zat ik nog in de kast’

Sinds de Pride in 1996 voor het eerst door de Brusselse straten trok heeft de manifestatie een metamorfose ondergaan. Niet iedereen is even opgetogen met de evolutie van eisenplatform naar feestmoment en met de recuperatie ervan. Maar alle generaties onderschrijven hoe belangrijk het is om zich bevrijd, begrepen en verbonden te voelen. “Er mag gevierd worden, zolang er oog is voor de verschillen.”

Raïssa Alingabo Yowali M'bilo: 'Ik sta achter wat de Pride voor onze rechten betekend heeft'

Ik heb het erg lastig gehad om in het reine te komen met mijn seksualiteit,” zegt Raïssa Alingabo Yowali M’bilo. “Ik ben dan ook opgegroeid in een omgeving waar men me nooit heeft geleerd dat je als zwarte vrouw van Congolese origine ook homoseksueel kon zijn.” Pas op haar 22ste, aan het einde van haar rechtenstudies aan de UCL, durfde ze het in het verlengde van haar thesis over intersekse personen kwijt aan enkele studievrienden. “Daarna heb ik een jaar gereisd in Brazilië, waar ik Afro-descendente mensen ontmoette die helemaal geen probleem hadden om toe te geven dat ze homoseksueel, fluïde of bi waren. Dat was een revelatie, want in België had ik geen toegang tot die gemeenschap.”

Met die ervaring ging M’bilo een jaar geleden aan de slag voor RainbowHouse. Haar doel: helpen om zichtbaar te maken wat voor haar te lang onzichtbaar was geweest. Momenteel werkt ze met asielzoekers bij wie de situatie nog schrijnender is. “In het land waar ze vandaan komen, riskeren ze de doodstraf en zijn er publieke lynchings. Daardoor houden ze de lippen ook hier op elkaar over hun geaardheid, zeker tegen mensen van dezelfde afkomst met wie ze in asielcentra dikwijls samen moeten leven. Elk parcours is anders, maar dat van een homoseksuele asielzoeker mogelijk het zwaarst. Vaak hebben ze hun hele leven gehoord dat ‘die ziekte van de witte medemens’ bij hen niet bestaat. Ervoor zorgen dat ze weten dat ze bij ons op hun eigen ritme hun verhaal kwijt kunnen is een enorme uitdaging.”

Zelf zal ze straks aanwezig zijn op de Pride, maar alleen omdat ze die dag moet werken. “Voor de asielzoekers die naar onze praatgroepen komen, is het een groot moment dat ze graag willen delen. Maar persoonlijk krijg ik er altijd de indruk me te outen. Ik ben me ervan bewust hoe paradoxaal dat is, want er lopen veel hetero’s rond. De twee Prides die ik in Brussel en Berlijn meemaakte, stelden me ook teleur. Ik sta achter wat de manifestatie betekend heeft voor onze rechten, maar heb mijn twijfels bij het feestevenement dat het geworden is. Ik snap niet wat al die grootbanken en multinationals, die andere fundamentele rechten niet respecteren, er te zoeken hebben. De Pride is haar politieke dimensie en daardoor ook een deel van haar fierheid kwijt. Je kan immers alleen maar fier zijn als je je vertegenwoordigd voelt, maar men slaagt er niet meer in alle specifieke behoeften te verenigen. Dat er tegenwoordig overal alternatieve Prides opduiken heeft een reden. De kreten over intersectionaliteit en diversiteit zijn vaak niet meer dan een laagje vernis. Ik herken me er niet in, en de andere proberen te begrijpen is voor mij nog altijd het allerbelangrijkste. Als die zegt zich niet helemaal op zijn gemak te voelen, moet men luisteren.”

Hilde De Greef: Jongere generaties moeten beseffen dat“ alle verworven rechten fragiel zijn'

Vroeger was het veel kleinschaliger,” zegt Hilde De Greef, die na haar verhuizing van Halle naar Brussel de eerste jaren van de Pride meemaakte. “Ik liep meteen mee, in het begin nog discreet, maar in 2000 stond ik toch al op een wagen.” Eigenlijk is ze gepensioneerd, maar dat zal je niet merken aan haar agenda. Wat ooit begon met vrijwilligerswerk bij een boekenwinkel gericht op lesbiennes groeide uit tot levenslang activisme, met als apotheose de oprichting van het RainbowHouse.

“We moesten in die begindagen nog langs de grote lanen,” herinnert ze zich. “In 2001 gaf burgemeester Thielemans ons de toelating om door het centrum te lopen. Niet alleen de route van de Pride veranderde. Vroeger kwamen we alleen op voor onze rechten, want die hadden we niet. De Pride was ons eisenplatform. Men stond daar met argusogen naar te kijken: ‘Wat komen die hier doen?’ Zelf heb ik dat nooit als intimiderend ervaren omdat ik goed in mijn vel zat. Ik was mij aan het amuseren.” Dat kon omdat haar geaardheid altijd een evidentie was geweest, ook al werd er niet openlijk over gesproken. “Mijn vader heeft op een bepaald moment gewoon gevraagd: ‘Zeg, wanneer ga je ons nu vertellen dat je lesbisch bent?’ Ik was toen al in de twintig, maar was altijd omringd door vrouwen.”

De voorbije twee decennia verschoof de Pride van een activistische manifestatie – de wet op het homohuwelijk werd goedgekeurd in 2003, die op de homoadoptie in 2006 – naar een feestmoment, voor de LGBTQI+ gemeenschap én voor sympathisanten. “Elke cultuur, religie of kleur is welkom. Na twee jaar stilgelegen te hebben is ‘Open’ het logische thema. Ik heb me als vrouw altijd afgezet tegen de naam Gay Pride. We waren als lesbiennes blij toen we plots holebi’s werden. Plots ging het niet meer alleen over gays. Daarom heb ik me ook altijd meteen achter elke nieuwe uitbreiding van het letterwoord geschaard: als je hebt moeten vechten voor de L, kan je ook makkelijker de T aanvaarden.‘Hilde, kan jij dat uitspreken?’ klonk het dan steevast. Maar het ligt goed in mijn mond omdat ik erachter sta. In Vlaanderen is men veel langer dan in Brussel de term holebi blijven gebruiken.”

Over politieke steun heeft De Greef niet te klagen. “We schrijven zowel op federaal, gewestelijk als stedelijk niveau mee aan de beleidsplannen. Alles hangt af van de partijen die aan de macht zijn. Met groen en rood zit dat goed, maar ik geef de jongere generaties steeds mee goed te beseffen dat alle verworven rechten fragiel zijn.”

Tegenwoordig zet De Greef zich met RainbowAmbassadors in voor de vaak vergeten groep van LGBTQIA+ senioren. “Mensen die vroeger op de barricaden stonden kruipen nu soms opnieuw in de kast als ze naar een woonzorgcentrum moeten. Toen iemand zijn directeur zei dat hij homo is en hiv heeft, kreeg hij te horen ‘dat we daar niet over gingen praten’.

Wij willen zorgomgevingen LGBTQIA+­-vriendelijker maken. Zelfs kleine ingrepen kunnen daarbij helpen, zoals een homo- of lesbisch koppel plaatsen tussen de foto’s van heterokoppels aan de muur of in de folders.” Om de problematiek aan te kaarten verscheen er in de rand van de Pride een manifest en loopt er een foto-expo van Delia Vermant in Huize Sint-Monika in de Blaesstraat en in het RainbowHouse.

David Ekaghba: ‘Ik wil nog meer tonen dat zwart en gay zijn wel samengaan’

Ik ben me altijd bewust geweest van mijn seksuele voorkeur, maar heb mijn coming-out pas gedaan op mijn 22ste,” zegt David Ekaghba. De in Marokko geboren jongeman woonde tot zijn negende in Gabon en migreerde daarna met zijn jongere broer en zijn ouders naar België. “Dat ik uit de kast kwam, lag moeilijk in de Afrikaanse gemeenschap. Maar ik had zoveel zin om vrij te zijn dat ik het op een bepaald moment gewoon gedaan heb. In Afrika kende ik de LGBTQIA+-gemeenschap niet, maar tijdens mijn jeugd doken er wel twee personen op aan wie ik me kon spiegelen.”

Met de Pride heeft Ekaghba altijd een bijzonder sterke band gehad omdat hij er sinds zijn veertiende stiekem naartoe glipte. “Ik zei er niets over aan mijn ouders. Het was mijn manier om even in de buurt te zijn van al die kleurrijke, in prachtige kostuums uitgedoste mensen die geïnteresseerd waren in dezelfde dingen als ik. Ze leken niet alleen op mij, ze begrepen me ook. Zo kon ik proeven van mijn vrijheid, zelfs al zat ik nog in de kast.”

Sinds zijn coming-out was hij er altijd bij. “Op dit moment stap ik gewoon mee en feest ik met mijn vrienden. Maar ik droom ervan om ooit te zingen op de Pride.” Enkele dagen voor de optocht staat hij onder het pseudoniem Blue Davis, intussen al vijf jaar zijn podiumnaam, alvast in de Beursschouwburg. De affiche van de concert- en clubavond die genderfluïditeit viert met enkele queerartiesten toont hem in een impressionante zwarte jurk.

“Mijn activisme uit zich momenteel vooral in mijn kledij, mijn foto’s op Instagram en natuurlijk mijn muziek. Ik zing niet alleen over mijn eigen seksualiteit, maar ook over de ervaringen van vrienden uit de LGBTQIA+-gemeenschap. Mensen begrijpen een lied soms beter door hoe het verpakt is. Bij mij zijn de vrouwelijke en de mannelijke kant in evenwicht, maar eigenlijk hoeven die vakjes niet voor mij.”

Vorig jaar bracht de zanger zijn eerste EP Blue uit. Tussen de eclectische elektropop liet hij horen hoe kwetsbaarheid een asset kan zijn. Een nieuwe track verschijnt in juni. “Een titel heb ik nog niet, maar ik verken mijn Afrikaanse wortels. Ik vind dat we nog meer moeten tonen aan de buitenwereld dat het mogelijk is om zwart en gay te zijn, en toch een aangenaam leven te leiden, zonder de schaamte die ons aangeleerd is.”

Na twee jaar zonder Pride is deze editie voor Ekaghba, die zich na zijn studies helemaal op de muziek wil storten, meer dan ooit een gelegenheid om te feesten en vrienden terug te zien. “Er mag gevierd worden, zolang er oog is voor de verschillen. Ik vind het belangrijk dat iedereen die geen deel uitmaakt van de gemeenschap zich erover informeert, zijn best doet om iedereen correct aan te spreken, maar iedereen vooral in hun waarde laat.”

Bo Waterschoot: 'Zo kunnen we onze trots dat we trans of queer zijn laten zien'

Het woord coming-out hoor ik niet graag.” Bo Waterschoot heeft het liever over haar genderonafhankelijkheidsverklaring. “Het blijft lastig om de juiste woorden te vinden,” zegt ze. “Ik heb pas in 2009 een term kunnen plakken op wie ik ben. Toen hoorde ik via de vzw Genres Pluriels (vereniging die transgenders, personen met gendervariatie en interseksepersonen steunt in hun traject, red.) voor het eerst op een positieve manier spreken over genderfluïditeit. Revolutionair was dat, want het waren andere tijden. Daarna ben ik er met mensen uit mijn omgeving over beginnen te praten. Het begin van een moeilijke periode, want ik verloor haast al mijn werk.”

Na studies aan het Brusselse conservatorium was een nochtans fraai begonnen carrière in de jazz- en folkscene, met als apotheose de doortocht met Urban Trad op het Eurovisiesongfestival, plots niet zo vanzelfsprekend meer. “Niemand zei me rechtstreeks dat ze er een probleem mee hadden, maar ik kreeg amper nog opdrachten. De muziekwereld was extreem opgedeeld in mannen en vrouwen, in muzikanten en zangeressen. Ik herinner me nog heel goed de misplaatste vraag van de manager van een bekende groep: ga je dan ook hakken dragen op het podium?”

De strategie die Waterschoot ontwikkelde om ermee om te gaan is er nooit zelf over te beginnen. “Ik ben wie ik ben. Als anderen me mijn plek in de openbare ruimte niet gunnen, beschouw ik dat als hun probleem. Dat kan natuurlijk alleen als je voldoende stabiel en sterk bent.” Na een periode van activisme bij Genres Pluriels ging het met haar muziekcarrière langzaam weer de goede kant op.

Met de Pride heeft Waterschoot altijd een complexe relatie gehad. “Ik ben de pioniers dankbaar voor wat ze gerealiseerd hebben. Dat was moedig en nodig. Ook nu blijft de Pride een manier om diezelfde openbare ruimte op te eisen waarin we op andere momenten beledigingen naar het hoofd geslingerd krijgen. Het is de gelegenheid om te laten zien hoe trots we zijn om transpersoon of queer te zijn. Ook de aanwezigheid van politieke partijen en van de corporate wereld vond ik op een bepaald moment belangrijk als erkenning voor het bestaan van onze gemeenschap. Maar intussen is de wereld veranderd en vind ik dat de organisatie hen zou moeten zeggen: bedankt voor de steun, maar gelieve niet meer mee te lopen. Waarom kunnen ze niet gewoon aan de kant staan applaudisseren? En zo de kleurrijke en diverse LGBTQIA+-gemeenschap zich beter vertegenwoordigd laten voelen?”

Het was voor Waterschoot, die zich in het bijzonder de precaire situatie van sans-papiers uit de gemeenschap aantrekt, een reden om deel te nemen aan alternatieve Prides, maar straks is ze er voor het eerst sinds lang weer bij op de originele Pride. “Ik ben lang weggebleven door de aanwezigheid van de N-VA, niet de enige partij die de Pride recupereert, maar bij hen is het wel het meest opzichtig. Dit jaar ben ik opnieuw present, omdat ik ook geen zin heb om me de Pride en mijn trots te laten afpakken, en omdat ik besef dat verandering alleen van binnenuit kan komen.”