Passa Porta op zaterdag: Helemaal volgeboekt

Van de mensen die zich dit weekend in de binnenstad van punt a naar punt b verplaatsen zijn er duizenden stiekem boekenliefhebbers op weg naar hun favoriete schrijvers. Passa Porta Festival las ook zaterdag opnieuw als een dikke, gelaagde roman. Een verslag.

Passa Porta liet er zich niet op voorstaan, en vertikte het zelfs om het woord diversiteit te gebruiken in haar communicatie, maar de evenwichten die in het programma van haar zevende internationale literatuurfestival werden nagestreefd (qua genre, gender, kleur, taal, formule,…) was bijna utopisch te noemen.

Op de openingsavond donderdag in de drukke beslotenheid van de Passa Porta Bookshop, mocht de Britse schrijfster en anti-racistische journaliste Reni Eddo-Lodge de debatten openen. De schrijfster van Why I’m no longer talking to white people about race - binnenkort vertaald naar het Nederlands - had op vraag van de organisatie een brief geschreven aan haar lezers. Zo kwam de relatie tussen schrijver en lezer die dit weekend werd gevierd, meteen centraal te staan. Hoewel Eddo-Lodge aan haar boek nog niet veel plezier heeft beleefd (toen ze het schreef leefde ze tegen de armoedegrens, en na het verschijnen werd ze volledig opgeëist door het succes) toonde ze zich in haar brief eens te meer genereus. Haar lezers zijn medestanders in haar strijd tegen structureel racisme, die anders zou aanvoelen als onbegonnen werk.

Hoewel Eddo-Lodge ook vaak in de weer is met blogposts en podcasts, brak ze ook een lans voor het woord op papier. Het waren oude boeken die haar ooit tot schrijven hadden aangezet. En de grotendeels weggemoffelde geschiedenis van traumatisch racisme in het Verenigd Koninkrijk, had ze alleen maar te boek kunnen stellen dankzij arbeidsintensieve archeologische opgravingen in kleine archieven, verdwenen kranten, en zolderkamers van lang vergeten activisten.

Lezers stonden zaterdag kort na de middag ook helemaal centraal tijdens de literaire speeddate-sessies waar je in de Beursschouwburg aan kon deelnemen. Opdracht: met je lievelingsboek aan tafel schuiven bij onbekende collega-lezers en je enthousiasme trachten over te brengen. Slechts een drietal kersverse koppeltjes negeerden het stralende weer om in het café van de Beursschouwburg Ali Smith, Flauberts Madame Bovary of Alessandro Barrico aan te prijzen, maar waren zichtbaar enthousiast. Beschaafde gesprekken van volleerde recensenten. Opnieuw te proberen op een winterdag.

Vrouwenvriendschap

Nog meer intimiteit volgde toen Annelies Beck en Ece Temelkuran plaatsnamen voor een volle Zilveren zaal in de Beursschouwburg. De twee journalisten en schrijfsters zijn sinds een eerdere ontmoeting in Brussel vriendinnen die elkaar geregeld opzoeken, en een correspondentie onderhouden. Sinds hun vorige publieke ontmoeting hebben ze allebei een nieuw boek klaar (Toekomstkoorts en Verloren Land) dus besloten ze hun gesprek niet op te vatten als een interview maar als een conversatie. We vernamen dat Temelkuran Beck aanmoedigt om rode lipstick te gebruiken en dat Beck in staat blijkt de figuurlijke moedertaal van Temelkuran te spreken op momenten dat de Turkse in Kroatische ballingschap dat nodig heeft. Daarnaast leerden we uit deze tweespraak ook dat vrouwenvriendschappen dienen om de echte problemen van de wereld op te lossen (en niet de theoretische waar mannen zich vaak over buigen) en dat die problemen niet te onderschatten zijn. Een geestige Temelkuran was bloedserieus toen ze het publiek op het hart drukte dat we in het westen niet moeten denken dat politieke toestanden zoals in Turkije bij ons ondenkbaar zijn. Doe iets tegen extreemrechts populisme voor het te laat is.

Omdat Passa Porta ook uitdagingen stelt aan mensen die niet kunnen kiezen, gingen we op dezelfde locatie en in hetzelfde tijdslot ook nog even een kijkje nemen bij Brecht Evens, om ons alvast van onze portie graphic novels te verzekeren. We vielen in toen Evens in het onberispelijke Frans dat hij dagelijks in Parijs spreekt de geheimen achter zijn nieuwe magnum opus Het Amusement ontsluierde. Met zijn prachtige tekeningen groots geprojecteerd op de backdrop verklapte hij hoe hij de lezer daarin de indruk kan geven dat die zelf het hoofdpersonage kan kiezen, hoe hij door zijn technische routines te doorbreken vruchtbare foutjes uitlokt bij zichzelf, en hoe hij in zijn quasi oneindige universum paaseitjes verstopt voor de opmerkelijke lezer.

Passa Porta Festival, dat zijn ook kleinere locaties, met minder bekende namen. Zo ontmoetten een aantal beginnende schrijvers hun vertaler onder het oog van Franz Kafka in het opnieuw herrezen café KFK Hope. En zo konden zij die neen bleven zeggen tegen de zon kennismaken met Roemeense schrijver Cătălin Pavel, die tijdens zijn reguliere werkuren als archeoloog ook marmeren beelden van keizer Hadrianus opgraaft in het voormalige Troje. En met zijn Nederlandse vertaler Jan Willem Bos die voor zijn monumentale vertalingen van het werk van Mircea Cărtărescu ridderordes van de Roemeense president en Martinus Nijhoffprijzen aan elkaar rijgt. Allemaal zomaar tussen het geluid van de koffiemachine en de klinkende bierglazen.

Meterslange signeerrij

Op weg naar de volgende afspraak moesten we langs een meterslange rij lezers die allemaal hun vers gekochte - of uit hun bibliotheek meegenomen - romans van Ali Smith wilden laten signeren. Smith had er net een compleet volzette conversatie in La Bellone opzitten, tijdens dewelke ze blijkbaar had gezongen en aangegeven dat als ze haar dood voor het kiezen had, ze liefst zou opgegeten worden door een tijger.

Maar onze afspraak in La Bellone was er één met de Brusselse bestsellers Lize Spit en Adeline Dieudonné. Spit woont in Anderlecht, Dieudonné in Vorst, en zowel Het smelt uit 2017 als La vraie vie uit 2018 maakten de reputatie die ze voor de verschijning al hadden meer dan waar. Met mediastormen, vertalingen, verfilmingen, en toneeladaptaties tot gevolg. “Succes is als een lekkere chocoladetaart en dan nog één en dan nog één,” zei Dieudonné. “Succes is als een wervelwind die je pas kan inschatten als hij voorbij is getrokken,” zei Spit.

Het was interessant om te horen hoe deze twee jonge schrijvende dames niet alleen gelijken maar ook verschillen. Dieudonné schrijft instinctief, Spit hypergestructureerd. Dieudonné heeft al andere jobs gehad en zal desnoods weer een andere stiel kiezen, Spit houdt zo aan dat schrijven dat het niet mag mislukken. Dieudonné heeft zichzelf door de interpretaties van haar lezers dingen over zichzelf geleerd die haar soms tot tranen toe bewogen, Spit vindt al de ogen die op haar gericht zijn eerder oncomfortabel. Hoewel het gesprek was aangekondigd als eentje over de worsteling met de gevreesde tweede roman, ging het daar slechts zijdelings over. Beiden zijn terug aan het schrijven, maar we moeten Spit nog even gerust laten. In ruil denkt ze eraan meteen twee boeken te leveren in plaats van één, met misschien wel een flard grootstad erin.

Stadsoptimisme

De zaterdag afsluiten deden we met een fikse portie non-fictie in de KVS, waar De Standaard-hoofdredacteur Karel Verhoeven een intensief debat modereerde over de stad in het algemeen, en Brussel in het bijzonder. Een gesprek gespijsd door statistieken van Brussels Academy, gevoerd door Brussels Bouwmeester Kristiaan Borret, Brusselspecialiste Véronique Lamquin van Le Soir, de Brits-Canadese Doug Saunders - auteur van De trek naar de stad - en de Amerikaanse socioloog Richard Sennett, die via een helaas weerbarstige Skype-verbinding uitweidde over de visies in zijn boek Stadsleven.

Samenvatten? Onmogelijk. Enkele stellingen? Globale urbanisatie zal leiden tot het indijken van de bevolkingsexplosie. Brussel wordt vandaag al bedreigd door de klimaatverandering en de uitdagingen op het vlak van migratie die daaruit voortkomen. Integratie en assimilatie is nodig op het vlak van economie, politiek en onderwijs. De overdreven nadruk op cultuur en religie is niet nodig. Je buurman hoeft immers geen boezemvriend te zijn, wel een bekende die je kan ontmoeten in stad met een open planning (bruggen, parken,…) die de burgers naar hun hand kunnen zetten. Dat bewoners met een sociale achterstand in Brussel in het centrum wonen, kan een voordeel zijn om hen makkelijker aan boord te hijsen. Zorg met je woningbeleid dat de sociale mobiliteit en de omslag naar een informele naar een formele economie zich binnen die wijken kan afspelen en gentrificatie geen uitsluitingsmechanisme wordt.

Of nog: Als politici de voorwaarden scheppen om de mobiliteit en de bottum up praktijken van de burgersamenleving aansluiting te doen vinden bij de instellingen, en te ondersteunen met een geïntegreerd bestuur op de schaal van onze metropool is een echte omslag mogelijk.

Het Passa Porta Festival loopt op zondag nog tot 18u, www.passaporta.be