Yasmina en de aardappeleters: de tuinterrorist in Wauter Mannaert

Volkstuintjes, seed bombs, een kokend wonderkind en gevaarlijk verslavende aardappelen: het eerste stripverhaal dat Schaarbekenaar Wauter Mannaert zowel tekende als schreef, bakt ze smakelijk bruin. Wij gingen in het Moeraske op zoek naar de ingrediënten van Yasmina en de aardappeleters. Tutti Fritti!

Het Moeraske van Evere. Een trein raast voorbij, terwijl het ongerepte stukje natuur langs de Schaarbeekse sporen de motregen niet meer verteerd krijgt. Wauter Mannaert leidt ons hier rond door een van de inspiratiebronnen voor zijn nieuwste boek: Yasmina en de aardappeleters. De volkstuintjes aan het eind van de Walckiersstraat, de verbindingsweg tussen de stad en het Moeraske, vormen daarin de setting voor de sympathieke burenruzie – inclusief seed bombs – tussen de ‘gifmengende’ oude Belg Cyriel en de ‘onkruid telende’ tuinterrorist Marco. Wanneer de gronden worden opgekocht door Project P, verliest de jonge Yasmina de plek waar ze haar twee vrienden ontmoet én de bron van al het lekkers waaruit ze meesterlijke gerechten voor haar vader Omran tovert. Met als gevolg: stiekeme dieventrips naar de weelderige tuin op het dak van haar flatgebouw, en een absurdistische aardappelrevolutie, die mensen verslaafd maakt aan de gemanipuleerde gewassen van Project P.

“Voor mij is dit soort plekken onweerstaanbaar,” vertelt Wauter Mannaert terwijl we tussen zompig groen en een hoogspanningsmast schipperen. “Je hebt hier mensen, zoals ikzelf, die hier op hun knieën, fototoestel in macromodus in de aanslag, naar van alles en nog wat op zoek zijn, terwijl achter hun rug een paar koperdieven in de struiken verscholen zitten. Het zijn van die achterafplekken waar het, omdat ze zo aan de aandacht ontsnappen, krioelt van het leven. Dit is misschien niet wat mensen voor ogen hebben als ze aan een natuurgebied denken, en spectaculair oogt het ook niet, maar ík kom hier geen stap vooruit.”

Heb je zelf al vondsten gedaan?
Wauter Mannaert: Een kever die lid is van de scarabeeëngroep, en een kegelspin. Ja, je leert wat bij. (Lacht)

Vanwaar eigenlijk die fascinatie?
Mannaert: Ik ben opgegroeid in Meise, in een grote tuin. Dat is absoluut iets wat ik mis. Ik heb zelf geen tuin meer, wel een terrasje met een paar planten op de tweede verdieping. En daar is verrassend veel leven te vinden: wilde bijen, ooit een grote sabelsprinkhaan… Natuur in de stad is vaak rijker en diverser dan op het platteland.
Het Moeraske is voor mij dus een belangrijk deel van de stad, een deel dat onder druk staat, steeds meer. Thurn & Taxis, nog zo een plek, verdwijnt. Schaarbeek Vorming verdwijnt. Al die plaatsen worden opgekuist en in de plaats krijg je een mooi aangelegd, maar dood park. Echt een gemiste kans, je moet dit soort plekken ongemoeid laten.

Wel handig, zo verhalen oogsten in je achtertuin.
Mannaert: Met Weegee (de strip over de legendarische Amerikaanse fotograaf die Wauter Mannaert maakte met ateliergenoot Max de Radiguès, ks) had ik het gevoel voortdurend op Google Images te leven. Voor Yasmina heb ik me bewust laten inspireren door mijn omgeving, ook omdat ik net een zoontje had gekregen. Mijn wereld werd wat kleiner, dus ik wilde een tussendoortje, voor kinderen. De groentewinkel op de hoek was meer dan project genoeg.

Is het een beetje uit de hand gelopen?
Mannaert: Ja. (Lacht) In plaats van een tussendoortje is het mijn debuut als auteur geworden, bij Dargaud. Ik liep al zeven jaar rond met het idee voor dit boek. Ik heb nog jaren voor JES gewerkt, Jeugd en Stad, en ik heb toen de Bouwspeelplaats mee begeleid op de terreinen van Thurn & Taxis. We gingen met camera’s op stap en brachten de leefwereld van die jongeren in beeld. Superboeiend. Er lag ook een tuin van Le début des haricots, verstopt in het struikgewas. Daar is het idee ontstaan om iets te doen met stadskinderen op van die achterafplekken.
Dat was ook de periode dat de daktuinen opkwamen, homesteading (een levensstijl waarbij je in je eigen behoeften voorziet, ks) en tuinieren op terrassen. De Patattenoorlog in Wetteren in 2011 (toen activisten een GGO-proefveld vernielden, ks) heeft uiteindelijk de doorslag gegeven om het over aardappelen te hebben. Het is een mooie metafoor voor de samenleving. Je voelde toen hoe diepgeworteld die patattencultuur zit. Die activisten zijn toen echt door het slijk gehaald, het waren bijna terroristen. Terwijl het toch een discussie is die moet worden gevoerd: wat gebeurt er met ons eten? Maar het eerste idee was dus om iets met stadskinderen te doen.

Dat is gelukt. Mooi ook hoe subtiel je antwoordt op de vraag naar meer representatieve verhalen.
Mannaert: Dat was heel bewust. Ik wou me door mijn omgeving laten inspireren, en die bestond, ook als jeugdwerker, niet enkel uit Elkes en Miekes. Maar ik wou van Yasmina ook niet ‘de eerste gekleurde heldin’ maken, het moest vanzelfsprekend zijn. Vandaar die subtiele aanpak.
Ik heb het boek vorig jaar voorgesteld aan scholieren op de Boekenbeurs. En dat was supermooi om te zien. Die ogen van de Marokkaanse meisjes die bijna blonken van ongeloof: “Dus je heldin heet Yasmina?” Ze zitten daar echt op te wachten, op iets wat hun leefwereld een beetje meer weerspiegelt.

En Yasmina’s vader voer je dan weer op in frietkraam Tutti Fritti.
Mannaert: Voilà, hoe Belgisch kan het zijn?

RADICAAL TUINIEREN
Yasmina’s wonderlijke vegetarische gerechten doen het beste vermoeden over Wauter Mannaerts kookkunsten, maar dat idee wordt snel de kop ingedrukt. “Ik ben een heel slechte kok,” lacht hij. “Het is een supercliché, maar mijn vriendin is de meesterchef in huis, ik volg slaafs. Maar koken is wel iets wat we bewust doen en met veel plezier. Yasmina is deels geïnspireerd op mijn vriendin, een meesterkok, die ook in een eenoudergezin is opgegroeid en om stress te ventileren af en toe taarten bakte.”

“Wat mij eigenlijk interesseerde, is dit.” Wauter Mannaert haalt een aantal boeken boven: Wildplukken, Radical gardening… “Mij ging het over het tuinieren en die noodzaak om opnieuw iets met je handen te doen, je eigen eten proberen te verbouwen. Het gaat over eten, maar dan heb je het net zo goed over de samenleving. Het is heel symbolisch, en mensen zitten snel vast in hun dogma’s als het over voeding gaat. Ik ben zelf vegetariër en de opmerkingen die ik voortdurend krijg… ‘Allez, proef toch een keer.’ Mensen verwachten dat je, omdat je geen vlees eet, een soort heilige bent. En dan gaan ze je grenzen testen: hoe radicaal ben je? ‘Neem je nog het vliegtuig? En zijn die nieuwe schoenen niet gemaakt in China?’ Alsof het feit dat ik vegetariër ben, impliceert dat ik ook voor de rest puur en onbevlekt door het leven ga. Hallucinant. Nu, dat is mijn persoonlijke verhaal. Ik denk dat veel mensen heel vaak worden geviseerd op hun eetcultuur.”

Je bent wat je eet.
Mannaert: Precies. Heb je die reportage, nogal tongue-in-cheek, op de IJzerbedevaart gezien? Die mensen die zeiden: “Doe toch gewoon zoals iedereen: drink eens een pintje, eet eens wat varkensvlees, dat is toch allemaal goed voor ons?” Juist ja, jij bent niet van ons omdat je geen pintje drinkt en geen varkensvlees eet. Ik vond dat zo treffend. Als dat de essentie is…

Dan is zo een volkstuintje toch inclusiever. In Yasmina is het ook een ontmoetingsplek, zelfs voor Cyriel en Marco.
Mannaert: Dat boek Radical gardening gaat daarover: hoe tuinen vaak geclaimd worden voor een bepaald doel, een protest of een artistiek project. Een tuin is nooit echt neutraal, het is vaak ook een statement. In de Vooruitgangsstraat heb je zo bijvoorbeeld de Skieveweg, een moestuin die door transgenders wordt onderhouden. Een tuin heeft vaak een verborgen agenda, het is een maatschappelijke metafoor.

Die metafoor leidt naar de keuze voor een maatschappij die je organisch kan laten groeien of één die maakbaar is. Monocultuur of biodiversiteit.
Mannaert: Ja, en ik denk dat die burgerbewegingen een teken aan de wand zijn. Of het nu gaat over verkeersveiligheid, schone lucht, publieke ruimte, natuur of over de platanen op de Havenlaan, mensen pikken het niet meer dat er van bovenaf dingen worden opgelegd. De tegenstelling tussen Marco en Cyriel komt neer op het onderscheid tussen de permacultuur en het oldskool sproeien, tussen een anarchistische manier van een samenleving beheren en een liberale.

Het is niet de eerste keer dat je daarmee aan de slag gaat. Voor El Mesías trok je samen met Mark Bellido al naar de utopische samenleving van het Spaanse Marinaleda.
Mannaert: Het zijn duidelijk thema’s die ik opzoek, ja. Al probeer ik wel altijd satire te brengen en geen prediker te worden. Ook hier niet. Yasmina is neutraal, ze kiest geen kant.

Euh… Je haalt Tom de Perre door de ‘genetische manipuleermachine’ en hij komt er als een misvormde aardappel weer uit?
Mannaert: Oké (lacht), het einde is een statement, maar tussen Cyriel en Marco kiest Yasmina geen partij. Alle groenten vindt ze even lekker. Maar je hebt gelijk, een zeker activistisch kantje kan ik niet ontkennen.
Tom de Perre is het ultieme kwaad natuurlijk, het kapitalisme dat zonder enige begrenzing kan doen waar het zin in heeft. Maar de machine die gewassen genetisch kan manipuleren, is met de beste bedoelingen uitgevonden door Belladonna Amaryllis, toch een sympathiek personage. Ik wil me niet te veel moeien in die discussie, daar is ze te complex voor: los je de honger in de wereld op door technologieën die gewassen productiever maken of moeten we eenvoudiger gaan leven? Ik wilde gewoon tonen dat het een discussie waard is.

VRUCHTBARE WEERSTAND
Het is misschien de reden waarom Yasmina en de aardappeleters zo overtuigt. Het boek houdt mooi het midden tussen absurditeit en ernst, verhaal en boodschap. Het toont liever dan het uitlegt. Zo opent Yasmina op een tiental stille pagina’s. De actie drijft de lezer voort, de beelden doen de verbeelding uitdijen. Wat verderop kom je heel terloops voorbij een familiefoto van het meisje, samen met haar intussen afwezige moeder. Nergens wordt uitgelegd waar die nu is, maar het visuele haakje volstaat om een krasje in je ziel te zetten.

Het terloopse groeit en bloeit als de prachtig verbeelde daktuin van Belladonna Amaryllis. “Ik vind het zelf ook een mooi beeld,” vertelt Wauter Mannaert. “Het was lang het openingsbeeld van de strip. Dat was voor mij de essentie. Wat zit daarachter? Je ziet dat soort dingen meer en meer, maar wat zit er maatschappelijk achter die beweging? Waarom willen mensen per se die tomaten op hun balkon? Want veel opbrengst heb je daar niet van. Je geeft een heel seizoen water om met vier tomaten over te blijven. Ik heb het ook nog gedaan. En toch zijn heel wat mensen daar echt mee bezig. Het toont aan dat veel mensen de controle willen herwinnen.”

Het gaat over zeggenschap. Cyriels tuintje kom je binnen langs een bordje “Privé”, bij Marco staat er: “Resistance is fertile.”
Mannaert: Dat komt uit Radical gardening, een fantastisch boek. Het gaat over al die counterculture-bewegingen, en vaak ook over – en dat is een thema dat mij meer en meer interesseert – publieke en gedeelde ruimte. In Engeland hebben de Ramblers die strijd heel letterlijk gevoerd: het recht om bijvoorbeeld land te mogen doorkruisen als wandelaar. En ook die gedeelde tuinen zijn daar een verworven recht. Hier bestaan die ook nog wel, maar als er zich een vastgoedproject aandient, moeten ze toch wijken. Geen haan die daarnaar kraait.
Nu, het is soms heel dubbel. Neem nu die discussie rond de bomen aan de Havenlaan. Dat is een burgerprotest waar heel veel tegenstellingen in zitten. Mensen willen die bomen niet zien verdwijnen, puur om esthetische redenen. Maar als je het vanuit een ecologisch perspectief bekijkt, is dat niet de beste keuze. Die platanen zijn redelijk waardeloos, dat zijn exoten die niets bijdragen aan de biodiversiteit. Maar mensen gaan zich toch letterlijk vastketenen aan zo een boom. Dat zijn symbolen geworden, waar maatschappelijk heel wat achter zit. Het gaat gewoon om de boodschap: je kan niet zomaar alles platgooien wat voor ons waarde heeft. De ene keer gaat het om een plataan, de andere keer is dat een Horta-pand.

Duwt een stad je meer in de richting van dit soort overwegingen?
Mannaert: Ja, ook al omdat Brussel geen evidente stad is voor mij als Vlaming. Mijn werk als jeugdwerker was bij momenten heel confronterend. Ik heb workshops moeten stilleggen omdat ik voor fascistische Vlaming werd uitgemaakt. Dat is het beeld dat veel jongeren hier hebben van Vlamingen. Daar sta je dan met je idealen. (Lacht) Maar je hebt ook die Alice in Wonderland-ervaringen, zoals op Thurn & Taxis met de kinderen.
Ik moet toegeven dat ik het best even lastig heb gehad met de voortdurende blootstelling aan de idiotie van het stadsbestuur. Ik begon Brussel echt door een andere bril te bekijken. Dat heb ik een beetje kunnen keren door op zoek te gaan naar plekken waar die controle niet aanwezig is en er wel nog iets bloeit. Initiatieven als Cinéma Nova, bijvoorbeeld. Die maken een stad nog boeiend. Ondanks het stadsbestuur.

Ben jij er trouwens de stripmaker naar om je verhaal organisch te laten bloeien?
Wauter Mannaert: Goh, ik doe altijd een poging om het efficiënter te doen, maar dat lijkt niet te lukken. Met dit boek dacht ik iets te maken dat wat meer commercieel potentieel heeft, maar…

Een jeugdstrip van 144 pagina’s…
Mannaert: … over onze voedingscultuur, ik weet het. Het ontsnapt aan mijn controle. Op een familiefeest laatst was ik aan mijn nicht aan het uitleggen waar ik mee bezig was. Ze zuchtte eens diep en zei: “Jij altijd met je maatschappelijke thema’s! Doe eens iets als Franquin.” Slecht voorbeeld, dacht ik. (Lacht) Maar het zit diep. Ik ben al aan een volgend verhaal aan het denken. De betonstop, dat is nog zo een thema… (Proest het uit)

WAUTER MANNAERT: YASMINA EN DE AARDAPPELETERS
Expo: > 16/2, Grafik, www.grafik.brussels
Boek: Yasmina en de aardappeleters (144 p., €16,50) is uitgegeven bij Dargaud in het Nederlands en het Frans (Yasmina et les Mangeurs de patates).