Daphné Patakia in ‘Benedetta’: ‘Het klooster was een bevrijding voor sommige vrouwen'

Dat regisseur Paul Verhoeven ook van Benedetta een spraakmakende film zou maken, daar twijfelde niemand aan. De hoofdrollen in zijn lesbische nonnenfilm zijn voor twee in Brussel geboren actrices: filmster Virginie Efira en filmster in wording Daphné Patakia. Hier volgt het onbeschroomde verhaal van die laatste. “Die seksscènes zijn ongemakkelijker voor de kijker dan voor ons.”

Oneigenlijk gebruik van een Mariabeeld, misogyne martelingen, beeldschone nonnen die de liefde bedrijven en de katholieke kerk op haar machtsgeilst en schijnheiligst: de kans dat het zinnenprikkelende Benedetta niet over de tongen gaat, is nooit erg groot geweest. Het is dan ook een door het Festival van Cannes opgepikte film van Paul Verhoeven. De naar Hollywood verkaste Nederlander heeft meer heerlijk beruchte films op zijn geweten dan er hoofdzonden zijn.

Na onder meer Turks fruit, Basic instinct, Showgirls en Elle laat hij zijn verbeelding los op Benedetta Carlini (1591-1661). Deze mystica klom dankzij haar Jezus-visoenen op tot abdis van het theatijnenklooster in Pescia, maar werd weer afgezet na een proces rond haar seksuele relatie met de jongere non Bartolomea. Voor de titelrol trok de in Schaarbeek opgegroeide Virginie Efira het habijt aan. De rol van de wildebrok die Benedetta in bekoring leidt, ging naar de Grieks-Brusselse nieuwkomer Daphné Patakia. Op het Brussels International Film Festival (BRIFF) presenteert zij straks de amusante schandaalfilm. “Ik ben zo blij dat ik Benedetta mag voorstellen in de stad waar ik ben geboren. Al mijn jeugdvrienden hebben beloofd te komen kijken,” lacht Patakia.

Ben je hier ook getogen?
Daphné Patakia: Ik ben in Brussel geboren en heb hier tot mijn achttiende gewoond. Dat was een best ongewone ervaring. Mijn beide ouders zijn Grieks én ik ging naar een Griekse school.
Ik stond dus met één been in de Griekse cultuur en met het andere in de Belgische. Na het middelbaar studeerde ik aan het Grieks conservatorium en meteen daarna kon ik aan de slag in het Grieks theater. Omdat mijn filmhonger groot is en ik goed Frans spreek, ben ik achteraf naar Parijs verhuisd. Ook daar had ik het geluk dat ik vrij snel mijn brood kon verdienen met acteren.

Verhoeven gaat er prat op dat Benedetta is gebaseerd op historische feiten. Weet jij meer?
Patakia: Benedetta Carlini was een Italiaanse non en mystica. Ook mijn personage, Bartolomea, heeft echt bestaan. Zij was de jonge non met wie Benedetta een relatie had. Over Bartolomea is wel veel minder geweten. Voor dat personage hebben Verhoeven en de scenaristen het meest uit hun duim gezogen.

De film is gebaseerd op het boek Sœur Benedetta, entre sainte et lesbienne (originele titel: Immodest acts. The life of a lesbian nun in Renaissance Italy, red.) van Judith C. Brown. Deze Amerikaanse historica botste in het rijksarchief in Firenze bij toeval op de notulen van een rechtszaak tegen Benedetta Carlini. Uit het gebibber van het handschrift kon ze meteen afleiden dat het een bijzonder proces was geweest.

Omstreeks 1624 kon men zich niet inbeelden dat een vrouw diepe verlangens had voor een andere vrouw. Het werd niet eens als een zonde beschouwd. Dat verbaast me. Het boek stelde ook mijn beeld van een klooster bij. Destijds was het klooster voor veel vrouwen geen gevangenis maar een plaats van grote vrijheid: een vluchthaven in een patriarchale samenleving die vrouwen onderdrukte. Het klooster was een manier om te ontsnappen aan het juk van een dictatoriale vader. Ze konden er zichzelf ontplooien en bijvoorbeeld leren lezen en schrijven.

Waarom moeten de mensen naar Benedetta gaan kijken?
Patakia: Omdat het een film van Paul Verhoeven is. Die maakt alleen maar zotte films. Zelfs als je zijn werk goed kent, verbaast hij je nog telkens opnieuw. Hij maakt nooit twee keer dezelfde film. Voor mij steekt Turks fruit erboven uit.
Ik hou enorm van de ambiguïteit in zijn films. Zijn personages zijn nooit eenduidig en het is ook nooit duidelijk waar de werkelijkheid eindigt en waar de leugen, het verzinsel of de satire begint. Op elk moment zit je als kijker met een heleboel vragen. Zelden of nooit bots je op een saaie scène.

Verhoeven is ook niet vies van wat bloot, bloed, pis en kots.
Patakia: Klopt. Verhoeven vertelde dat er op de Nederlandse scholen veel aandacht werd geschonken aan de Gouden Eeuw en de glorietijd van geraffineerde kunstenaars als Johannes Vermeer en Rembrandt. Maar daarvoor was de Nederlandse schilderkunst net tegengesteld aan de Italiaanse renaissance met haar piekfijne, propere taferelen. Handen mochten smerig zijn. Verhoeven sprak vol geestdrift over De verloren zoon van Jeroen Bosch: op de voorgrond vertrekt een sjofel geklede man, op de achtergrond urineert iemand op zijn huis. Er is altijd wel ergens een scabreus element dat deel uitmaakt van het leven, maar zelden wordt getoond. Ook Rembrandt heeft trouwens veel plassende vrouwen en vrijende koppels geschetst. Verhoeven is ook van die Hollandse school.

Nemen de erotische scènes terecht een grote plaats in de film in?
Patakia: Ik denk niet dat je je dat na de film nog afvraagt. Die seksscènes zijn ongemakkelijker voor de kijkers dan voor de actrices. Ik vind ze mooi gefilmd en eerder humoristisch dan choquerend. Ze helpen het verhaal fel vooruit, maar ik spoil te veel als ik dat toelicht. De camera van Paul Verhoeven is helemaal niet voyeuristisch. Hij moedigt ambiguïteit aan, maar legt enorm veel verantwoordelijkheid bij zijn acteurs. Het is aan ons om keuzes te maken.

In Hollywood en het Verenigd Koninkrijk schakelen film- en tv-producties tegenwoordig een intimiteitscoördinator in. Liep er zo iemand rond op de set van Benedetta? En zie je daar het nut van in?
Patakia: Zo'n intimiteitscoördinator kan nuttig of overbodig zijn, er is geen vaste regel. Alles hangt af van de mensen die beslissen samen te werken. Op de set van Benedetta was er zoveel wederzijds vertrouwen dat er geen intimiteitscoördinator nodig was. Virginie en ik waren zelf onze intimiteitscoördinator. Als we iets niet wilden doen, zeiden we het gewoon. Maar dat is nauwelijks voorgevallen. Alles was gechoreografeerd en kraakhelder uitgetekend in het storyboard. We wisten wat ons te wachten stond. Ik heb me op geen enkel moment ongemakkelijk gevoeld.

Hoe komt het dat je nu terug in Brussel bent? Is dat enkel voor het Brussels International Film Festival?
Patakia: Nee, we nemen hier een stukje van het tweede seizoen van Ovni(s) op. Die CANAL+-serie speelt zich in de jaren 1970 af, toen er veel ufo's werden waargenomen. Het Franse equivalent van de NASA, het Centre national d'études spatiales (CNES) kreeg zoveel oproepen dat het een apart bureau begon om al die ufomeldingen te onderzoeken: de Groupement pour l'Etude et l'Information sur les Phénomènes Aérospatiaux Non identifiés (GEIPAN). In de serie wordt dat bureau bevolkt door excentrieke personages en geconfronteerd met heel rare dingen. Zeer grappig, je moet zeker eens kijken.

Maar in andere configuraties is zo'n intimiteitscoördinator misschien wel een geruststelling voor de acteurs of de regisseur. Of zelfs voor de rest van de filmploeg, want die heeft soms meer stress dan de acteurs. Ik heb zelf nog nooit met een intimiteitscoördinator gewerkt, maar ik heb me ook nog nooit ongemakkelijk gevoeld tijdens een naaktscène.

Kon je goed opschieten met Virginie Efira?
Patakia: Juist omdat we elkaar zo goed verstonden, waren de liefdesscènes zo simpel. Ik bewonder haar. Het was een voorrecht om haar van dichtbij aan het werk te zien. Ze is zo zonnig en neemt zichzelf niet vreselijk ernstig. Alles is een spel voor haar. Ze kan een mop vertellen en zodra de camera loopt in staat zijn om te wenen. Ik kan dat nog niet. Ik moet mezelf uren martelen om enkele tranen te laten vloeien.

Wanneer ontdekte jij je spelplezier?
Patakia: Op piepjonge leeftijd. Mijn ouders speelden in een Grieks amateurgezelschap in Brussel. Elke zondag werd er verzameld. Daar kwam ook een gezelschap voor kinderen van. We speelden Griekse voorstellingen van Griekse toneel­auteurs voor de Griekse gemeenschap. Et voilà.

Was de martelscène wel eng?
Patakia: Nee, dat is hetzelfde verhaal. De scène waarin ik word gemarteld, komt heel gewelddadig over, maar was helemaal niet zo lastig om te spelen. Ik vind het moeilijker om ernaar te kijken dan om het uit te beelden. Na zulke harde scènes volgt meestal een catharsis. Ze exorciseren iets. Ze laten je iets extreems zien en beleven dat je in het echte leven hopelijk nooit tegenkomt. Voor een acteur is het een genot om extreme of bijzondere ervaringen uit te beelden die je in het echte leven hoogstwaarschijnlijk nooit meemaakt. Bij volmacht via personages speciale dingen meemaken is heerlijk.

Zoek je dan riskante, polemische films op?
Patakia: Je maakt geen films in de hoop dat ze een polemiek zullen uitlokken. Als ik te kiezen had, zou ik vooral in functie van de regisseur kiezen. Als Paul Verhoeven me een tweede keer vraagt, zeg ik blindelings ja. Ik hoef het scenario zelfs niet te lezen. Idem voor Yorgos Lanthimos (de Griekse regisseur van The lobster, The killing of a sacred deer en The favourite, red.). Samen met hem een kortfilm (Nimic, uit 2019) maken, was evenzeer een ongelofelijke ervaring. Die man is een genie.

BRIFF 1 > 11/9 (Benedetta: 2/9, 19.00, UGC De Brouckère), www.briff.be

GEEF BRIFF DE VIJF

Voor het tweede jaar op rij wijkt het Brussels International Film Festival noodgedwongen uit naar de start van het schooljaar. Het staat geen goed gevuld programma in de weg. Vijf tips