Muntpunt zet zijn cd-collectie in de etalage: domme zet of slim bekeken?

Muntpunt kegelt de cd uit zijn aanbod van leenvoorwerpen, maar betekent dat ook het einde van de muziekdrager an sich? “Eigenlijk is het absurd dat de cd in het verdomhoekje zit.”

Elk jaar verkoopt Muntpunt op Autoloze Zondag een deel van zijn verzameling. Boeken, dvd's en cd's zoeken voor een prikje een koper. Deze keer zet de Brusselse bibliotheek haar uitlaatklep extra ver open: de volledige cd-collectie gaat in het uitstalraam, goed voor 25.000 stuks. Wat meteen het einde betekent van de cd als leenvoorwerp in de bibliotheek.

“Het aantal uitleningen is de voorbije jaren flink gedaald,” zegt Eva Drees van Muntpunt. “Vandaag blijft 95 procent van onze cd-collectie in de rekken staan.” Dat is veel. De cd die het voorbije jaar het vaakst de balie van de bib passeerde, was... Ghosteen van Nick Cave. Acht keer vond het plastic schijfje een tijdelijk verblijf in iemands leven. Dat is, zacht uitgedrukt, niet spectaculair. Billie Eilish en Angèle doen het met respectievelijk When we all fall asleep, where do we go? en Brol la suite met één uitleenbeurt minder. Duiken nog op in de top tien van meest meegenomen cd's: Michael Kiwanuka, Max Richter en de soundtrack van Joker.

“We zijn met onze beslissing niet over één nacht ijs gegaan,” legt Drees uit. “We hebben ook een bevraging gedaan bij onze gebruikers. Er is nog weinig interesse. Mensen zijn overgeschakeld op streamen, of kopen vinyl. Vaak hebben ze zelfs geen cd-speler meer.” De bib wil ook plaats ruimen en nieuwe wegen inslaan, zegt Drees, onder meer met doe- en maakplekken, die inzetten op het aanleren en ontwikkelen van allerlei vaardigheden.

Streamen is het nieuwe lenen
Het nekschot voor de cd als leenvoorwerp is er nog niet helemaal. Een deel van de collectie, die met het magazijn erbij 60.000 stuks telt, gaat for the time being naar andere bibliotheken. De rest wordt verkocht tegen één euro per stuk. Als je er vijf koopt, krijg je er één gratis. “Mij zal je daar niet zien,” zegt Marc Didden, liefhebber van grote en kleine muziekjes, op vinyl, maar ook op cd. “De aanblik van die begrafenis zal me droevig stemmen. Al juich ik toe dat sommige mensen door die spotprijzen misschien wat muziek zullen kopen die ze (nog) niet kennen.”

De Brusselse filmmaker en schrijver vindt het jammer dat zo'n massa fysiek en tastbaar cultureel erfgoed onbereikbaar zal zijn voor de komende generaties. “Ik geloof niet in een erfgoed dat alleen uit streams en virtuele albums bestaat. Ik denk dat mensen dan alleen gaan verzamelen wat ze kennen. Net zoals mensen nu met hun gsm duizenden foto's nemen die nooit iemand zal zien.”

Die foto's worden niet vaak meer samengebald tot één geheel, laat staan afgedrukt. Net zoals veel mensen in de gestreamde wereld geen tastbare vertegenwoordiging meer hebben van de muziek waar ze naar luisteren. “Zo'n fysieke reeks cd's of lp's die je thuis in de kast hebt staan, vormt een stuk van je persoonlijkheid,” vindt Didden. “Een geschiedenis van je eigen leven. Van alle cd's die ik heb, weet ik waarom ik ze kocht of van wie ik ze ooit heb gekregen. Slechte staan er niet bij. Die heb ik allang weggegeven. Of nooit gekocht.”

In zekere zin is streamen het nieuwe ontlenen, als je tenminste voor je streams betaalt, alleen is de bib vervangen door een gigantische server: je 'gebruikt' de muziek even zonder haar te bezitten. “Streamen is nu zo gebruiksvriendelijk dat je het niet echt meer nodig hebt om naar de bib te gaan,” beaamt Jasper Wentzel, labelmanager bij platenfirma Pias en groot muziekliefhebber. Vroeger bezocht hij de bibliotheken van Halle, Brussel en Gent om zoveel mogelijk uit te lenen, maar dat deed hij de afgelopen twintig jaar niet meer. “Maar sinds corona ga ik er weer naartoe voor dvd's. Die sensatie van in die bakken rommelen en blij zijn met je vondst, was ik helemaal vergeten. Het gevoel dat je met cadeautjes naar huis gaat.”

De cd speelt nog mee
Dat de bibliotheek haar collectie van de hand doet, is natuurlijk het gevolg van een grotere evolutie: terwijl vinyl almaar aan populariteit blijft winnen, is de cd al geruime tijd de risee. Of zo lijkt het toch. Bespoedigd door corona gingen Belgen, nooit de snelste leerling van de digitale klas, alsnog volop streamen. De muziekindustrie haalde zijn omzet in 2020 voor 80 procent uit streams en (een stevig dalend aantal) downloads, voor de overige 20 procent zorgden vinyl, cd's en in heel geringe mate cassettes. Die tendens zet zich voort. De vinylverkoop zal dit jaar, net als in Nederland en de VS al het geval is, ook bij ons die van de cd's voorzichtig overstijgen.

“Corona heeft de fysieke verkoop uiteraard flink naar beneden geduwd,” zegt Olivier Vandeputte van de Belgian Entertainment Association. De sluiting van de niet-essentiële winkels tijdens de lockdowns deed de verkoop van cd's en vinyls in 2020 met 37 procent dalen. Als je de cijfers afzonderlijk bekijkt, daalde de cd-verkoop met maar liefst 45 procent, vinyl met 17. Streaming zorgde ervoor dat de groei van de voorbije jaren niet in een daling werd omgezet.

“Toch blijft het aandeel van de cd aanzienlijk,” benadrukt Vandeputte. “België heeft nog geen volledig ontwikkelde streamingmarkt. Daarom mag je de cd als muziekdrager nog niet afschrijven.” Een oudere generatie, het gebruiksgemak en de geluidskwaliteit spelen daarin mee, zegt Vandeputte. “Streamingservices als Spotify of Apple proberen daar wel aan tegemoet te komen door premium audiokwaliteit aan te bieden. Maar daar heb je wel breedbandinternet voor nodig.”

Ook voor Dédé van de Brusselse platenwinkel Caroline Music is de cd nog niet uitgerangeerd. “Cd's nemen nog 30 procent in van onze verkoop. Dat is niet niks. Dat heeft ook te maken met het feit dat wij kleine labels verdelen die je nergens anders vindt.” Terwijl boekenwinkels wel als essentieel werden beschouwd, moesten platenwinkels tijdens de pandemie hun deuren sluiten. Dat zorgde voor een dip, maar uiteindelijk draaide Caroline Music wel een normaal jaar, zegt Dédé. “Tussen de lockdowns door hebben mensen meer aan muziek uitgegeven, geld dat ze hadden uitgespaard omdat ze niet naar een concert of op restaurant konden. Vandaag verkopen we zelfs meer dan voor corona.”

Jasper Wentzel onderstreept ook het belang van cd's voor platenfirma's. “Voor ons is de cd even belangrijk als vinyl. De verkoop daalt, maar in sommige genres gaan er toch nog evenveel cd's buiten als lp's. Klassiekemuziekliefhebbers hebben heel lang vastgehouden aan de cd. Metalfans ook.” Elektronische muziek en rap worden dan weer vooral gestreamd. De Brusselse hiphopscene floreert, vaak zelfs zonder dat de rappers fysieke releases uitbrengen. Dat heeft met haar jonge publiek te maken, dat massaal via digitale weg luistert. Daarom ook duikt iemand als Zwangere Guy, die zijn muziek wel op vinyl én cd uitbrengt, niet op in de top tien van meest uitgeleende cd's bij Muntpunt.

Mindful vinyl
Millennials mogen de compact disc dan niet of nauwelijks koesteren, het formaat heeft ook voordelen. “Ik vind de cd een perfect medium om muziek te bewaren en af te spelen,” zegt Gertjan Van Hellemont, de naar Gent uitgeweken Meisenaar die met zijn band Douglas Firs net een nieuw album uit heeft, op vinyl en cd. “Handig in de auto, niet te groot, klinkt beter dan streamen via bluetooth. En de beleving is leuk: je kiest echt een plaat uit, zet ze op, blijft drie kwartier in die wereld hangen en dan wordt het ook weer gezellig stil, beter dan die eindeloze playlists die nooit stoppen.

Van Hellemont bejubelt net als Wentzel de geluidskwaliteit van de cd. “Je moet al over een goeie naald en een prima geluidsinstallatie beschikken om die met vinyl te evenaren,” zegt Wentzel. “Als een album tijdens het maken al gemasterd is met vinyl als eerste doel, klinkt vinyl beter,” legt Van Hellemont uit. “Maar bijna alle bands werken tegenwoordig richting afgewerkte tracks op een computer, en dan geeft de cd rationeel gezien dus de meest eerlijke weergave van hoe het is opgenomen. Vinyl kan wel een warmte toevoegen die iets extra's geeft.” De cd is ook slijtvaster, geeft Wentzel aan. “De productie is bovendien sneller en goedkoper. En je kan een album dat één lange trip is in één ruk uit luisteren, zonder het schijfje te moeten omdraaien. Zie je, eigenlijk is het absurd dat de cd in het verdomhoekje zit.” (Lacht)

Vanwaar komt die verwenste status van dat blinkende stuk plastic dan? “Er is te weinig nagedacht over het design en het grafische aspect van de cd,” denkt Wentzel. “Het is te lang dat geweest: een stuk plastic. Emotioneel heb je er minder mee. Vinyl is meer mindful. Je moet het uitpakken, omdraaien. Dat vinyl nu opleeft, heeft ook te maken met het feit dat mensen het wat beu zijn dat alles zo abstract is, dat alles computer is. En vinyl is daarop een grotere tegenreactie dan de cd, die ligt te dicht bij die ervaring van het streamen.”

“De cd als voorwerp vond ik meteen onnozel en onsexy,” zegt ook Marc Didden, wiens eerste schijfje Brothers in arms van Dire Straits was, in 1985 een van de eerste cd's die een miljoenenpubliek vonden. “Het is zo klein dat je van de hoesfoto of -illustratie niet écht een indruk kan opdoen. Je kan de teksten of liner notes die erbij horen niet lezen. En als je zo'n doosje één keer laat vallen, is het stuk. Vinyl heeft een geur. En een ziel. En qua vorm is het een object waar hoesfoto's en liner notes wél waarneembaar zijn. Ik vind het inmiddels wel vervelend dat je bij een beluistering van een lp na vijftien minuten je gat moet lichten om de B-kant op te zetten.”

Cultobject
Vinyl is vandaag hip, maar ooit deden muziekliefhebbers hun lp's in bulk van de hand en werd de muziekdrager uit de bibliotheek gebannen. Toen de cd in 1983 op de markt kwam, slokte hij de lp meteen op. Voor vinylplaten was er, op enkele adepten na, enkel plaats in de uitverkoopbakken. Dat tij is sinds de millenniumwende, het hoogtepunt van de cd-verkoop, langzaam gekeerd. Vandaag kunnen de (oude) vinylperserijen in afwachting van nieuwe fabrieken en een tekort aan grondstoffen niet volgen, platenwinkels krijgen minder exemplaren toegestuurd dan ze kunnen verkopen, op de tweedehandsmarkt lopen de prijzen voor het zwarte goud stevig op. Zelfs in de supermarkt vind je tegenwoordig vinyl, platendraaiers worden net nog niet naar je kop gesmeten.

Zit zo'n rehabilitatie er ook voor de cd in? Kan de cd ooit nog terugkomen en zo hip en tegelijk nostalgisch worden als de vinylplaat? Jasper Wentzel denkt van wel. “Alles komt terug. Dat vinyl nu meer zou verkopen dan cd's, had echt niemand zien aankomen. Zelfs de cassette, een onhandig medium dat niet hoog scoort qua kwaliteit en snel verslijt, is voor een weliswaar heel klein nichepubliek weer hip. Je ziet die heropleving van de cd nu al voor een stuk gebeuren op de tweedehandsmarkt. De vinylkoorts is zo hoog dat er te zotte prijzen voor betaald worden, terwijl cd's spotgoedkoop zijn.”

Marc Didden ziet de cd niet meer terugkomen, en denkt dat vooral vinyl zijn cultstatus zal behouden. “Oppervlakkige muziekliefhebbers zullen tevreden zijn met streaming, en daarna rotten in de hel,” grijnst hij. Didden koopt, net als Wentzel, wel nog cd's. Ze staan uitgestald in zijn woonkamer, min of meer alfabetisch gerangschikt in de mooie Tomado-rekjes die zijn vrouw ooit eens voor hem kocht. Ook Wentzel houdt zijn collectie bij de hand. “Een deel zit opgeborgen, maar de albums die mij het dierbaarst zijn, heb ik kort bij mij.” Gertjan Van Hellemonts collectie zit op een prominente plek, centraal in de living in een door zijn schoonvader op maat gemaakte kast. “Voor mij is dat deel van mijn identiteit. En het ziet er toch een pak gezelliger uit dan een iPad met een Bose-speaker.”

Maar wat met millennials, de generatie die niet is opgegroeid met cd's en die door volop te streamen mee het graf heeft gegraven van de cd? Zal zij de cd ooit als een vintage, cool ding beschouwen? “Het is leuk om een object te hebben,” zegt Ada, de zeventienjarige dochter van een collega die aangeeft dat de cd nog een paar jonge fans heeft. Voor hen is het zelfs een vertragend cultobject. “Je zit meer in de muziek met de teksten en de foto's erbij. Je luistert beter. Streamen doe je meer op de achtergrond. En dan is er de prijs: vinyl is gruwelijk duur, cd's zijn een pak goedkoper. En ik heb geen platenspeler.”

Nee, de cd is nog niet dood, maar zijn polsslag is op zijn minst zwak. “Als platenwinkels beslissen om geen cd's meer te verkopen, zal de industrie stoppen met ze te fabriceren,” zegt Dédé van Caroline. “Dan kan het al binnen een paar jaar over en out zijn met de cd.” Wie de schijf dan nog koestert, zal zijn slag moeten slaan op de tweedehandsmarkt. Op Autoloze Zondag kan je al alvast kijken hoe dat voelt.

UITVERKOOP: CD’S & BOEKEN
19/9, 10 > 18.00, Muntpunt, www.muntpunt.be