Rufus Wainwright met strijkers in Bozar: 'Mijn openhartigheid is een familietrekje'

“De liedjes en de teksten zullen altijd het belangrijkst blijven,” zegt Rufus Wainwright, die dit jaar vijftig wordt. Aan de vooravond van zijn Brusselse concert met strijkorkest Amsterdam Sinfonietta blikt de meeslependste singer-songwriter van zijn generatie terug op leven en liefdes.

De Amerikaans-Canadese zanger en componist Rufus Wainwright leer je het best kennen door naar zijn liedjes te luisteren. Eerder dan zijn stamboom, zijn wat excentrieke karakter, zijn compositorische talent en zijn buitengewone stem is het die persoonlijke twist die zijn muziek een universele lading geeft.

“Mijn openhartigheid is een familietrekje,” zegt de singer-songwriter via een telefoonverbinding vanuit Nederland, waar hij net aan een uitgebreide tournee is begonnen met het vermaarde strijkorkest Amsterdam Sinfonietta. “Het is de manier waarop de Wainwrights en de McGarrigle's communiceren. We verwerken onze besognes door ze gestalte te geven in onze liedjes en onze muziek. Mijn moeder deed het zo. Mijn vader en mijn zus doen het nog steeds zo. Zelfs mijn grootvader aan vaderskant was een columnist die schreef over zijn leven in Life Magazine.”

Zijn leven lag dus vanaf het prille begin op straat. Zorgde hij daar zelf niet voor, dan deed zijn familie dat wel. Vader Loudon Wainwright III zong vlak na zijn geboorte in 1973 al dat het hier een echt moederskindje betrof (in het weinig aan de verbeelding overlatende 'Rufus is a tit man'). 25 jaar later gaf Rufus dat op zijn titelloze debuut overigens gelijk toe: met 'Beauty mark' betoonde hij eer aan zijn moeder, folkzangeres Kate McGarrigle, en het schoonheidsvlekje boven haar lip.

Gay Messiah
Zijn carrière zou die van zijn ouders snel overstijgen, vooral omdat Wainwright soepel tussen pop en opera manoeuvreert. In tegenstelling tot het folkmilieu waarin hij opgroeide, dompelt hij zijn kwinkslagen en engagement graag in grandeur. Op 'Gay messiah' koppelt hij zijn afkeer van religies, die oorlogen aanwakkeren, aan zijn seksualiteit. Toen hij door echtgenoot Jörn Weisbrodt van de singlesmarkt geplukt was en bijgevolg 'out of the game', kwamen we dat meteen te weten in de gelijknamige song.

“Zeker mijn liefdesliedjes waren altijd uit mijn eigen leven gegrepen. Alleen zijn of, beter, niet in een relatie zitten, was een erg wilde rit, met veel ups en downs. Getrouwd zijn en vader worden heeft later mijn perspectief als songschrijver veranderd, zoals je wellicht kan horen op 'Peaceful afternoon'.” De mooie ode aan zijn man staat op zijn meest recente studioalbum Unfollow the rules, waarvan hij de titel optekende uit de mond van dochter Viva Katherine Wainwright Cohen, die een nog grotere muzikale erfenis torst (de moeder is Lorca Cohen, dochter van Leonard Cohen).

Dood stinkdier
Op de huidige tournee, een vervolg op een eerste samenwerking met Amsterdam Sinfonietta in 2017, brengt Wainwright naast eigen werk een hele reeks covers. Geen Cohen of Brel dit keer, wel Prince, Joni Mitchell en operacomponist Christoph Willibald Gluck. Een halfjaar verwijderd van zijn vijftigste verjaardag zingt hij passend 'Entre la jeunesse et la sagesse' van zijn moeder en tante Anna, maar de surprise van de chef is 'Dead skunk', een oude hit van zijn vader. In de originele versie weerklinkt banjo, dat ver van de comfortzone van het orkest ligt – en violen dan maar inzet als ukeleles.

“Dat nummer achtervolgt me al mijn hele leven,” lacht Wainwright. “Mijn vader bracht het uit in 1973, mijn geboortejaar, en vertolkt het nog steeds. Na bijna vijftig jaar maakt het deel uit van het verhaal van de Wainwrights, hoog tijd dus om het zelf aan boord te hijsen. Niet alleen het publiek reageert enthousiast, ook mijn vader stuurde me dat hij er erg blij mee was. 'Misschien wordt het wel opnieuw een hit,' zei hij. Dat zette ik maar vlug uit zijn hoofd. (Lacht) 'Ik denk het niet pa, de tijden zijn veranderd.'”

We vragen hem of hij afwist van het bestaan van de Nederlandse versie van Ciska Peters met een aangepaste tekst van Peter Koelewijn. Het dode stinkdier op het midden van de weg werd vervangen door een dode witte eend, die een blauwe eend – het toen erg populaire Volkswagenmodel – in de berm doet belanden. “Oh boy, there you go. Je ziet: veel van wat mijn vader in gang zette, ontdek ik zelf pas jaren later. Het blijft me choqueren.” (Lacht)

Spannende tijden
Nadat zijn moeder in 2010 aan kanker overleed, zijn vader en zoon dichter naar elkaar toe gegroeid. “Mijn ouders hadden een moeilijk relatie. Ze waren niet altijd even vriendelijk voor elkaar en gingen snel uit elkaar. Mijn vader was er voor mij en mijn zus, ik realiseerde me dat hij op veel verschillende manieren van mijn moeder hield. Hij was diep getroffen door het verlies. Het heeft hem in mijn ogen gevoeliger en menselijker gemaakt.”

Zijn moeder wilde hem afschermen van de showbizzwereld, zeker toen hij nog een tiener was. Dochter Viva, die binnenkort dertien wordt, confronteert de zanger, Jörn en Lorca nu met eenzelfde bekommernis. “We zijn heel voorzichtig, zeker omdat we in Los Angeles wonen, waar de verleidingen alomtegenwoordig zijn. We proberen haar af te schermen, maar op een gegeven moment zal ze toch gewoon zelf moeten beslissen welke weg ze wil uitgaan.” Hoeveel platencontracten ze intussen al heeft aangeboden gekregen? “Gelukkig nog géén!”

Het lucht Wainwright alvast op dat de maatschappij wat opener en diverser is geworden. “Toen ik begon in de business werd seksisme, homofobie en racisme nog beschouwd als een deel van het systeem. Je moest er maar mee leren leven. Onder invloed van allerhande hashtags en tegenbewegingen zijn er stappen in de goede richting gezet. Zeker voor een jongeling moet het tegenwoordig een spannende tijd zijn. Maar ik ben bijna vijftig! Ik zal extra weerbaarheid moeten tonen.” (Lacht)

In 2005 vertelde de zanger ons dat hij iedereen altijd tevreden wilde houden, maar hij ondervond dat al dat pleasen contraproductief werkt. “Ik heb geleerd dat het mensen niet noodzakelijk gelukkig maakt, ironisch genoeg. Je kan nog zo hard je best doen, mensen gaan echt niet veranderen omdat jij dat wilt. Zeker na de dood van mijn moeder besefte ik dat je maar beter doet wat jou gelukkig maakt zonder je te veel zorgen te maken over anderen, want het leven is zo voorbij. Sindsdien ben ik egoïstischer geworden ... op een goede manier.”

We mogen een derde opera, een musical en een folkplaat verwachten, en ook dat Franstalige album moet er ooit van komen. Aangestuwd door een horde strijkers wil hij op het podium weleens wat nostalgischer worden. “Maar dat hangt echt af van de zaal. In Nederland spelen we in enkele mooie kleinere schouwburgen. Daar durf ik me makkelijker te laten gaan. In het Concertgebouw, waar de sfeer wat ernstiger en meer beladen is, loop je dan weer wat meer gestrest rond, maar dat hoeft geen nadeel te zijn, want het maakt je ook alerter. Wat ik zo fijn vind aan Bozar is dat het een deftig, ietwat formeel kader combineert met een ontspannen sfeer.”