Snapshots uit het familiealbum van Stikstof: 'Dit collectief is groter dan wijzelf'

Broederschap zonder bloedverwanten: op zijn nieuwe, vierde album strooit de Brusselse rapcrew Stikstof met even sappige als scherpe snapshots uit zijn steeds verder uitdijende familie.

"Everything is fucked up but gonna be better,” leest een sticker in de studio van Stikstof. Mooie samenvatting van het voorbije anderhalf jaar, denk ik terwijl ik me vergaap aan het legertje Red Bull Elektropedia Awards en bekroonde albums tegen de muur van hun crib.

Of beter nog: de slagzin van Brussel, de stad die de rapcrew zo na aan het hart ligt. Terwijl de pandemie de stad in een coma deed wegzinken, bleef de polsslag hier, in hun hoofdkwartier boven café Les Brasseurs, voelbaar. Een plek waar de Brusselse hiphopcrew zijn muziek af en toe loeihard over de Anspachlaan liet galmen. De nucleus van de Stikstof-'familie', een netwerk van creatievelingen en gelijkgezinden die door de jaren rond hen is samengeklit.

“Wij eisen onze plek op, of je het nu wilt of niet,” grijnst Gorik van Oudheusden alias Zwangere Guy, terwijl hij een blikje bier laat openspatten. “Wat er hier leeft, is iets speciaals. Maar ondertussen komt er zoveel volk naar Les Brasseurs dat wij hier zelf bijna niet meer kunnen zitten. (Lacht) Maar dat is niet erg, op een bepaald moment is het ook genoeg.”

Jasper 'Jazz' De Ridder, de bedaarde beer van het gezelschap, knikt. “Tijdens de pandemie hebben we snel beslist om elkaars knuffelcontacten te zijn. De school waar ik lesgeef, KTA Zavelenberg in Sint-Agatha-Berchem, ging dicht. Paulo (Rietjens, alias Astro) kon ook niet meer aan de slag in Le Coq, want de cafés moesten sluiten. Plots konden wij hier dagelijks zitten en werken.” (Grijnst)

Dat werken verliep op een andere manier dan op de vorige drie albums van Stikstof: deze keer hield Astro zich alleen bezig met de muzikale omlijsting en de productie, zelf schreef hij geen teksten meer. De lyrics die in zijn beats klauwen, stroomden allemaal uit de pennen van Zwangere Guy en Jazz. Dat een-op-eengesprek tussen de twee bloedbroeders laat zich gelden: veel nummers op Familie boven alles gutsen nog steeds uit de onderbuik van hun geliefde stad, maar ze nemen haar niet meer per se in bescherming. Brussel is nu veeleer de humus waarin hun leven is gerijpt, de korst op hun verdriet, het schuim op de euforie.

Het zijn die levens die nu veel meer aan de oppervlakte komen, tegen die al dan niet gedeukte grootstedelijke achtergrond. “Onze eerste paar platen waren héél véél Brussel,” beaamt Zwangere Guy. “Ik denk dat het goed is om te tonen dat we meer zijn dan dat. Je voelt heel hard dat Jazz en ik 33 zijn.”

Jullie hebben het over huizen bouwen, vrouwen, kinderen, stilstaan en opnieuw beginnen. Jullie zijn... volwassen geworden.
Jazz: Voilà. (Lacht) En daar hoort naar jezelf kijken nu eenmaal bij. De balans opmaken.

“Paar jaar ouder, maar we doen dit tot in de kist,” klinkt het. Jullie hebben altijd graag teruggeblikt, maar nu laten jullie ook de toekomst toe.
Astro: Dat terugkijken komt vaak terug, maar dat komt omdat we tot op vandaag blijven beseffen dat het ongelofelijk is wat wij allemaal hebben kunnen doen en aan het doen zijn. Ongewild ben je dan toch ook met de toekomst bezig.
Zwangere Guy: Ik ben altijd heel hard met mijn planning bezig geweest, tot 2025 ligt ook alles vast. Maar dat kan natuurlijk gevaarlijk zijn, want op den duur ben je alleen daarmee bezig ten koste van je omgeving.

Nog een primeur: ik hoor babykreetjes in 'Zij'.
Zwangere Guy: Jazz is papa geworden, je hoort zijn dochter. Dat zijn dingen die insijpelen.

“In het leven van een man is zij de basis,” klinkt het. Achter elke man staat een sterke vrouw?
Zwangere Guy: Ik heb het niet per se over mijn eigen vriendin. Ik zeg ook niet dat elke man een vrouw moet hebben. Die track gaat over alle vrouwen, moeders, grootmoeders, waar we allemaal vandaan komen. Vrouwen op een piëdestal zetten, dat kan ook in de hiphop.

Vrouwen en kids lijken logische keuzes bij een plaat die Familie boven alles heet. Maar jullie hebben het wellicht niet over díé familie.
Zwangere Guy: Het gaat over déze familie. (Ontbloot zijn shirt, op zijn buik is de titel van de plaat getatoeëerd) Wijzelf. De entourage rond ons. Wij staan altijd klaar voor elkaar.
Jazz: Ik heb veel vrienden waarmee ik closer ben dan met mijn nonkel of tante. Ik heb ook maar een heel kleine familie. Eén zus. Eén neef, één nicht, tante en nonkel, geen grootouders meer.
Astro: Ik heb zussen waar ik hecht mee ben, maar los van die bloedbanden denk ik bij familie toch vooral aan Stikstof en wat we daarrond gevormd hebben. Het is een collectief dat veel groter is dan wijzelf.
Zwangere Guy: Mijn familie is... moeilijk. Maar dat wist je al. Ik was het eerste kleinkind, iedereen woonde toen in Brussel. Maar 33 jaar later zijn ze er allemaal weg. Ja, zij zijn het afgetrapt, hé. Ik ben ook geen familiemens. Ik heb dat niet nodig. Mijn zus bel ik om de paar maanden, onze relatie is goed. Mijn vader zoek ik op als ik aan de zee ben. Mijn moeder hoor ik af en toe. Maar samen Kerstmis vieren, nee.

Wie is de eerste die je belt als je in de shit zit?
Zwangere Guy: Hangt ervan af welke shit. (Lacht) Heb ik een probleem op de straat, bel ik Pierre van de Guttergang. Is het iets technisch, dan is het Paulo of Souris. En Vega, die weet ook alles.

Was de hiphop de familie die jullie niet hadden?
Zwangere Guy: Voor mij was dat geen zoektocht naar een vervangfamilie. Ik zocht iemand die beats maakte. Ik had geen computer, ik wist niet hoe dat werkte. Zo ben ik bij Paulo terechtgekomen. Hiphop is een levensstijl. Een filosofie.
Jazz: Iets wat je wilt doen en delen met mensen die hetzelfde voelen.
Zwangere Guy: Deze plek heeft ons leven gered tijdens corona. Tegelijkertijd is hiphop iets wat ons een plaats geeft in dat kleine wereldje waarin we staan. Je schrijft één track, en dan twee, drie, vier, en plots maak je een plaat. En voel je: woah, wij zijn sterk tezamen. Geef toe, wat is jouw top drie van hiphopcrews in België op dit moment?

Stikstof, Stikstof, en... Stikstof?
Zwangere Guy: Voilà. Basta. (Lacht) Zijn er eigenlijk nog boybands? Ah, ja, Bazart. (Grijnst)

“Stikstof c'est la base, Papa ZG slechts een koosnaam,” rap je. Voelt dat na jouw vette solojaren als Zwangere Guy nog altijd zo?
Zwangere Guy: Ik zeg niet Zwangere Guy is een koosnaam, hé. (Lacht) Sommige bands zouden het niet kunnen verdragen dat er een van hun leden solo gaat. Dat speelt bij ons niet.

“Niet meer kwaad op het systeem, woede is de verkeerde drijfveer,” spit de Nederlandse rapper Sticks in de titeltrack. Zijn jullie minder boos?
Zwangere Guy: We zijn minder op het systeem aan 't kakken, on s'en fout.
Jazz: Ja, maar dat hebben we niet zo afgesproken. Je schrijft wat je voelt.

In 'Spiegel' en 'Beelden' zijn jullie heel open over jullie verslavingen. Respectievelijk jonko's en alcohol.
Jazz: Ik heb vijftien jaar van mijn leven gesmoord, tot mijn dertigste. Op een bepaald moment kreeg ik klappen. Ik voelde dat ik moest stoppen of slecht zou eindigen. Ik ben in één keer opgehouden met smoren, roken en drinken. Drie weken heb ik amper geslapen, ik kreeg angstaanvallen en dacht dat ik opgenomen moest worden. Na een paar maanden ging het beter. Ik ben blij dat ik ervan af ben, ook al voelde het alsof ik een stuk van mezelf kwijt was. Ik drink nu nog één glas champagne per jaar, als het echt de moeite is.
Zwangere Guy: Dat kan ik niet zeggen, maar ik heb wel geprobeerd om mijn alcoholgebruik onder controle te krijgen. (Jazz en Astro lachen) Een jaar of drie geleden heb ik een periode gehad waarin ik... (denkt na) Als ik zuip, ga ik door. Er waren tijden dat ik hier neerviel en onder een gordijn op de grond mijn roes uitsliep. Om van alles te vergeten. Ik ben een grote bourgondiër, als ik op restaurant ga met vrienden drink ik graag een goeie fles wijn. Of twee, drie. Als ik naar de dokters zou luisteren die zeggen dat je maar een paar glazen wijn per week mag drinken, is het woensdag al te laat. Ik geef geen ene fuck, en dat is niet om stoer te doen. Ik ben een ongeleid projectiel waar niets of niemand iets tussen krijgt.

Ik begrijp dat 'Spiegel' en 'Beelden' eigenlijk één nummer is dat in tweeën gehakt is. Maar waarom is het geen Zwangere Guy-nummer?
Zwangere Guy: Ik heb altijd introverte nummers geschreven, ook bij Stikstof.
Jazz: Je bent de rapper die je bent. Als ik met Gorik samenwerk op een Zwangere Guy-plaat, krijg je ook niet een andere Jazz.

Wie zien jullie als jullie in de spiegel kijken?
Zwangere Guy: Gorik. Ne goeie gast. Die geniet van wat 'm doet.
Jazz: Een atletisch iemand. Un beau gosse. (Zwangere Guy lacht vettig)
Astro: Het mooie aan 'Spiegel' en 'Beelden' is, los van die verslavingen, dat iedereen er veel van zichzelf in kan zien. Het zijn heel intieme nummers, maar tegelijk zijn ze de meest universele tracks op de plaat.

“Alleen van die toekomst ben ik het bangst,” rap je. Doe je daarom aan meerjarenplanning?
Zwangere Guy: Nee, het moest gewoon op 'langst' rijmen. (Lacht) Alles gaat zo goed dat ik mij moet mefiëren voor de toekomst, snap je? Ik denk altijd: wat is de volgende stap? Maar ik geniet harder van de weg dan van het doel. Bezig zijn met wat ik nu heb. Dat is niet altijd evident. Ik speel zes keer in een uitverkochte AB dit najaar. Ik ben 33. Dat kan een mens zot maken. Voor je het weet, begin je te vliegen.

Houden jullie hem op de grond?
Astro: Op bepaalde vlakken wel.
Zwangere Guy: Tenzij je de duivel in mij hebt gezien. (Grijnst)
Jazz: Hij heeft dat zelf in handen.
Zwangere Guy: Het is niet dat ik van in mijn ivoren toren sta te blazen dat ik het allemaal heb gedaan. Ik weet alles van Jazz' werk en dat van Paulo. Wij praten over alles. Ik stel mij ook zo fragiel op voor één reden, omdat ik echt een emotioneel iemand ben.

Jullie zaten onlangs in Amsterdam voor 101Barz, een radioshow op de Nederlandse nationale radio over hiphop. Zoals jullie in 'Grondleggers' terecht aanstippen, zijn jullie de grondleggers van de Nederlandstalige hiphop in Brussel, jullie hebben hoofdstedelijke hiphop mee doen bloeien als nooit tevoren. En toch raakt hiphop niet helemaal tot in de mainstream. Hoe komt dat?
Zwangere Guy: Dat heeft onder meer te maken met de structuur van ons medialandschap. Een nationale zender waar je voor de Flaps (Vlamingen) naar links moet, en voor de Froes (Franstaligen) naar rechts? Zo raak je niet vooruit. En er zijn inderdaad nog altijd mensen die niet in hiphop geloven. De helft van de festivals waar we staan, heet ook nog altijd 'Rock dit' of 'Pop dat'.
Astro: Hiphop is globaal zo snel zo groot geworden, het is de popmuziek van nu. Programmatoren hebben dat niet altijd gevolgd.
Zwangere Guy: En dan is er nog dit gehucht in het midden van een moeras, zoals Marc Didden het zou zeggen. We horen niet bij Vlaanderen, niet bij Wallonië. De helft van de Belgen komt nooit in zijn eigen hoofdstad.

Nog één ding: klopt het dat jullie jullie teksten er al pingpongend in rammen?
Jazz: Ja, dat hebben we een tijdje gedaan. Het is goed om iets anders te doen, terwijl je rapt.
Zwangere Guy: Je moet er een automatisme van maken. Wanneer je op het podium staat en er kijkt iemand in je ogen, mag je niet afgeleid zijn. Ik krijg ook al eens honger. (Lacht) Dan mag je de draad niet kwijt zijn.

STIKSTOF
Familie boven alles verschijnt op 1 oktober (Top Notch/Universal)
3/10 (try out), 14.30, Het Huys, www.hethuys.be
20 & 21/10, 20.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be