Gilles Ledure nu ook juryvoorzitter Elisabethwedstrijd: 'Geluisterd naar de zaal'

Hoe ziet u de plaats van die wedstrijd in de maatschappij?
Ledure: Het concours heeft door de jaren heen een groot aantal mensen gevormd om te luisteren naar schoonheid. En ieder groeit er in zijn overtuiging: de ene in het luisteren, de andere in het musiceren. De band met de artiesten aanhouden, is altijd een troef geweest van de wedstrijd. De artiest verblijft hier weken tot maanden. Ik ken geen enkel muziekconcours en cultuur­evenement dat zo lang en intens met artiesten bezig is. Het leuke aan de Elisabethwedstrijd is dat het lijkt op een festival qua publiek, maar dat de kwaliteit tegelijkertijd wordt gegarandeerd door jarenlange samenwerking met jury’s, door de ordening van het repertoire, door de orkesten die deelnemen en het hele organisatieteam. In het Mies van der Rohe-paviljoen in Barcelona voel ik ook niet aan dat ik in iets ouds zit, evenmin als in De Munt. Goede instellingen blijven inspireren.

De wereld betrekken, met Netflix in plaats van de RTBF en Seoel als tourlocatie in plaats van altijd Brussel, zou dat vernieuwing kunnen brengen?
Ledure: Elk jaar is er meer publiek, van de kwartfinale tot de finale, wat betekent dat het zich vernieuwt. Voor de namiddagwedstrijden zijn het mensen die eindelijk tijd hebben om dit concours ten volle te beleven. Ook de jongerenwerking rendeert. En wie op het podium komt, is pas echt jong. Ook het aantal kandidaten neemt alsmaar toe. Het is een instelling die zich sterk bezint over haar plaats, met een sterke visie die gestoeld is op de noodzaak aan tijdloosheid en kwaliteit. Dat is toch een sterke boodschap die je de wereld instuurt, waar wordt op aangestuurd dat alles moet veranderen om modieus te zijn. Als er iets moet veranderen, moet het zinvol zijn, en zeker niet iets dat zich in snelheid laat pakken.

Hoe democratisch is het concours?
Ledure: Ik ken in de wereld geen andere instelling die fundamentele menselijke waarden als gastvrijheid, medeleven, delen, dienstbaarheid en een familiegevoel aanbiedt, zonder vooraf te weten wie de begunstigde zal zijn. Die gastgezinnen doen alles uit liefde voor de jonge artiest, ongeacht welke positie zij of hun ouders in de maatschappij innemen in hun thuisland. De artiesten worden een stuk van het Belgische gezin voor de rest van hun artistieke leven. Dit concept is couchsurfing avant la lettre, omwille van de liefde voor muziek. Dit is dus veel meer dan de Uber van het gastenverblijf en de ontvangstcultuur.

Als muziek wordt geprogrammeerd, zoals in Flagey, hebben we het dan over een commercieel circuit?
Ledure: Waar staat commercieel voor? Als je veel concerttickets verkoopt, ben je dan commercieel? Is break-even willen draaien slecht? De keuze van het aanbod hangt van veel factoren af. Waar is je gebouw gelegen? Hoe is de akoestiek en over welke capaciteit beschik je? Welk publiek komt er naar je zaal, maar ook welk publiek probeer je aan te trekken? Over welk budget beschik je? Welke artiesten programmeer je en welke artistieke boodschap wil je uitdragen? Dat zijn de fundamentele elementen waarover je beschikt. De middelen komen pas goed binnen als je goed kiest, op basis van al die factoren samen.

En dat betekent concreet?
Ledure: We hebben in 2018 voor het eerst in Flagey een weekend georganiseerd rond de hedendaagse componist Arvo Pärt, met tegelijk zestig procent muziek van componisten die niemand kende. Nu hoef ik niet te zeggen dat nieuwe klassieke muziek niet meteen de zalen vult en de gemakkelijkste is. Wel, drie dagen lang zat Flagey afgeladen vol. En waarom is het publiek gekomen? Omdat we hebben ingezet op zingeving. Het past bij ons concept van ‘Circle of Silence’. Het feit dat kunst je ook kan brengen tot een speciaal spiritueel niveau.

Komt het publiek af op ‘meerwaarde’ naast een artiestennaam?
Ledure: Ja, het publiek zoekt momenten waar het zich kan bezinnen. Waar het tot rust kan komen en waar het onbevangen kan luisteren. Ik heb vastgesteld dat dit bij enorm veel mensen aanslaat. Ze zoeken naar klanken die ze niet kennen. Ze zijn uit op een zinvolle avond, die hen verrast. We verkochten voor het tweejaarlijks festival ‘Religie in de Stad’ zevenduizend plaatsen. Is dat commercieel? Onze verantwoordelijkheid ligt erin om op een economisch zinvolle manier om te gaan met de invulling van de zaal: de ene keer voor achthonderd man, de andere keer voor twintig. Met andere woorden: de verhouding tussen de gegeven middelen en de opbrengst moet goed zitten. Maar met opbrengst bedoel ik ook datgene wat iets teweegbrengt. Als zevenduizend mensen zeven euro betalen om naar twintig filosofen te komen luisteren, dan heb je misschien niet veel geld verdiend. Wel heb je gezorgd dat zevenduizend mensen zich drie dagen konden laven aan een bron van grote gedachten en inspiratie. In mijn ogen is dat een economisch geslaagd initiatief.

Hoe haal je mensen naar Flagey en Brussel voor cultuur?
Ledure: Voor ons was het eenvoudig. We hebben geluisterd naar ‘de zaal’. Het Flageygebouw heeft alles voor ons bepaald. Onze grootste troef is dat we Flagey gebruiken waarvoor het gebouwd is: om te kijken en om te luisteren. Als je dat consequent doortrekt, hoor je van het publiek dat het zich thuis voelt. Daar spelen we dan ook op in.

Wat zoeken mensen op?
Ledure: Mensen zijn uiterst nieuwsgierig. Ze hebben ook de kans gekregen om alles te ontdekken dankzij de digitale tools. Je hebt nu alle infobronnen bij de hand. Met het voordeel dat informatie nog nooit zo democratisch en gemakkelijk beschikbaar is geweest. Je kan bijvoorbeeld vandaag met een klik online in de opnames van de Elisabethwedstrijd duiken en alles horen. Vroeger moest je daarvoor naar de openbare omroep of de Stichting schrijven die in de archieven moest zoeken. De nieuwe media maken alles laagdrempelig. Die kracht gebruiken we om zaken op te zoeken, zodat we nog meer meerwaarde kunnen bieden aan het publiek.

Zal de jongere generatie nog de verplaatsing maken, omdat ze altijd online geconnecteerd is?
Ledure: Het is een dubbelzinnig gegeven. Het is niet omdat alles op draagbare media zit, zoals op onze laptop of op onze smartphone, dat we ons niet meer zullen verplaatsen. Mensen hebben zich nog nooit zoveel verplaatst als nu. Mensen reizen ongelooflijk gemakkelijk en veel, en zelfs onvoorbereid, omdat voorbereiding grotendeels niet meer hoeft. Mensen zaten nog nooit zoveel in restaurants en cafés of op hotspotplekken waar je met digitale tools kan communiceren.

Het is grappig om te zien dat je tegelijk zoveel vanop een stoel in de wereld kan zien, terwijl er tegelijk nog nooit zoveel in die wereld werd gereisd. Toen ik twintig was, moest ik heel lang sparen en veel dingen opzoeken om naar Londen of Parijs te reizen. Mijn dochter denkt niet lang na om een ticket te vinden naar Montréal of New York, en tegen tarieven waar ik nog geen weet van heb dat ze bestaan.

Maar de fundamentele nood om andere mensen te ontmoeten, blijft ook daar aanwezig. De mens is een sociaal wezen. Hij wil altijd informatie uitwisselen met anderen. Vandaag wordt die uitwisseling in gang gezet door de smartphone, terwijl dat vijftig jaar terug door een lidmaatschap bij de scouts was, en dertig jaar geleden door een plaat die je maar kon beluisteren als iemand die bij je thuis bracht. Maar uiteindelijk blijven elkaar ontmoeten en in het echt zien centraal staan.

Is dat de fundamentele drijfveer om cultuur te organiseren?
Ledure: De uiteindelijke fase is nog altijd de intense livebeleving. Tomorrowland is hét festival van de nieuwe technologieën par excellence. Iedereen wil daarbij zijn. Nu heet dat Tomorrowland, in mijn jeugd heette dat Torhout-Werchter. Maar de basis van zo’n festival blijft wel erbij te zijn, er met je tentje te staan en samen met vrienden te praten en te dansen. Als cultuurprogrammator moet je de goeie link leggen tussen het aanbod dat het publiek verwacht en de boodschap die je wil brengen. Dat is ons werk.

Dan kom je bij een educatieve opdracht uit.
Ledure: Zeer zeker. Maar we hebben allen een educatieve opdracht, ook de journalist. Al wie omgaat met kennis heeft een morele verantwoordelijkheid ten aanzien van die kennis, zodra je daarmee naar een publiek gaat. De plicht is dan om met die kennis iets constructiefs te doen. Je moet binnen onze cultuursector kunnen tonen dat tussen hetgene waar je publiek mee bezig is, en de tools die jij in handen hebt, een connectie bestaat. Die overeenkomst structureren is ons werk. Wat iets totaal anders is, dan ‘ik heb een concept en ze moeten het maar slikken’. Onze job is fundamenteel communicatief ingesteld. Wij zijn bruggenbouwers en de Googles van de cultuur.

ELISABETHWEDSTRIJD. Vanaf de editie 2019 nemen Gilles Ledure (voor viool, piano, cello) en Bernard Foccroulle (voor zang) het voorzitterschap van de jury van de Koningin Elisabethwedstrijd waar. Zij volgen Arie baron Van Lysebeth op, die 22 jaar juryvoorzitter was. Plaatsbespreking voor het Vioolconcours 2019 (29/4 tot 25/5) vanaf 29/1. Info www.qeimc.be