Theatermaker Hanneke Paauwe: 'Rebellie zit in mijn werk'

Een volledige zaal zesplussers ging daar compleet uit de bol toen de drie personages-­acteurs Eva Schram, Anna Vercammen en Bert Dobbelaere achter de rug van hun fictieve ouders het huis op stelten zetten en een ouderwetse speelnamiddag beleefden met veel verbeelding maar ook met veel geklieder, getier, en gevaar.

‘En braaf zijn’ promoot niet echt het plaatje van de jongere die met de Nintendo in de hand op de bank van een nette woonkamer zit te spelen. Waarom wilde u dat beeld counteren?
Hanneke Paauwe: Dit stuk vloeit voort uit het vorige - Dat begint hier al goed - dat ging over perfectie­dwang, faalangst en schaamte. In een maatschappij waarin perfectie en de nood om te presteren groot zijn, loeren stress en burn-outs om de hoek, en is er weinig ruimte voor het speelse en het creatieve, die een basis zijn voor cultuur.

Ouders, maar ook het onderwijs, zijn tegenwoordig vaak geneigd om te overbeschermen. Risico’s en gevaar worden uit het spel geweerd. Op straat spelen kan niet meer. Computer, gameconsole en televisie zijn veel veiliger, en ook gemakkelijker als je als ouders niet wil dat je kinderen gaan jengelen omdat ze zeggen zich te vervelen.

Nochtans is verveling soms nodig om tot creativiteit te komen. Er zijn ook nog altijd kinderen die als ze een cadeau krijgen eerder met de doos zullen spelen dan met de inhoud. Maar dat wordt nog weinig gestimuleerd. De agenda’s van veel kinderen zitten vol met vioolles en voetbal.

Voor mij is het een beetje een schrikbeeld dat we naar een samenleving zouden gaan waarin mensen alleen bezig zijn met werken, presteren en consumeren, en er geen plek meer is voor eigen verbeelding en experimenten die niet meteen tot een resultaat moeten leiden.

Merkt u als theatermaker dat kinderen in het gareel worden gehouden?
Paauwe: Je ziet vaak hoe kinderen die naar een theaterzaal gebracht worden al op voorhand van alles toegeschreeuwd krijgen: jij gaat stil zijn, jij gaat je gedragen, jij gaat daar zitten. En tijdens de voorstelling gaat het vaak van ‘sssjt sssjt’.

De waslijst van wat kinderen zoal niet mogen is eindeloos. Natuurlijk moet je als juf of ouder de boel ook bij elkaar houden, en zijn er in het leven situaties die voor een kind gevaarlijk kunnen zijn. Maar door deze voorstelling, die nog meer dan andere uitnodigt om te reageren, erkennen veel ouders ook wel dat ze veel spontaniteit wegnemen door steeds maar de politieman te spelen.

Ik merkte dat jonge kinderen bij het binnenkomen de magie van de theaterzaal nog altijd heel sterk ervaren. Tijdens de voorstelling schrok ik van de ontlading en de soms bijna extatische reacties toen ze betrokken werden bij de rebelse trekjes en anarchistische chaos in de voorstelling. Toch kreeg u ook al een negatieve reactie van een leerkracht die de voorstelling niet geschikt achtte voor haar leerlingen en zei dat de leerkrachten en begeleiders na afloop gechoqueerd waren.
Paauwe: Bijna alle reacties zijn positief, en ik denk toch dat het vooral die ene juf was die gechoqueerd was. Zij was tijdens voorstelling al luidop tegen de kinderen aan het zeggen ‘oei, zij schrijft op de muur’, ‘oei, dat mag niet’. Ze instrueerde de kinderen de hele tijd hoe ze moesten kijken, in plaats van hen de ruimte te geven om zelf te associëren en te interpreteren.

Leerkrachten hebben een zwaar beroep en het valt niet mee om die grote, diverse klassen in de hand te houden, maar als je kinderen meeneemt op een culturele uitstap, laat daar tenminste de ruimte voor openheid en verwondering. Kunst is een vrijstaat. Een plek waar je vrij kan becommentariëren, alles verkend mag worden en alle remmingen en verboden waarin we vast zitten, kunnen wegvallen.

Sommige kinderen hebben hun lesje misschien ook al zodanig geleerd dat ze de personages berispen.
Paauwe: “Hé, dat mag niet!” roepen ze vaak. We hebben ook al een voorstelling gehad waarbij alle kinderen begonnen te scanderen: ‘Opruimen! Opruimen!’ Er ontstaat natuurlijk wel een enorme bende, en ik snap dat je opziet tegen dat opruimen. Maar in eerste instantie zou een kind toch moeten denken: wauw, met deze hoop spullen kan ik van alles doen: uitvinden, kampen bouwen, verkleden enzovoort.

Moeten we volwassenen misschien vaker bannen uit kinder- en jeugdvoorstellingen, om de beleving niet te verstoren?
Paauwe: Dat gebeurt al meer en meer. Het is eigen aan jeugdtheater dat er daar veel meer reactie komt uit het publiek. Maar als de ouders er in een familievoorstelling naast zitten, voel je al dat kinderen veel stiller zijn dan in schoolvoorstellingen.Natuurlijk zijn er ook veel toffe volwassenen en is het belangrijk dat ook zij over het onderwerp van de voorstelling nadenken. Een goede jeugdvoorstelling is niet geslaagd als ze niet ook boeiend is voor volwassenen.

Afgaande op uw Facebookposts tijdens de repetities, probeert u zelf ook speels blijven. Jezelf veranderen in een beertje door je gezicht in te smeren met choco is een leuk idee, maar u probeert dat dan ook meteen zelf uit.
Paauwe: Tja, je bent bezig met je af te vragen wat kinderen leuk zouden vinden en je moet als kunstenaar zelf ook lol hebben in wat je doet. Je moet een soort frisheid, koppigheid en kinderlijkheid behouden om jezelf uit te dagen en te vernieuwen. Je moet durven van de hak op de tak te springen, iets afbreken, vergeten en weer iets nieuws opbouwen.

Daarom werk ik met verschillende theatervormen en op uiteenlopende locaties. Voor jeugd, voor scholen en voor volwassenen. Zo nodig ik deze vakantie op het Krokusfestival in Hasselt kleine groepjes van vrienden of familieleden die te maken hebben met verdriet of verlies uit Op een bedje van troost, voor een poëtische installatie en een persoonlijke troosttekst. Voor de meeste stukken schrijf ik eerst een verhaal van A tot Z, maar voor dit stuk wilde ik vertrekken van beelden, situaties en associaties, en de vrijheid nemen om aan de dwang van het verhaal te ontkomen.

Een van de vele thema’s die u in ‘En braaf zijn’ lichtjes aanraakt is dat van het milieu. Daarom moest ik ook denken aan de klimaatmarsen, waarin de jeugd niet alleen lijkt op te komen voor het klimaat, maar ook tegen hun onderdanige positie op school en in de rest van de maatschappij.
Paauwe: Kinderen hebben een stem, ook al wordt die niet altijd en overal gewaardeerd of gestimuleerd. Geweldig om te zien hoe de jongeren nu de straat op gaan. Ongehoorzaamheid en rebellie zitten ook in mijn werk. In Dat begint hier al goed laten we de kinderen scanderen ‘Non, nein, nee, ik doe doe niet meer mee. Moeten, moeten, moeten, kust mijn voeten!’

Sommige volwassenen lijken met enige weemoed en gesublimeerde frustratie naar die klimaatbrossers te kijken, omdat zij hen vrijheid zien nemen die zij zijn kwijtgespeeld.
Paauwe: Volwassen worden is vaak alsmaar meer in het keurslijf kruipen dat de samenleving je aanmeet. In die betogingen zie je het plezier en de samenhorigheid om je daaraan te ontworstelen, met de muziek en het scanderen dat daarbij hoort. Dat zijn dingen die volwassenen misschien alleen nog tijdens een concert of een voetbalmatch beleven.

---------------------------

En Braaf zijn, van Hanneke Paauwe
Zondag 10 maart 2019 om 15u in GC De Kroon
Op een bedje van troost, 2-7 maart 2019, Krokusfestival Hasselt