Anne Teresa De Keersmaeker en Meskerem Mees: 'Hoop blijft een plicht'

De nieuwe creatie van Rosas danst niet op Bach of een andere klassieke componist, maar shaket in een bluesy ritme op Shakespeare. Voor EXIT ABOVE werkte Anne Teresa De Keersmaeker samen met singer-songwriter Meskerem Mees, belpoplegende Jean-Marie Aerts en danser-bluesgitarist Carlos Garbin.

Anne Teresa De Keersmaeker en Rosas weten wel raad met de grote componisten en stromingen uit het klassieke repertoire. Maar ze maken ook met regelmaat uitstapjes naar de popmuziek, getuigen choreografieën als Golden hours (as you like it), met muziek van Brian Eno, of The song, dat putte uit The white album van The Beatles. In EXIT ABOVE, dat deze week geheel uitverkocht in wereldpremière gaat op het Kunstenfestivaldesarts, graaft De Keersmaeker volgens haar adagio ‘My walking is my dancing’ verder naar de wortels van de dans. Maar ook naar de wortels van de westerse popmuziek, die voor een deel terug te vinden zijn in de blues. Zo vormt ‘Walkin’ blues’ van de legendarische bluesartiest Robert Johnson alvast een mooi aanknopingspunt bij het idee dat wandelen een primaire, kenmerkende vorm van menselijke beweging en dans is.

En omdat een mens nooit echt alleen wandelt, wordt EXIT ABOVE een werk van verschillende makers, invloeden, inspiratiebronnen en ingrediënten. De jonge singer-­songwriter Meskerem Mees schreef en componeerde nieuwe nummers op basis van walking songs uit de blues, en zal ook als danser deel uitmaken van de dertienkoppige cast. Carlos Garbin, die aan P.A.R.T.S. studeerde en bij Rosas danste, mag zich uitleven als de bluesgitarist en specialist die hij ook is. De inbreng van Jean-Marie Aerts, de geluidsarchitect van de legendarische Belgische rockformatie TC Matic rond Arno uit de jaren 1980, maakt dan weer duidelijk hoe versterking, elektronica en beats de popmuziek verder hebben doen evolueren. En Shakespeare doet mee met fragmenten uit zijn stuk The tempest, waarin sprake is van de alchemie die nodig is om verschillende onderdelen tot een geheel te maken, en dat het mogelijk maakt een thematisch lijntje te trekken van het wandelen naar de problematische omgang van de mens met de natuur.

Aerts, Mees, Garbin

Dat ABBA ook een optie was voor de muziek bij haar nieuwste creatie vertelt Anne Teresa De Keersmaeker ons op het hoofdkwartier van Rosas in Vorst, waar de repetities nog aan de gang zijn. Maar dat het ABBA-imperium daarvoor iets te karig is met het vrijgeven van rechten. Of Talking Heads! Want die vormden samen met onder meer Nina Hagen, Sex Pistols, Simple Minds, New Order en TC Matic toch een belangrijk onderdeel van de soundtrack begin jaren 1980, toen De Keersmaeker met Rosas begon. Uiteindelijk werd het op een wonderlijke manier iets helemaal anders. De Keersmaeker: “Ik was onlangs mijn vinylplaten aan het opruimen, toen uit een van de hoezen een briefje viel waarop de vraag stond of ik eens naar die plaat wilde luisteren. Om te kijken of de muziek mij beviel. Dat briefje was getekend door Jean-Marie Aerts, die ik alleen van ver kende, uit de entourage van Arno. Het briefje dateerde van halverwege de jaren 1990, en er stonden alleen nummers van een faxtoestel en een vaste telefoon bij. Ik belde het nummer en het bleek nog in gebruik. We maakten een afspraak om bij Jean-Marie in Aarschot op bezoek te komen, en zijn beginnen te praten over muziek. Hij is een man van beats en dancemuziek, maar in zijn studio hingen ook foto’s van Robert Johnson en Billie Holiday.”

Daarmee zitten we dus bij de blues. Sinds haar stukken En atendant en Cesena, rond de veertiende-eeuwse muziekstijl ars subtilior, en haar samenwerkingen met beeldend kunstenaars Ann Veronica Janssens en Michel François (die ook tekent voor de scenografie van EXIT ABOVE) is De Keersmaeker op zoek naar een ander soort minimalisme dan dat van haar vroege periode. “Het ondergaan van de zon. Het contact met de aarde. La force jubilatoire van het menselijk lichaam om de verbinding tussen hemel en aarde te maken met een minimum aan middelen. Ik zet in op het menselijke lichaam en de menselijke stem: als je het niet kan zeggen, dan zing je het. En als je het niet kan zingen, dan dans je het. ‘My breathing is my dancing’, en ‘my walking is my dancing’.”

“Toen zei iemand me dat als ik terug wilde naar de basics van de populaire muziek, ik die ook moest gaan zoeken bij de blues, die als Afrikaans-Amerikaanse uiting van individuele en collectieve vreugde en lijden ook verwant is met de traditie van de troubadours en de folk. Daarbij wilde ik ook graag een vrouwelijke stem. Zo zijn er op dit ogenblik heel wat. Maar ik vond die van Meskerem echt bijzonder. Ze klinkt ‘authentiek’, en dat woord gebruik ik niet vaak. Heel eigen en oprecht. Intuïtief en toch bedachtzaam, met een bepaalde transparantie, lichtheid en elegantie.”

Anne Teresa De Keersmaeker belde de agent van Meskerem Mees, en toen waren ze al met drie. Tot Mees liet weten dat ze niet alleen nummers wilde schrijven, maar zelf ook graag wilde dansen. “Dat leek me leuker dan alleen te zingen en muziek te maken,” verklaart ze nadat ze ondanks een vakbondsactie vanuit Gent in Vorst is geraakt.

“Eigenlijk zou ik dit jaar ook opnames moeten maken voor mijn eigen project, maar ik had na drie jaar toeren nog geen nieuw verhaal te vertellen. Ik moet ook altijd een beetje ‘leven’ voor ik iets kan vertellen met mijn muziek. Dit project vormt de uitdaging die ik miste. Mee dansen is een manier om iets anders uit te proberen dan wat mensen van me verwachten. Ik voel nu ook het enthousiasme bij mezelf. Voordien had ik wat dans betreft alleen een keer de bolero gezien. (Lacht) Nu heb ik het gevoel dat ik een beter inzicht heb gekregen in wat een choreografie eigenlijk is. Ik herken de karaktereigenschappen van de verschillende dansers, en ik heb geleerd dat ik niet met een notitieboekje naar een dansvoorstelling moet kijken om op te schrijven wat het allemaal zou kunnen betekenen. Tot een klaar en duidelijk verhaal komen is niet het einddoel.”

Mees’ ambitie om zich op de dansvloer te smijten, noopte wel tot een nieuwe ingreep. De Keersmaeker: “Een vrouw kan multitasken, maar gitaar spelen en dansen is wel veel gevraagd. Zo is in laatste instantie Carlos Garbin er nog bij gekomen. Hij had al gedanst in The song en En atendant, maar was ook pianist. Daarna is hij gitaar beginnen te spelen en werd hij gebeten door de blues. Iemand die tot in de Mississippi Delta is geweest én Rosas kent, dat is natuurlijk bijzonder.”

Geen bluesvoorstelling

Maar ook Meskerem Mees had al een zekere affiniteit met de blues via haar vader, bij wie Leadbelly, Mississippi John Hurt en Robert Johnson in de platenkast stonden. Mees: “Ik heb altijd veel respect gehad voor mijn vader. Hij kon goed vertellen en als kind ervaar je dat als een superkracht. Alles wat uit zijn mond kwam was waar, en dus moest ook zijn passie voor die muziek waarachtig zijn. Als kind vond ik die bluesplaten nochtans vreemd en onverstaanbaar slecht opgenomen. Maar toen ik uiteindelijk zelf mijn muzikale draai vond, merkte ik dat het verhalende er bij mij ook in zat. Ik schrijf geen nummers over het weer, maar wil liedjes maken met een bestaansreden.”

Mees schreef samen met dramaturg Wannes Gyselinck liedjes vertrekkende van oude bluessongs. En toch wordt EXIT ABOVE geen bluesvoorstelling. Via Aerts komt ook de elektronische (dance)muziek de voorstelling binnen. De Keersmaeker: “De mens begeleidde zijn zang door in de handen te klappen en met de voeten te stampen. Of het nu rond een kampvuur was, in een kerk, in een synagoge of rond de muezzin. Maar daarnaast is de geschiedenis van de popmuziek ook een geschiedenis van versterking en dus van technologie. Om te zingen in cafés waar te veel lawaai was hebben we versterkers uitgevonden. En met de technologie om opnames te maken, konden we de zingende stemmen vangen en verkopen.”

Storm en schipbreuk

Tot slot is er Shakespeare. Na As you like it in Golden hours en A midsummer night’s dream in Somnia, koos De Keersmaeker nu voor het vuur, het water, de aarde en de lucht in The tempest. “Dat was waarschijnlijk het laatste stuk dat Shakespeare schreef, met de centrale figuur van de tovenaar-alchemist Prospero. Waar er in King Lear een storm zit in het midden van het stuk, begint dit stuk met een storm en een schipbreuk. Thematisch gaat het over de relatie van de mens met de natuur, die een machtsrelatie is. Over onderwerping en uitbuiting. Over onze westerse rationele benadering en oude wijsheid. Over wetenschap en moderne technologie die zelfs wolken wil manipuleren en deel zijn van de natuur.”

“Zonder grootsprakerig te willen zijn, denk ik echt dat we op een keerpunt staan in de geschiedenis van de mensheid en onze relatie tot de natuur en de planeet. We zitten in het oog van de storm, in een spiraal die zich sluit. Hoe komen we daaruit en welke prijs moeten we daarvoor betalen? Hoe kunnen we ons een andere toekomst verbeelden? Dat zijn ook vragen uit The tempest. We kunnen niet meer zeggen: ‘na ons de zondvloed’, want we zitten er al in. En toch blijft hoop een plicht.”

Muziek en dans zullen al deze inspiratiebronnen en onderliggende thema’s synthetiseren en uitdragen. Er zijn nummers over The tempest, over de blues en over wandelen – het individuele, contemplatieve wandelen, waarbij we afstand nemen en de gedachten tot ons laten komen, en het collectieve wandelen, dat op een protestmars kan lijken. Mees: “Ik denk dat alle mogelijke emoties in de voorstelling zitten: wanhoop, vreugde, afschuw, verdriet. De blues levert daarvoor de blue notes die tussen verdriet en vreugde zweven, maar ook de traditie om de verhalen te vertellen en de metaforen te vinden die individuen of groepen helpen omgaan met trauma’s. Door samen te zingen, samen te wandelen en de moed bij elkaar te rapen om verder te gaan.”

EXIT ABOVE, after the tempest van Anne Teresa De Keersmaeker, Meskerem Mees, Jean-Marie Aerts, Carlos Garbin / Rosas speelt van 31/5 > 11/6 in het Théâtre National, www.kfda.be