Choreograaf Ehsan Hemat op Moussem Cities: 'Niemand is vrij totdat iedereen vrij is'

In A in the role of B, when C didn't make it staat de Iraans-Brusselse choreograaf en danser Ehsan Hemat op de scène met een schrijver, een regisseur en een acteur (zijn oom). Samen zoeken ze naar wat hen verbindt en scheidt.

De Brusselse choreograaf, performer en theatermaker Ehsan Hemat heeft het druk in de aanloop naar de première. Door productieproblemen gerelateerd aan de situatie in Iran – het vaderland dat hij verliet voor een danscarrière in Europa – gingen twee weken repetitie verloren. Hemat danste voor het eerst in 2000 in het stuk Dance on glasses van zijn bekende landgenoot Amir Reza Koohestani. Sindsdien werkte hij samen met kunstenaars als William Forsythe, Felix Van Groeningen, David Zambrano, en Mokhallad Rasem.

In 2018 maakte Hemat samen met drie dansers en een drone zijn eerste eigen stuk, I put a spell on you, over surveillance en privacy. Het werd meteen bekroond op festivals in Belgrado en Teheran – de stad die centraal staat op het lopende festival van het Brusselse 'nomadische kunstencentrum' Moussem, waar Hemat sinds 2021 artiest in residentie is.

A speelt B
Op het Moussem Cities Festival, dat in het teken staat van Teheran, presenteert Hemat A in the role of B, when C didn't make it. In zekere zin lag I put a spell on you aan de basis daarvan. Zijn prijs voor I put a spell on you kreeg hij in Teheran uit handen van zijn oom Asghar Hemat, een bekende klassieke theateracteur in zijn land. Toen stonden ze dus voor het eerst even samen op het podium, en dat smaakte naar meer.

“Het oorspronkelijke idee was om een stuk op te voeren dat mijn oom, een 70-jarige klassieke acteur, en mijzelf samenbracht,” aldus Hemat. “In de loop van de drie jaar waarin we aan het stuk gewerkt hebben, is de samenwerking nog uitgebreid met twee andere Iraanse theaterartiesten: Ali Asghar Dashti is een experimenteel theaterregisseur en docent die al meer dan twintig theatervoorstellingen heeft gemaakt. Keyvan Sarreshteh is schrijver, vertaler en dramaturg die recent nog met Dashti samenwerkte in het inspirerende stuk For(named).”

Oom Asghar inspireerde ook tot de titel die het stuk draagt. “Die titel is onze interpretatie van een beroemde regel van de Amerikaanse theatercriticus en -schrijver Eric Bentley, waarschijnlijk uit diens boek What is theatre? Die basisregel luidt: 'Theater is A die B speelt terwijl C ernaar kijkt.' Aan die regel worden we voortdurend door mijn oom herinnerd.”

Relatieonderzoek
Op het podium delen de acteur, choreograaf, schrijver en regisseur hun expertise om het materiaal te ordenen. Dat autobiografische en documentaire materiaal is in de loop van het repetitieproces wel geëvolueerd. “Onze try-out vorig jaar in Gent was een heel nieuwe ervaring. Ervoor wilden we een stuk maken dat gebaseerd was op relaties, erna werden we ons meer bewust van wat ons van elkaar onderscheidde.” De voorstelling onderzoekt dus de verandering van menselijke relaties in tijd en ruimte, en hoe het hier en nu het resultaat is van verstrengelde en verbroken relaties. Dat het spelers van verschillende generaties zijn, speelt daarbij een rol. Hemat: “Ik ben geïnteresseerd in transgenerationele gesprekken. Ik hoop die met dit project te kunnen faciliteren. Als zeventiger vertegenwoordigt mijn oom een heel andere tijdsgeest dan zijn neef, die nu in België woont en werkt.”

Zo gaat het stuk automatisch ook over evoluties versus tradities binnen de kunsten en in het leven tout court. “Een goede vriend vertelde me eens dat oom Asghar de levende Iraanse versie is van de Belgische acteur Bert André (1941-2008). We hebben door ons leeftijdsverschil verschillende opleidingen genoten. In zijn opleiding stonden de stem en de woorden centraal, terwijl ik mezelf heb opgeleid als danser waar het lichaam en de bewegingen centraal staan. Door die verschillende opleidingen te onderzoeken, ontdekten we ook een sterke disconnectie.”

Iran vandaag
Door de autobiografische, documentaire inslag gaat het stuk onvermijdelijk ook over Iran. Hemat: “Alle makers en performers zijn Iraans en het onderwerp en de situatie staan in directe relatie met Iran: het intergenerationele conflict en de uitdagingen daaromtrent. Die spelen uiteraard niet alleen in het theater en de kunsten, maar ook op politiek en sociaal vlak.”

Sinds Hemat in 2007 emigreerde, ging hij nog geregeld terug naar zijn vaderland, maar de laatste jaren niet meer. “Tot de pandemie, die samenviel met de diplomatieke crisis tussen Iran en België vanwege het gevangenenuitwisselingsbeleid, was ik zeer actief in Iran en keerde ik zo'n drie keer per jaar terug. Maar sindsdien ben ik er niet meer geweest. Dit is de langste periode dat ik niet meer in Iran geweest ben sinds ik er vertrok.”

Natuurlijk volgt hij de situatie ter plekke nog wel op de voet. Die stemt hem niet erg optimistisch. “De huidige protesten scheppen misschien de mogelijkheid voor echte communicatie tussen verschillende gedachten en overtuigingen. De Iraanse bevolking droomt van een situatie waarin mensen met verschillende overtuigingen toch vrij kunnen samenleven. Maar ik ben natuurlijk ook moe door de toestand die nu al zo'n 44 jaar aanhoudt en sta op het punt de hoop te verliezen. Nog maar een eeuw geleden was het Midden-Oosten een plaats waar mensen van vijf verschillende geloven en religies vreedzaam samenleefden in Jeruzalem. Maar kijk nu naar Jeruzalem. En kijk naar de gevolgen van de oorlogen in Afghanistan, Irak, Syrië en in onze Europese samenleving. Waar is het prachtige Kaboel? Het mooie Bagdad? Aleppo? Damascus? Straks valt Kiev nog en daarna misschien Beiroet of Istanbul. Het is ook absoluut verkeerd om te denken dat dit niet ons probleem is. We zijn allemaal verantwoordelijk voor wat er gebeurt in het Midden-Oosten en ook in Afrika. Ik begrijp niet waarom we hier in Europa zo passief blijven.”

Voor een uitweg uit de repressie van het regime in zijn land, kijkt Hemat ook naar de internationale gemeenschap. “Alleen een wereldwijd initiatief kan het probleem oplossen, aangezien dat probleem niet daar is ontstaan, maar naar de regio is gebracht. Er is een gezegde: niemand is vrij totdat iedereen vrij is.”