De Iraaks-Belgische theatermaker Mokhallad Rasem maakt al twintig jaar intieme notities. In Dagboek van een leeg bed doet hij die dromen, beelden en herinneringen die hij tussen Bagdad en België opschreef letterlijk en figuurlijk uit de doeken. In het Arabisch.
De tekst van 'Dagboek van een leeg bed' is een lang gedicht, geschreven op een gescheurd doek.
Mokhallad Rasem puurt een poëtische voorstelling uit dagboekfragmenten
De laatste keer dat we Mokhallad Rasem in Brussel aan het werk zagen, was toen hij zo'n jaar geleden samen met Kuno Bakker De verse tijd bracht. Deze keer staat hij alleen op het podium en duikt hij in de verleden tijd. Of toch in de momenten die hij vastlegde in de notities die hij twintig jaar geleden begon te verzamelen.
Mokhallad Rasem: “Het is geen autobiografische voorstelling. Het zijn fragmenten uit het leven, maar er is ook plaats voor fantasie. Het gaat om beelden, korte verhalen, gedachten en gevoelens. Aan de letters kan je misschien wel ruiken welke waargebeurde zaken in de achtergrond speelden. Ook als je iets poëtisch hebt geschreven, kan je immers raden wat er echt is gebeurd, maar dat staat nergens letterlijk.”
“Ik heb ook nooit besloten dat ik eens met dat dagboek zou beginnen. Het is rond mijn zestiende gewoon ontstaan. Ik schreef graag wat woorden of een mooie zin op. Door alles te herlezen en het nu op het toneel te brengen, zie je ook hoe die woorden en taal zich doorheen al die jaren hebben ontwikkeld en hoe mijn gedachten zijn veranderd. Ik had ook nooit gedacht dat ik de notities op een dag zou gebruiken. Ik ben geen schrijver van wie mensen om de twee jaar een nieuw boek verwachten. Wat ik vertel is dus ook allemaal heel persoonlijk.”
Hou je het chronologisch?
Mokhallad Rasem: Niet helemaal, omdat het leven soms ook wordt onderbroken. Er kan altijd iets gebeuren dat losstaat van je chronologie. Dan moet je een andere weg nemen, om na die omweg en die zijgedachte weer op het oorspronkelijke pad te belanden. Ik laat ook graag werkelijkheid en verbeelding door elkaar lopen. De poëtische verbeelding is mijn inkt. Verzameld klinken de notities als een fragmentarisch, associatief gedicht.
Je hebt een lange weg afgelegd: van Irak over Duitsland tot in België. Je was een jongeman en vluchteling, en nu ben je kunstenaar. Je zegt van jezelf dat je geen uitzonderlijk leven leidt, maar zo gewoontjes was het nu ook weer niet.
Rasem: Iedereen heeft eigenlijk een gewoon maar ook een bijzonder leven. Elke mens heeft een verhaal, en daarom is wat ik vertel ook herkenbaar. Het gaat over herinneringen, over tranen, over mooie momenten. Wat terugkeert in de voorstelling, is het contact met de moeder en hoe je dat onderhoudt. Ze belt zelfs tijdens de voorstelling om de voorstelling te onderbreken. En de moeder kan ook een metafoor zijn: voor een land, een cultuur enzovoort.
Het Nederlands is prachtig, maar dit wilde ik in mijn moedertaal doen. Het is ook mooi om te luisteren naar een taal die je niet kent
Sommige mensen zullen zeggen dat jij in het Nederlands ook altijd op een poëtische manier praat.
Rasem: (Lacht) Ja? Ik weet het niet. Elke persoon heeft een bepaalde manier van spreken of een neiging om bepaalde spreekwoorden te gebruiken. Poëzie zit in mensen en maakt het leven mooi. Tijdens de nagesprekken na de voorstelling gaat het wel vaak over de poëtische taal van de voorstelling, en komen er vragen over de manier waarop ik de tekst heb geschreven. Dat vind ik ongelofelijk omdat ik geen schrijver ben. Voor mijn eerdere voorstellingen schreef ik wel meestal in functie van de letterlijke beelden die ik op de scène wilde maken. Nu heb ik, omgekeerd, eerder beelden neergeschreven in taal.
Leren we ook iets over de Arabische taal? Door je gebruik van metaforen, synoniemen, herhalingen misschien?
Rasem: Wij gebruiken in het Arabisch vaak metaforen om niet meteen alles te bepalen. Om ruimte te creëren om verder na te denken en te interpreteren. Metaforen hoef je ook niet altijd zelf te zoeken, soms ontstaan ze vanzelf op het papier.
Er zit in de voorstelling ook een zin die ik een aantal keer herhaal en waarvan ik het gevoel heb dat mensen hem misschien meenemen naar huis. Ik ga hem hier niet letterlijk vertellen, maar je gebruikt hem bij het afscheid dat je van elkaar neemt voor je gaat slapen, opdat je geen schaamte zou voelen als je elkaar de volgende dag definitief zou verliezen. Je hoopt altijd dat je elkaar de volgende dag zal terugzien, maar je weet nooit wat er kan gebeuren.
Kan je nog iets zeggen over het lege bed?
Rasem: Op je bed kan je leunen en steunen. Een bed kan je dragen, laat je toe te rusten. Ook op momenten dat je niemand vindt in het leven die jou kan dragen, kan je bed dat wel. Het kan je troosten en je hoofdkussen kan naar je luisteren. Je bed is de enige die weet wat je droomt en die je volgt door de doolhof van je leven.
Ik ben een man van drie oorlogen. De woorden zijn gewond. Dan moet je zien hoe je ze kan verzorgen
In welke mate spelen oorlog en geweld een rol in de voorstelling?
Rasem: Ik ben een man van drie oorlogen. Dat heeft natuurlijk een bepaalde invloed, het geeft een bepaalde kleur. De letters zijn gewond, zou je misschien kunnen zeggen. Of de woorden zijn gewond. Dan moet je kijken hoe je ze kan verzorgen.
De voorstelling is een heel lang gedicht, maar dat gedicht is verscheurd, zoals het leven. Het hele gedicht is geschreven op gescheurd doek – ook dat is een metafoor voor het fragiele leven. Maar het doek is eveneens een verband. Ik heb alle woorden in de voorstelling ermee omzwachteld. Pasgeboren baby's en doden worden in een wit doek gewikkeld. Het is dus een metafoor voor leven en dood. Welke dingen wil je meenemen, welke dingen wil je loslaten?
Vond je het aangenaam om eens een verhaal in het Arabisch te kunnen vertellen in plaats van in het Nederlands?
Rasem: Ik vind Nederlands heel erg mooi, maar dit wilde ik echt in mijn moedertaal doen. Poëzie heeft ook een harmonieuze klank. Het is ook mooi om naar een taal te luisteren die je niet kent. Zoals je ook naar een liedje kan luisteren in een taal die je niet kent. Daarnaast heb ik ook tekeningen gemaakt die meestal wel iets te maken hebben met de gedachten die ik verwoord.
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.