Topvrouwen bij Kaaitheater: 'Onze honger naar experiment is groot'

Na het vertrek van achtereenvolgens Guy Gypens en Katleen Van Langendonck, hebben Agnes Quackels en Barbara Van Lindt de algemene en artistieke leiding van het Kaaitheater in handen. Nu zij hun inloopperiode doorkruist zagen door corona, presenteren zij iets vroeger dan verwacht hun visie op de toekomst van het kunstencentrum.

Met de aanstelling van Melat Gebeyaw Nigussie eerder deze maand in de Beursschouwburg, heeft nu zowel dat kunstenhuis, als Bronks en het Kaaitheater een vrouwelijke artistieke leiding. Bij het Kaaitheater voeren Agnes Quackels en Barbara Van Lindt niet de titel van 'artistiek leider' of 'algemeen directeur', maar van 'algemene en artistieke coördinatoren'. Een belangrijke nuance die uiteraard niet losstaat van de manier waarop zij (hun rol in) een cultuurinstituut zien. Vanaf de precaire start van het aanstaande cultuurseizoen, dragen zij die visie ook uit onder het leidmotief 'How to be many?'

Het is niet zo dat Quackels en Van Lindt al jarenlang samen door het kunstenlandschap trekken. Maar als codirecteur van Margarita Production en nadien als artistiek leider bij het Kortrijkse kunstencentrum BUDA kruiste het pad van Quackels al meermaals dat van Van Lindt terwijl die bij wpZimmer, het Kunstenfestivaldesarts en de Amsterdamse theaterschool DasArts/DAS Theatre werkzaam was. De interesse in elkaars projecten leidde ook tot gelijklopende ideeën over de rol van kunst, culturele instituten, kunsteducatie en publiekswerking.

Zo zijn jullie uiteindelijk met een gezamenlijk plan naar het Kaaitheater gekomen. Hoe kwam jullie alliantie tot stand?
Barbara Van Lindt: Agnes en ik waren allebei gestopt met onze job en hadden ruimte gecreëerd om na te denken over wat we daarna zouden doen. Toen het bericht kwam dat Guy hier zou vertrekken, stelde Agnes voor om te praten. Zo hebben we lang voor er een vacature was al veel gepraat over wat wij belangrijk zouden vinden, mochten wij zo'n groot kunstinstituut leiden. Toen is de basis gelegd voor wat we nu ook effectief samen mogen doen.

Waarom viel jullie oog op het Kaaitheater?
Agnes Quackels: We zijn allebei getuige geweest van de verschillende periodes die het Kaaitheater heeft doorgemaakt. Het instituut zit opnieuw op een moment in zijn geschiedenis waarop er een nieuwe stap kan worden gezet. Kunstinstellingen blijken intern vaak immuun voor de veranderingen die ze zelf in hun programma uitdragen. Dat programma is vaak revolutionair als het gaat over solidariteit, samenwerking of milieu, terwijl de organisatie wit en hiërarchisch blijft. De vraag is hoe je ook intern kan veranderen wat je extern verkondigt.

Jullie antwoord op die vraag is een andere vraag: 'How to be many?'
Van Lindt: Dat is inderdaad de titel van ons langetermijnengagement voor dit huis. Hij slaat op de manier waarop de 'velen' in de stad, in de wereld of in de natuur op een evenredige manier kunnen worden gerepresenteerd en op een gelijkwaardige kunnen samenleven.

De diversiteit buiten is een feit, maar de inclusiviteit intern nog niet. Het Kaaitheater wil die ter harte nemen. Een van onze kernpunten daarbij is de beslissing om twintig procent van onze middelen en onze ruimte in volle vertrouwen uit handen te geven. Aan lokale organisaties en informele netwerken die hier in Brussel op het kruispunt van sociale rechtvaardigheid en artistieke ontwikkeling werken. Aan hen hebben we gevraagd wat zij willen zien op het podium dat ze nu nog missen. Dat is een eerste stap in het uit handen geven van macht die het publiek ook zal merken. Daarnaast zijn we intern ook bezig om te kijken naar de samenstelling van het bestuur, het team, en de manier waarop we werken.

Quackels: Die twintig procent is een begin. Welke verhalen en artistieke vormen hier te zien zullen zijn, zal zich uitwijzen. Waar we nu mee bezig zijn, is andere mensen beslissingen laten nemen over het programma van dit huis, hopend dat daardoor mede-eigenaarschap ontstaat. Daar gaan veel gesprekken mee gepaard over vertrouwen, over relevantie, maar ook over appropriatie of toe-eigening: hoe krijgen mensen hier ruimte zonder dat ze zich door ons geïnstrumentaliseerd voelen? Wat is de plaats van ons 'logo' in hun programma?

Dat zijn interessante vragen die aan de grenzen van onze organisatie raken. Fundamenteel, maar ook in praktische details. Als residenten verder willen werken terwijl we eigenlijk gesloten zijn tijdens onze jaarlijkse vakantieperiode, dan merk je de frictie tussen een grassrootsbeweging en een grote organisatie, maar ontdek je ook dat een simpel WhatsApp-groepje om hier beurtelings de deuren te komen opendoen de oplossing kan zijn.

Zullen er door die nieuwe openheid ook artiesten uit de boot vallen die vroeger geregeld in het Kaai-programma stonden?
Quackels: Het is mooi dat het Kaaitheater ten opzichte van bepaalde gezelschappen engagementen op de langere termijn aanging, al ligt daardoor natuurlijk ook al veel vast. We hebben gesprekken gehad met gezelschappen om te zien hoe we het ritme van onze samenwerking kunnen aanpassen om zo ruimte te maken voor anderen. Daarnaast gaan we festivals als Performatik en WoWmen! niet meer organiseren, omdat de thema's en presentatievormen daarvan nu in onze globale werking vervat zitten.

Jullie zullen wel verantwoording moeten afleggen voor de 20 procent die jullie uit handen geven, hoe eigenzinnig of radicaal die ook worden ingevuld.
Van Lindt: Dat is de bedoeling. We leven in 2020. Het denkwerk over hoe je je werking diverser kan maken, hebben we nu wel achter de rug. Witte instituten bleven programma's maken voor doelgroepen die daar vervolgens niet warm voor liepen. Het moet dus anders, en daarvoor moeten de machtsverhoudingen veranderen. De gewoonte om als directeur te bepalen wat kwaliteit heeft en wat niet, wat binnen mag en wat niet, moet worden doorbroken.

Quackels: For All Queens!, de organisatie van de black & queer community in Brussel en Antwerpen, zal elke maand een avond in het Kaaitheater invullen op basis van een open call in hun community. Wat zal daarvan de uitkomst zijn? Geen idee! Maar we hebben al zoveel interessante gesprekken met hen gehad dat ik niet kan wachten om te zien hoe het Kaaitheater er met hen zal uitzien. Alleen zo kom je te weten hoe je de inclusiviteit tot in de details in de praktijk brengt.Daarom is het vraagteken in 'How to be many?' ook zo belangrijk. We weten nog niet hoe het allemaal moet. Het is een leerproces. Maar we moeten de koudwatervrees overwinnen. En we hebben het gevoel dat de honger naar dat experiment erg groot is in onze hele ploeg.

Jullie titel is dus niet alleen 'coördinator' om het woord 'directeur' te vermijden, maar ook omdat jullie daadwerkelijk al die partijen gaan coördineren!
Van Lindt: Om de puntjes op de i te zetten: de vacature waarop wij hebben gereageerd, was er een voor een 'algemeen en artistiek coördinator'. De titel 'coördinator' was dus al het resultaat van een onderzoek van het Kaaitheater naar het type van leiding dat hier moest komen. En wij herkenden ons in die impliciete vraag naar een andere stijl van organiseren en leidinggeven: meer dienstbaar, faciliterend en coördinerend.

Onderschat de impact van die termen niet. We komen maatschappelijk uit een tijd waarin het woord 'directeur' zoveel associaties en ook zoveel specifiek gedrag met zich meebrengt. Laten we nu maar meer organisaties hebben met coördinatoren. In een tijd van burgerinspraak en een meer horizontale managementsstijl in het bedrijfsleven zijn we daar trouwens echt geen voorlopers meer in. En de impact op de motivatie en het gevoel van mede-eigenaarschap bij de rest van ons team is merkbaar.

Quackels: Dat hebben we ook erg gevoeld tijdens de lockdown. De ploeg was blij om te kunnen meedenken en mee oplossingen te kunnen aandragen. Die horizontaliteit en verbondenheid zijn sinds de cultuurbesparingen en corona ook zichtbaar binnen de hele cultuursector. Het weefsel van kunstenaars en organisaties heeft zich versterkt tot een front.
Van Lindt: Als sectorlobby zijn we nu inderdaad beter verenigd. In de Crisiscel Cultuur (opgericht in de loop van de zomer om bij de overheid werkbare coronamaatregelen te bepleiten, red.) zitten de evenementen- en de cultuursector nu zelfs samen om meer gewicht in de schaal te leggen. Terwijl dat vroeger twee aparte planeten waren op grote afstand van elkaar.

Hoe reageert u op de strenge coronamaatregelen die de culturele en evenementensector opgelegd kregen, en de beslissing van de Veiligheidsraad om toeschouwersaantallen in het theater voorlopig op 200 te houden, ongeacht de totale capaciteit van de zaal?
Van Lindt: In de grote zaal van het Kaaitheater is de maximumcapaciteit, als we de huidige afstandsregels respecteren, precies 200. Voor ons komt dat dus net mooi uit. Het is wél pijnlijk dat de raad geen vertrouwen wil geven aan de sector om de veiligheidsregels aan te passen op maat van elke zaal, want de sector kan dat.

Eerder ging u in een opiniestuk in De Standaard ook in tegen de cultuurbesparingen, en het overheidsbeleid gericht op excellentie en de Vlaamse canon.
Quackels: We wilden vooral aangeven dat de besparingen ons niet mogen verleiden tot het beschermen van ons eigen potje geld, en ons zo afleiden van ons voornemen om een inclusieve, solidaire, intersectionele en feministische sector te zijn. Wat de canon betreft: ook die zien we als een inclusief gegeven dat interessante vragen kan oproepen.
Van Lindt: Het Kaaitheater is trouwens een plek waar de canon van de Vlaamse Golf altijd thuis is geweest. Dat zit in ons DNA.

Openheid komt er ten slotte ook letterlijk, met de nieuwbouw van het Brusselse architectuuratelier ambiorix (aaa). Die zal de kant van het Kaaitheater aan de Akenkaai en het kanaal ontsluiten.
Quackels: Het voorontwerp is afgerond en nu zijn we bezig aan het finale ontwerp. Het wordt een heel mooie vleugel met een nieuwe zaal, een dakterras, kunstenaarsstudio's en veel flexibele ruimtes waar we onze publiekswerking zullen kunnen ontwikkelen. De werken zouden in juni 2022 kunnen beginnen en volgens de planning zullen ze zeker twee jaar duren.
Van Lindt: Als je het ontwerp ziet, ga je al bijna dubbel zo diep ademhalen. Omdat de link tussen Sainctelette en de Akenkaai zo mooi wordt gelegd, door een grote zone met veel licht waarin je vlot kan bewegen tussen twee ingangen, en van waaruit er ook verbinding kan worden gemaakt met Kanal.

Kaai-seizoen: dit najaar tickets aan 10 euro

Normaal zouden Agnes Quackels en Barbara Van Lindt pas in januari volledig hun stempel drukken op het Kaai-programma. Dit najaar was al door hun voorgangster Katleen Van Langendonck vastgelegd. Door corona moest een groot deel daarvan worden geschrapt en vervangen. Dit najaar spelen alle stukken in de grote zaal, ook al hebben ze een kleinere bezetting. Kaai koos en kiest tijdens corona niet voor de openlucht of online. “Onze organisatie is gericht op de magie van de black box, een vorm die al eeuwen zijn kracht bewijst.” Ook wat de artiesten betreft vertrekken Van Lindt en Quackels vanuit continuïteit. De Kaai-residenten blijven dezelfde, veel andere namen op de affiche zijn vertrouwd. Het duo kon met de herfstprogrammering op de actualiteit inspelen. Zo worden nog voorstellingen als Métisse van Antigone/Action Zoo Humain en Safe van Ictus en Julie

Pfleiderer hernomen, omdat ze inspelen op de dekolonisatie en de gezondheidscrisis. Een voortgezette lijn is die van mens en milieu. Themadag Ecopolis blijft behouden. Onder anderen Lotte van den Berg, Ivana Müller en Gérald Kurdian maakten werk rond het thema. Daarnaast zal de stem van jongeren harder klinken, met in de herfstvakantie een stage rond artistieke verbeelding, en een doorlopend participatief project van Einat Tuchman, Parckfarm en GC Nekkersdal met jongeren van de Molenbeekse sportclub EmanciPower rond zero waste en duurzaamheid. “Tijdens corona werd er veel over de hoofden van jongeren beslist. Ook in het voorjaar hebben we plaatsgemaakt voor verschillende voorstellingen waarin zij aan het woord zijn.” In het seizoensprogramma komen naast gevestigde waarden als Anne Teresa De Keersmaeker, NTGent, Toneelhuis, Meg Stuart, de KOE, en tg STAN sowieso veel jonge artistieke stemmen aan bod – van Femke Gyselinck over Tibaldus tot Khadija El Kharraz Alami en collectief buren. Het Kaaitheater werkt samen met organisaties als het TheaterFestival en Charleroi Danse, maar ook The Mouvement, Coral Labs, Globe Aroma, Mestizo Arts Platform, Mothers & Daughters en Moussem. De impact van corona op de internationale werking blijft wel groot. Al zou María Acaso, hoofd educatie van het Reina Sofía Museum in Madrid, met haar project rond Art Thinking in september al de opmaat moeten komen geven voor de ambities die Van Lindt en Quackels hebben op het vlak van publiekswerking. Dit najaar worden alle tickets trouwens verkocht aan tien euro om het coronaleed te verzachten en zo toegankelijk mogelijk te werken. Voor een derde van de tickets wordt ook eerst gezocht naar nieuwe Kaai-bezoekers.