Brusselse studio wint Ecodesign-award: ‘Dit is Wikipedia voor objecten’

Dat de term design vandaag véél verschillende ladingen dekt, bewijst het Brusselse duo van OpenStructures. Al meer dan tien jaar bouwen Thomas Lommée en Christiane Högner aan een open ontwerpsysteem. Daarmee geven ze materialen en componenten na gebruik een nieuw leven.

Veel mensen associëren 'design' nog altijd in eerste instantie met duur, opvallend en niet altijd even functioneel meubilair. Een blik op de laureaten van de Henry van de Velde Awards 2022, een initiatief van Flanders DC, toont dat de term vandaag véél ruimer wordt ingevuld. Ook het Brusselse duo Thomas Lommée en Christiane Högner kleuren buiten die lijntjes. “Tot nu toe worden producten ontworpen tot en met het moment dat ze verkocht worden. Wat er daarna met de objecten gebeurt, is eigenlijk één grote blinde vlek. Daar proberen we met OpenStructures (OS) sinds 2009 een antwoord voor te formuleren,” vertelt Thomas Lommée.

Zeker nu onze grondstoffen steeds schaarser worden, neemt het belang van het zogenoemde design for disassembly toe. Daarbij wordt een product zodanig ontworpen dat alle onderdelen en materialen op het einde van de levenscyclus kunnen worden gedemonteerd. Zo kunnen ze opnieuw gebruikt of gerecycleerd worden.

Met OpenStructures zet het duo exact daar op in. “Als basis voor het hele systeem bedachten we een grid met vaste afmetingen en proporties. Dit kader maakt het mogelijk dat alle onderdelen van verschillende auteurs met elkaar kunnen worden gecombineerd,” vertelt Högner. “Niet alle ontwerpen moeten altijd honderd procent compatibel zijn met het systeem. Ontwerpers zijn vrij om te improviseren of bepaalde elementen te hacken. Zo presenteren we in Bozar een samenwerking met het Gentse Atelier Ternier.”

Constructief protest

Het boek Massive change van Bruce Mau vormde voor Thomas Lommée zelf de trigger om dit pad in te slaan. “Voor mijn afstudeerproject aan het departement 'Mens en Wonen' van de Design Academy Eindhoven ontwierp ik een boek met ideeën voor de toekomst. Design was hierbij – en is voor mij nog altijd – een middel om ideeën die me relevant lijken beter zichtbaar en toegankelijker te maken door ze bijvoorbeeld te vertalen in gebruiksvriendelijke en aantrekkelijke objecten, diensten, systemen of ruimtes. Zoals Bruce Mau stelt, draait verandering niet om de wereld van design, maar wel om het design van de wereld. Design gaat om veel meer dan louter objecten. Het gaat ook over de consequenties die een object met zich meebrengt, zoals de invloed op het gedrag van de gebruikers. In die zin is design iets politieks. Als ontwerper kan je via je creaties 'constructief' protesteren. Je kan een alternatief vormgeven en zo mensen aanzetten om anders te kijken, denken en handelen. Zo zetten we met OS bijvoorbeeld ook in op gemeenschapsvorming en korte ketens.”

“Tijdens de opleiding 'World House Systems' aan het Institute Without Bounderies in Toronto verdiepte ik me in het systeemdenken, en de manieren waarop verschillende systemen op elkaar inspelen. Elk huis maakt deel uit van een complex netwerk van allerlei systemen – zoals energie, constructie, cultuur of voedsel – die met elkaar in verband staan. Door woningen uit verschillende tijdsperiodes met elkaar te vergelijken besefte ik dat modulariteit een van de basisprincipes is van duurzaam (woning)ontwerp door de tijd. In combinatie met de genetwerkte context bracht dat me op het idee om een soort Wikipedia voor componenten en objecten te creëren. Terwijl gebruikers bij de gewone Wikipedia elkaars teksten kunnen aanpassen via html, hanteren onze gebruikers het grid als gemeenschappelijke taal,” vertelt Lommée.

Geesten zijn rijp

De voorbije tien jaar bouwde OpenStructures een databank van 1.600 onderdelen en 750 objecten, ontworpen door 330 designers van over de hele wereld, uit. Vierhonderd daarvan zijn zeer nauwkeurig gerangschikt en gedocumenteerd terug te vinden op de website, en op termijn is het de bedoeling om ze allemaal beschikbaar te maken. “Zo kan je zien welke andere ontwerpers al iets bedacht hebben met een bepaald onderdeel. Dat kan inspirerend werken, maar als je een bepaald onderdeel wil doorgeven, weet je dankzij de databank ook perfect wie er interesse in zou kunnen hebben. Zo vormt de site de basis voor kennisdeling, samenwerking en een meer lokale economie,” vertelt Högner.

Hoewel er nog een lange weg te gaan is, kwam alles de voorbije twee jaar – onder meer door de Europese Green Deal – in een stroomversnelling. “Dat er iets moet veranderen, raakt meer en meer ingeburgerd als idee. Dat wij deze prijs vandaag winnen, bevestigt die veranderende tijdsgeest. Op zich is ons concept bijzonder eenvoudig. Dat het een andere manier van denken vergt, waarbij de individuele vrijheid deels wordt opgegeven voor een groter maatschappelijk doel, maakt het uitdagender om het snel op grote schaal te implementeren,” vertelt Lommée.

Ook andere projecten geven aan dat de geesten langzaam maar zeker rijpen voor een alternatieve omgang met onze materiële wereld. “Zo werken we momenteel aan een verlichtingsconcept voor een hotel in Lissabon. Aangezien commerciële interieurs gemiddeld om de drie jaar een nieuwe aankleding krijgen, biedt onze systemische aanpak een geschikt antwoord. We kijken er nu al naar uit om de onderdelen binnen drie jaar terug te krijgen. Doordat we een context voor afval creëren, krijgen afgedankte onderdelen plots weer waarde,” vertelt Högner.

“Daarnaast heeft de gemeente Elsene OpenStructures opgenomen in de projectdefinitie over de inrichting van de nieuwe Nederlandstalige school. De kinderen zullen spelen met onze componenten, en zo spelenderwijs ontdekken dat hun tafels of stoelen met diezelfde tools zijn gemaakt. Zo leren ze van jongs af aan met andere ogen naar objecten en meubels kijken.”

Behalve de showroom in de Kastelijnswijk had OpenStructures tot voor kort een grote ruimte voor workshops, assemblage en opslag bij See U. In samenspraak met de gemeente zijn ze op zoek naar een nieuwe plek. “Op termijn willen we uitgroeien tot een nieuw soort publieke ruimte, waar kinderen, studenten of professionals workshops kunnen volgen. De frictie die de Brusselse context typeert, maakt het tot een boeiende plek voor ontwerpers om alternatieven te formuleren. Samen met onder meer BC Materials en Rotor zetten we in op een circulaire transitie. Dat we daarbij zoveel steun krijgen vanuit de overheidsdiensten zoals be.circular, hub.brussels, Flanders DC of OVAM vormt een enorme stimulans.”

Tentoonstelling Henry van de Velde Awards 2022,tot 10 april, Bozar, www.bozar.be
Showroom OpenStructures, Provooststraat 10, Elsene, open op afspraak, www.openstructures.net