HafenCity, ecowijk in de dokken van oud havengebied

Een echte toeristische attractiepool zal Hamburg niet snel worden, daarvoor zijn er te weinig culturele toppers. Maar wie geïnteresseerd is in architectuur, moet beslist eens naar HafenCity, de grootste binnenstadsontwikkeling in Europa.

H afenCity wil bewoners opnieuw naar het centrum brengen. Het echte hart van de stad (Altstadt en Neustadt samen) heeft maar veertienduizend inwoners. Met de ontwikkeling van HafenCity kan dat aantal in twee decennia bijna verdubbelen. En dat is precies wat Hamburg wil. Densificatie noemen experts het. HafenCity is in die zin een ecologisch statement op zich.

In 2000 kwam de Hanzestad met een masterplan om een heel nieuwe ecowijk op te trekken op een haventerrein achter Speicherstadt, de oude bakstenen warenhuizen die de grens vormden van de oude stad. "Ik herinner me het gebied nog goed," zegt Franka Kuehn, onze gids door HafenCity. "Het was een plek waar je vooral niet wou komen."

De Haven was bereid het terrein op te offeren. Met de ontwikkeling van een internationale zeehaven was het havengebied, zo dicht bij de stad, in onbruikbaar geraakt.

Het stadsbureau HafenCity kreeg het project in handen, maakte plannen en bracht kavels op de markt. Tien jaar later is zowat de helft bebouwd. De komende tien jaar wordt het oostelijke deel aangepakt.

De snelheid van de bouw heeft ook Kuehn met verstomming geslagen. "Ik ben zelf van Berlijn. Daar worden veel praatjes gemaakt en plannen opgesteld, maar de uitvoering laat vaak heel lang op zich wachten." Niet zo in Hamburg.

De kandidaten met de beste projecten mogen bouwen. Ze moeten voldoen aan strenge normen inzake energieverbruik. Maar dat schrikt investeerders niet af. De privésector heeft al zeven miljard euro geïnvesteerd. Hamburg zelf telde twee miljard neer voor de aankoop van het havengebied, maar is dat nu aan het verzilveren zodat HafenCity nagenoeg budgetneutraal is.
We wandelen door de wijk en zien stuk voor stuk prachtige staaltjes van hedendaagse architectuur. De stadsplanners van HafenCity hebben de oude dokken behouden, waardoor er overal water aanwezig is. De openbare ruimte is royaal aangelegd. Er is gedacht aan een goeie mix van horeca, kantoren en woningen. En met de bouw van een nieuwe concertzaal, de nu al beroemde Elbphilharmonie, komt er ook plaats voor cultuur. En verder: geen shopping malls, zodat de kleinhandel alle kansen krijgt.

Opmerkelijk: er is meteen beslist om het hele gebied acht meter op te hogen. HafenCity houdt rekening met een stijging van het zeepeil tussen tachtig centimeter en twee meter. De ophoging geeft een interessant samenspel van hoge (veilige) en lage (overstroombare) promenades. In de plinten van de gebouwen zit horeca. Bij hoogtij sluiten die de raamdeuren, zodat het water niet binnenkan.

HafenCity viel meteen in de smaak bij grote bedrijven en organisaties. Der Spiegel trok ernaartoe, Greenpeace is er aan het bouwen en Unilever zette een spectaculair gebouw neer. Het is de plek waar cruises aanmeren. Goed gezien van Unilever: bij het aanmeren krijgen de reizigers al hun producten right in the face. Ze kunnen er shoppen, een hapje eten, er zijn evenementen...

Al dat moois bleef niet zonder kritiek: HafenCity zou er alleen maar zijn voor de miljonairs. Kuehn ontkent dat. "Er zijn inderdaad appartementen waarvoor je astronomische bedragen neertelt, maar HafenCity heeft net zo goed kavels toegewezen aan coöperatieven. Wie in groep bouwt, kan de kosten aanzienlijk drukken. En het mooie is: niemand ziet het verschil tussen chique en goedkopere woningen."