Maaltijdkoeriers veroverden de stad: 'Dit is fraude en uitbuiting, maar er is ook hoop'

Minder hipsterkoeriers en meer jongeren uit volkswijken. Minder gewone tweewielers, maar wel een armada van elektrische Swapfietsen. En werkomstandigheden die steeds armtieriger worden. Er veranderde de voorbije jaren best wel wat in het wereldje van de maaltijdkoeriers. In de rechtbank krijgen de platformbedrijven dan weer meer tegenwind. “Een systeem dat enkel werkt omdat het de wet overtreedt, kan je niet in leven houden.”

Het loopt tegen zevenen als we aan het kruispunt van de Elsense- en de Waversesteenweg aankomen, nabij de Naamsepoort. Voor het O'Tacosrestaurant hebben een tiental maaltijdkoeriers verzameld, die wachten op een opdracht. De habitués wisselen vuistjes uit bij wijze van begroeting. De plaats is strategisch gekozen. Want met onder meer McDonald's én Belchicken aan de andere straatzijde is deze plek een echt afhaalwalhalla.

Meer dan de helft van de fietsen is een elektrische Swapfiets. “Als je hele dagen rijdt in Brussel kan je eigenlijk geen gewone fiets nemen,” legt Raphaël (22) uit. “Met al die hellingen lukt het anders niet. En als je lang genoeg werkt, is de fiets zijn 75 euro huur per maand wel waard.”

Raphaël zit in zijn zevende jaar middelbaar en rijdt na de school­uren al twee jaar als koerier voor Deliveroo, dat in Brussel circa duizend actieve fietskoeriers telt. Vooral in het weekend en wat minder tijdens de weekavonden levert het bezorgwerk wel een paar euro's op: 4,95 euro per bestelling meer bepaald, een bedrag dat de voorbije jaren gestaag daalde. “Het loont steeds minder,” merkte Raphaël. “Tijdens de Covidepidemie werd het bedrag per bestelling verminderd, maar daarvoor waren het telkens wel andere maatregelen, zoals de schrapping van het tarief per uur.”

Enkele meters verderop wacht Laurent (18) uit Wemmel op zijn elektrische fiets van Decathlon. De jongeman is een nieuwe koerier en rijdt nog maar anderhalve maand voor UberEats. “Ik werkte in een restaurant, maar dat sloot door corona. Dit was de enige andere job die ik vond.” Laurent zoekt in de app op hoeveel hij zo verdient. Het bedrag schommelt tussen de 8 en 9 euro per uur, blijkt, na aftrek van de taks van 10 procent.

Tussen twee stoelen

Het tafereel voor O'Tacos illustreert mooi hoe het koerierlandschap de voorbije vijf jaar veranderde. Domineerden in 2016 nog blanke studenten op gewone fietsen het straatbeeld, dan is dat nu gekanteld. “Met een gewone fiets kan je gewoon veel minder bestellingen doen,” zegt Kyle Michiels, ex-bezorger en nog actief binnen het Koerierscollectief. “En de hipsterkoeriers, vaak studenten, zijn grotendeels verdwenen en hebben plaatsgemaakt voor jongeren uit de Brusselse volkswijken. Of dat met de minder goeie arbeidsvoorwaarden te maken heeft? Dat kan. Wij van het collectief willen vooral een betere betaling, met een nettobetaling van minimaal 14 euro per uur.”

8 à 9 euro per uur, voor jongeren die voor het eerst werken is het bedrag mooi meegenomen. Toch kan je het bezwaarlijk een echt inkomen noemen, vindt Martin Willems, die bij de Franstalige christelijke vakbond CSC focust op platformwerkers. “En dan moet je nog beseffen dat de meeste maaltijdkoeriers geen enkele sociale bescherming hebben bij ziekte of ongeval. Ook het voertuig en andere kosten zoals het gsm-abonnement zijn trouwens voor eigen rekening.”

Willems wilde het fijne weten over wat de maaltijdkoeriers nu precies verdienen en dook in het cijfermateriaal. Uit een analyse van 10.000 leveringen blijkt dat een gemiddelde koerier de voorbije jaren 9,2 tot 9,7 euro per uur verdiende na aftrek van de taks van 10 procent. En die verloning daalt dus. Wie een 40-urenweek klopt, houdt daar na kostenaftrek nog 1.200-1.300 euro over.
“En dan mag er dus niets mislopen. Stel dat iemand wegens Covid niet meer kan werken, dan valt hij tussen twee stoelen. Tijdelijke werkloosheid kan niet, want een maaltijdkoerier is geen werknemer. Maar ook de steunmaatregelen voor zelfstandigen gelden niet voor iedereen die in het peer-to-peerstatuut zit.”

Dat peer-to-peerstatuut (P2P) geldt voor circa 80 procent van de bezorgers, de rest is zelfstandige. P2P is voordelig omdat er maar 10 procent taks wordt geheven, maar de koeriers moeten wel onder een jaarbedrag van 6.390 euro blijven.

Dat een koerier al snel te kampen heeft met een onvoorziene omstandigheid, die zijn inkomen naar nul brengt, horen we bij verschillende bezorgers waar we mee bellen. Kyle Michiels moest de fiets bijvoorbeeld aan de kant schuiven na heupproblemen. “En ook wel omdat ik nooit zeker was of ik mijn huur wel zou kunnen betalen. Jammer, want ik deed het werk wel graag: buiten zijn, fietsen, het contact met de collega-koeriers ...” En Anuar SN viel verschillende keren zonder werk na scooterongevallen. “Lichamelijk had ik telkens geluk. Maar toen mijn scooter beschadigd was, heb ik al eens drie maanden moeten wachten voor ik het geld had gevonden voor een nieuwe.”

Vakbondsman Willems wijst op nog een andere schaduwkant van het koerierwerk. “Je hebt al snel geen sociaal leven meer. Mensen bestellen maaltijden in het weekend en 's avonds, precies op de momenten dat het sociale leven zich afspeelt. Geen wonder dat de gemiddelde koerier het maar vier maanden volhoudt.” Bij koeriers die wél een langere periode rijden, ziet Willems nog een ander fenomeen: “Ze rijden vaak zoveel dat het ten koste gaat van hun studies.”

Regelrechte fraude

Voor Willems is het zo klaar als een klontje: wat platformbedrijven als Uber en Deliveroo doen is niet enkel sociale uitbuiting, maar ook regelrechte fraude. “De platformen beweren het tegendeel, maar de koeriers zijn in werkelijkheid ondergeschikt en uitgeleverd aan die bedrijven. Dat betekent dat ze een werknemersstatuut moeten krijgen. Dan geldt een minimumloon van circa 20 euro per uur bruto, zowat het dubbele van wat ze die mensen nu betalen.”

De vakbondsman is niet de enige die dat vindt. Zowel in België als het buitenland oordelen autoriteiten en rechtbanken steeds vaker in die zin. Een Britse rechter stelde zo dat chauffeurs van Uber geen zelfstandigen, maar werknemers zijn. En een Nederlandse beroepsrechter bevestigde in februari nog dat Deliverookoeriers een arbeidsovereenkomst moeten krijgen. Zelfs op Europees niveau beweegt er iets. Commissaris Margrethe Vestager lanceerde er een consultatieronde die de rechten van platformwerkers moet verbeteren.

En in België? Daar stelde het arbeidsauditoraat al dat maaltijdkoeriers van Deliveroo volgens de barema's van de transportsector verloond moeten worden, inclusief de betaling van sociale bijdragen. De rechtszaak tegen de maaltijdbezorger loopt nog, maar het is duidelijk uit welke richting de internationale wind komt. Diezelfde gure juridische en politieke wind was vorige maand ook al een van de redenen waarom de beursgang van Deliveroo flopte. De grootste afgang in tien jaar tijd op de beurs, vonden waarnemers.

Het risico van bescherming

Maar wat zeggen de bedrijven zelf over het statuut van hun werknemers? Als we Deliveroo contacteren, draait het bedrijf de redenering van vakbonden en rechters helemaal om. Een werknemersstatuut is volgens het platform net een risico voor de koeriers.

“Vorig jaar contacteerden 42.000 kandidaat-koeriers ons,” laat woordvoerder Rodolphe Van Nuffel weten. “Als zoveel mensen koerier willen worden voor Deliveroo, is dat net door de flexibiliteit. Ons voorstel is dat platformen zoals Deliveroo meer bescherming kunnen bieden aan de koeriers die het wensen en nodig hebben, zonder dat dat een risico vormt voor de herkwalificatie van het statuut. Anders zouden koeriers plots verplichtingen van werknemers opgelegd worden. Vandaag zou het bieden van ziekteverlof of een pensioenbescherming een risico betekenen voor de flexibiliteit, en dat is net wat koeriers zoeken wanneer ze met ons in zee gaan.”

Deliveroo weerlegt ook dat zijn koeriers geen ongevalverzekering zouden hebben. "Alleen geeft die niet dezelfde dekking als de wettelijke arbeidsongevallenverzekering, dat klopt."

Navraag bij Uber levert een gelijklopende reactie op. “We hebben beleidsmakers nodig die zelfstandig werk versterken – in plaats van het af te schaffen – met branchebrede minimumnormen, en tegelijkertijd de flexibiliteit waarborgen die volgens platformwerkers het belangrijkst voor hen is.”

Deliveroo benadrukt dat er ook rechters zijn die in het voordeel van het bedrijf oordelen. Zo kreeg een Parijse koerier die een arbeidscontract eiste van het bedrijf deze maand nog nul op het rekest voor het hof van beroep. “En dat zou weleens een precedent kunnen zijn voor België, want de rechtssystemen zijn vergelijkbaar.”

Vakbondsman Willems herkent de redenering van het bedrijf. “Dat is ook de argumentatie van de andere platformen. Ze proberen de koeriers bang te maken voor een contract. En het klopt dat veel koeriers niet per se het werknemersstatuut willen. Maar als je ze vraagt of ze beter betaald willen worden, sociale rechten willen en een betaling als ze weer eens moeten wachten in een restaurant, dan is het antwoord altijd ja.”

Voldongen feiten

Die betere arbeidsvoorwaarden, met of zonder contract, daar wachten de koeriers nu al lange jaren op. “Die traagheid speelt in de kaart van de platformbedrijven, die de definitieve uitspraken ook zo lang mogelijk proberen uit te stellen,” betreurt Willems. “Ondertussen kunnen ze verder groeien en hopen ze om de maatschappij voor voldongen feiten te plaatsen. Hoe groter ze zijn, hoe meer ze kunnen schermen met de zogenaamde werkgelegenheid die ze creëren, of met het aantal mensen dat dreigt om die service als klant te verliezen.”

Professor Valerio De Stefano, expert arbeidsrecht aan de KU Leuven, wijst erop dat wetgeving aanpassen nu eenmaal altijd lang duurt. Maar ook hij ziet hoe de platformbedrijven steeds meer juridische tegenkanting krijgen. “Logisch ook, je kan geen systeem in leven houden dat enkel werkt omdat het de wet overtreedt. De kosten die de platformen besparen, bijvoorbeeld op de sociale rechten, die schuiven ze nu gewoon door naar de samenleving.”

De Stefano wijst er ook op dat het probleem een stuk breder is dan de erg zichtbare maaltijdkoeriers in het straatbeeld. “De platformeconomie is veel groter, daar horen bijvoorbeeld ook platformen voor schoonmaakdiensten bij, die veel minder onder de aandacht komen. Als de overheden de maaltijdplatformen laten betijen is het risico ook reëel dat die praktijken overwaaien naar andere economische sectoren en zo ons economische en sociale model onder druk zetten.”

Lees het artikel uit 2017 over UberEats hier