RSZ-inspecteur Bruno Devillé : ‘Nagelstudio’s zijn draaischijf voor mensenhandel’

Vorige week sloot de Brusselse burgemeester Philippe Close (PS) de Centrumgalerij, waar chemische producten uit de nagelstudio’s irritatie bij passanten veroorzaakten. Maar er is wel meer dat stinkt, zo weet Bruno Devillé van de Brusselse RSZ: achter de salons gaat een netwerk van Vietnamese mensenhandel schuil.

Het incident in de Centrumgalerij vestigt opnieuw de aandacht op de deplorabele werkomstandigheden van de (illegale) Vietnamese werknemers in de nagelstudio’s. Met hun arbeid betalen ze vaak hun schulden af aan mensenhandelaars, alvorens de oversteek naar Engeland te wagen. Een tocht die niet zonder gevaar is: in 2019 stierven nog 39 Vietnamese migranten in een koelcontainer in het Engelse Essex.

In Brussel vielen vorige week gelukkig geen doden, maar dat het zaakje niet enkel letterlijk stinkt – wie af en toe door de Centrumgalerij of Agoragalerij struint, herkent de penetrante geur van solventen en nagellak – wordt duidelijk in een gesprek met Bruno Devillé. Al een kwarteeuw werkt hij als inspecteur bij het Ecosoc-team van de Brusselse RSZ. Dat onderzoekt met gerichte controles illegale tewerkstelling van buitenlandse arbeidskrachten en detecteert mensenhandel.

De Vietnamese nagelstudio’s in Brussel staan sinds 2017 op de radar van Devillé, nadat de Brusselse politie had beslist om een kijkje te nemen in de Centrumgalerij, waar toen het ene na het andere Vietnamese nagelsalon de deuren opende.

Hoe is de wildgroei aan nagelsalons er gekomen?
Bruno Devillé: Waarschijnlijk begon die al rond 2015 in de Centrumgalerij. Daar bleek het indertijd minder aantrekkelijk te zijn voor handelaars, dus zag de galerijbeheerder de nagelstudio’s graag komen. Het begon met één salon, dan tien, dan twintig. Dat wekte onze nieuwsgierigheid, want commercieel gezien is het niet logisch om al die zaken naast elkaar te openen.

Sindsdien is het aantal nagelsalons in Brussel alleen nog maar gestegen. Toen bleek dat er geen plaats meer was in de Centrumgalerij, openden ook salons in de Agoragalerij, vlak bij de Grote Markt. De vele faillissementen tijdens Covid waren een katalysator. Veel van de winkels in de Agoragalerij zijn toen overgenomen en omgevormd tot nagelsalons.
In een volgende fase zagen we in zowat alle gemeenten in het gewest nagelstudio’s opduiken. Enkel in Molenbeek streken de winkels nog niet neer.

Ondanks de vele nagelsalons, boeren die zaken in de Centrumgalerij goed, hoe komt dat?
Devillé: De huurprijzen liggen er lager en de Vietnamese nagelsalons zijn ook een stuk goedkoper dan andere schoonheidssalons. Ze trekken dus een groot cliënteel aan. Binnen de Vietnamese gemeenschap was daarom snel geweten dat er geld te verdienen is met zo’n schoonheidssalon.

De nagelsalons lijken dus vooral een typisch Vietnamese business te zijn. Waarom is dat specifiek Vietnamees?
Devillé: Dat nagelverzorging een typisch Vietnamese activiteit is, werd voor het eerst duidelijk in de Verenigde Staten. Op de plekken waar veel van de ‘boat people’ (Vietnamezen die na de Vietnamoorlog en de val van Saigon in 1975 hun land ontvluchtten in gammele bootjes, red.) terechtkwamen, openden zij nagelsalons.

Hebben die Brusselse salons dan ook hun historische wortels in de Vietnamoorlog?
Devillé: In de nasleep van de Vietnamoorlog is er wel een Vietnamese migratie naar België geweest, die in Brussel vooral zichtbaar was door Vietnamese restaurants rond de Beurs en de ULB in Elsene. De nagelsalons die je vandaag ziet, hebben echter nog weinig te maken met die historische wortels.

Zowel de uitbaters als werknemers ervan zijn afkomstig uit één provincie: Nghe An, in het noorden van Vietnam. Dat blijkt een van de armste regio’s van het land te zijn met een hechte katholieke gemeenschap. Elke zondag komt die Vietnamese gemeenschap in Brussel samen voor een misviering en daar worden de werknemers voor de nagelsalons gerekruteerd.

Volgens een rapport van Myria, het Federaal Migratiecentrum dat onder meer strijdt tegen mensenhandel en mensen­smokkel, zouden de nagelsalons deel uitmaken van een Vietnamees netwerk van mensenhandel. Iets dat duidelijk werd na de doden in Essex in 2019. Is er een link met de nagelstudio’s in de Centrumgalerij?
Devillé: We weten dat de 39 overleden Vietnamezen uit Essex via België naar het Verenigd Koninkrijk zijn gegaan en dat ze ook in de Centrumgalerij zijn geweest. Of ze daar ook effectief gewerkt hebben, is niet zeker.

Die Centrumgalerij blijft dus een spil in de mensenhandel van Vietnamese migranten?
Devillé: Bij controles zien we veel mensen die hier illegaal verblijven. Vaak zijn het minderjarigen en niet alleen meisjes, maar ook jongens. Zij volgen een opleiding nagelverzorging in Vietnam, omdat ze weten dat er in Europa werk te vinden is in die sector. Daarom vragen we ons af of er geen structureel plan achter zit.

Een structureel plan om uiteindelijk in het Verenigd Koninkrijk te raken?
Devillé: Dat is wat we vermoeden. Er zijn meerdere migratieroutes vanuit Vietnam naar het Verenigd Koninkrijk. Tot de oorlog in Oekraïne liep de belangrijkste via Rusland, over Europa en dan naar het Verenigd Koninkrijk, met enkele belangrijke verzamelpunten binnen Europa.

In Praag bestaat er bijvoorbeeld een grote Vietnamese gemeenschap met eigen supermarkten en een Vietnamese wijk, net als in Berlijn, waar veel Vietnamezen dan weer actief zijn in de sigarettensmokkel. Vanuit die vaststelling en wetende dat de doden van Essex in Brussel gepasseerd zijn, vragen we ons nu af of de nagelsalons in Brussel niet wijzen op een nieuw verzamelpunt, met een eigen specifieke economische activiteit.

Brussel als tussenstop, waar geld te verdienen valt in de schoonheidssector?
Devillé: Ja. Vermoedelijk moeten de mensen die hier zijn nog een deel van hun reis betalen of een schuld afbetalen en worden ze daarvoor ingezet in de nagelsalons. Die reis wordt ook steeds duurder, met bedragen tot 20.000 euro. Sommige Vietnamezen moeten daarvoor hun huis of gronden verkopen.
Schulden zijn ook de reden waarom steeds minder Vietnamezen aangeven minderjarig te zijn. Ze vrezen in allerlei opvangstructuren terecht te komen, waar ze niet zomaar uit kunnen en waardoor ze niet meer kunnen werken.

Waarom halt houden in Brussel en niet meteen de oversteek wagen? Is Frankrijk geen logischere tussenstop op weg naar Engeland?
Devillé: Je mag er niet van uitgaan dat een verzamelplaats altijd zo dicht mogelijk bij de bestemming ligt. Er is veel aandacht geweest voor bijvoorbeeld de jungle in Calais, maar uiteindelijk is gebleken dat de migranten daar moesten terugvallen op mensensmokkelaars die slecht georganiseerd waren. Een goed georganiseerde mensensmokkel situeert zich niet naast een haven, maar net op een plaats waar het kalm is en er minder controle is.

Is Brussel ook een eindhalte voor sommigen?
Devillé: Door de Brexit is het moeilijker om in Engeland te raken en dus wordt Brussel voor sommige migranten – zonder dat zij dat op voorhand weten – uiteindelijk een eindhalte.
Voor andere Vietnamese nieuwkomers is dat al een bewuste keuze. Sommige vrouwen proberen aan Belgische papieren te raken door hier te bevallen. Ik geef het voorbeeld van een jonge Vietnamese vrouw die we onlangs controleerden in een nagelsalon, in het bijzijn van een Vietnamese man, van wie we honderd procent zeker wisten dat hij haar echtgenoot was. De vrouw was erin geslaagd om een andere Vietnamese man, die intussen Belg geworden was, te overtuigen van het feit dat hij de biologische vader was van het kind dat zij op de wereld zou zetten. Die man heeft dat kind uiteindelijk erkend, waardoor de baby automatisch de Belgische nationaliteit verkreeg. De vrouw heeft vervolgens een gezinshereniging aangevraagd als ouder van een minderjarig kind.

Hoe komt het dat de Vietnamese mensenhandel zich schijnbaar rustig weet te organiseren in Brussel?
Devillé: Het is een kosmopolitische stad waar je makkelijk anoniem kan verblijven. Mensen van dezelfde nationaliteit mogen er dan wel in bepaalde wijken samenwonen, maar die verschillende nationaliteiten onderling leven niet gescheiden. Neem nu de Vietnamezen die in 2019 het leven lieten in Essex. De safehouses van die mensen bevonden zich vlak bij het Zuidstation in Anderlecht, niet bepaald in een Vietnamese wijk.

Ook in de Matongewijk kan je op steeds meer plekken terecht voor nagelverzorging. Toch opvallend op een plek die vooral bekend is voor Afrikaanse winkels en haarsalons?
Devillé: De situatie in Matonge is inderdaad bijzonder en toch verontrustend. Steeds meer Vietnamezen openen nagelsalons in de wijk, waar zich nog een ander fenomeen voordoet: uitbaters van Afrikaanse kapperszaken onderverhuren in hun salon – officieel of niet – een plekje aan Vietnamese nagelverzorgers. Soms gaat het letterlijk om een tafel en een stoel.

Dat is voor beide partijen voordelig. Klanten die hun haar laten knippen, laten meteen ook hun nagels verzorgen en andersom. Achter die onderverhuur zit een heel businessmodel, waarbij een klant voor meerdere diensten terecht kan op één enkel adres. Dat maakt het voor ons moeilijker om te achterhalen wie de officiële huurder is, wie onderhuurt en dus wie een mogelijke inbreuk begaat.

Is er wel voldoende mankracht om de strijd aan te gaan met de georganiseerde mensenhandel? Stef Janssens, expert mensensmokkel en mensenhandel bij Myria, noemde het gebrek aan personeel bij het Brusselse Ecosoc-team in 2021 dramatisch.
Devillé: Er is op dit moment inderdaad te weinig personeel, maar tegen april hopen we twee extra mensen te hebben en tegen begin volgend jaar nog eens twee. Die extra aanwervingen zijn een gevolg van de beslissing van de regering eind 2022 om budget vrij te maken om dit jaar extra inspecteurs aan te werven voor de bestrijding van mensenhandel.

Dan zouden jullie met zeven zijn. Wat is het gevolg van die onderbezetting?
Devillé: We kunnen minder aanwezig zijn op het terrein en voor grote dossiers, zoals dat van de Vietnamese mensenhandel, duurt het onderzoek langer. Neem de controleactie die we in oktober hielden in de galerij van de Naamsepoort. Daar zijn we nog altijd aan bezig, vijf maanden na datum. En dan gaat het enkel nog maar over zwartwerk, niet eens onderzoek naar mensenhandel.

Is het als consument nog wel verstandig om naar die goedkope Vietnamese nagelsalons zoals in de Centrumgalerij te gaan?
Devillé: Mensen moeten zich er bewust van zijn dat er achter de façade van die nagelstudio’s mensenlevens in gevaar zijn en dat de persoon die je nagels verzorgt hier hoogstwaarschijnlijk terechtkwam door mensenhandel, veel geld betaald heeft om hier te raken en moet werken om schulden af te betalen op straffe van represailles tegen zijn of haar familie in Vietnam. Ook het feit dat die werknemer een hele dag moet werken met allerlei chemische producten die irriterend kunnen zijn voor de luchtwegen, verdient onze aandacht.

Ik begrijp natuurlijk dat in een crisis­periode als deze de mensen op zoek gaan naar de goedkoopste formule en het cliënteel in de Centrumgalerij en de Agoragalerij bestaat vaak uit jongeren die minder middelen hebben. Maar als de werknemer die tegenover jou zit amper met jou kan communiceren, dan kan je wel vermoeden dat er iets niet pluis is. Een bezoek aan zo’n goedkope nagelstudio is trouwens niet zonder gevaar: niet alle producten die we aantreffen in die zaken zijn erkend in de EU.

Hoe ziet u het verder evolueren?
Devillé: Ik denk dat de migratiestroom niet zal stoppen. Mensen kunnen hier meer geld verdienen dan in Vietnam en dat is aantrekkelijk. Maar de markt voor nagelsalons zal op de duur wel verzadigd geraken. Ik sluit niet uit dat de Vietnamese mensenhandel zich daarna op andere sectoren richt.