Eerste spuitruimte voor drugsverslaafden: ‘Het is erg dat België zo lang achterbleef’

Een plek waar drugsverslaafden hun producten op veilige wijze kunnen gebruiken. Daar ijveren verenigingen actief in de drugs- en verslavingssector al jaren voor. In december opent de eerste ruimte van Brussel, over enkele jaren volgt een tweede. Wat ging eraan vooraf? En wat is de meerwaarde voor de gebruiker? “Een overdosis op straat overleef je zelden. Hier weten ze wat met je te doen.”

In december opent in de Woeringenstraat in de stad Brussel de eerste risicobeperkende gebruiksruimte van Brussel en meteen ook de tweede van België. Daar kunnen zware drugsgebruikers hun zelf meegebrachte illegale middelen op veilige wijze en onder medisch toezicht consumeren. Zo hebben de mensen die dat nu op straat in onveilige omstandigheden doen een plek om naartoe te gaan. De plek heet ‘Gate’ en zal over enkele jaren nog gevolgd worden door een tweede plek met een uitgebreider aanbod van sociale diensten aan het kanaal.

Beide locaties zijn strategisch gekozen, want ze liggen niet ver van plaatsen waar mensen in het openbaar gebruiken. Een open drug scene wordt zo’n plaats genoemd. Handelaars en bewoners klagen op zo’n plek vaak over urinegeur en aan drugs verwante criminaliteit, zoals winkeldiefstallen of inbraken bij onder andere apotheken. Ook breken er soms gevechten uit tussen gebruikers die met messen vechten over onbetaalde of slechte deals of gemanipuleerde producten waardoor de leefbaarheid van de wijk verslechtert.

Repressie helpt niet

In de omgeving van Ribaucourt heeft de politie in de loop van de jaren heel wat operaties uitgevoerd, tientallen kilo’s marihuana buitgemaakt en enkele kilo’s heroïne. Er werden eveneens tientallen mensen overgedragen aan het parket. “De eerlijkheid gebiedt me om te wijzen op de totale nutteloosheid van de lokale repressieve actie,” schreef politiecommissaris Pierre-Thomas Collignon van de zone West in 2016 in politievakblad Politeia. “Een gearresteerde dealer is een zegen voor degene die hem opvolgt. En de gebruiker stopt zijn consumptie alleen voor de tijd van zijn vrijheidsberoving.”

Buurlanden van België hebben ook één of meerdere centra waar mensen hun zelf meegebrachte drugs kunnen consumeren. “Het is ongelooflijk dat België zo lang achter is gebleven,” zegt Eric Husson, coördinator van Medisch Centrum Project Lama in Elsene. “Europese collega’s konden met steun van de overheid evidencebased-praktijken ontwikkelen die succesvol bleken, in België ontbraken lange tijd de middelen en steun.”

Het is de federale wet uit 1921 die het inrichten van een lokaal bestemd voor drugs­gebruik verbiedt. In 2018 trekt Luik de stoute schoenen aan en opent toch een gebruiksruimte. Uit een onderzoek van de vereniging Tadam blijkt dat er in 2013 bijna 2.000 heroïneverslaafden zijn in Luik. De vele gebruikers hebben de Waalse stad aan de Maas dan ook de bijnaam ‘tox city’ bezorgd. Maar politie, het parket, de ziekenhuizen, artsen, apothekers en verenigingen werken samen een Preventieplan uit. Daarin spreken ze samen af welke repressieve, gezondheids-, sociale en preventieve maatregelen ze zullen uitvoeren.

De gebruiksruimte is daar één van, en die is voor de 46-jarige Michael een verademing. Hij is al meer dan twintig jaar verslaafd en dakloos als De Standaard hem om een reactie over de gebruiksruimte vraagt in 2018. “Ik ben opgelucht dat ik hier naartoe kan komen. Het leven als verslaafde op straat is hard. Ik gebruikte soms water uit plassen om me te injecteren. Niet omdat ik dat wou, maar omdat het niet anders kon.” Hij vertelt hoe hij al vrienden heeft verloren aan een overdosis. “Een overdosis op straat overleef je zelden. Hier weten ze wat met je te doen.”

Vaak dak- of thuisloos

Uiteindelijk komt ook de Brusselse regering overeen met parket en politie en andere partners om twee ruimtes in te richten. Dat de twee centra er nu komen, is noodzakelijk, stelt Nicolas De Troyer van Transit vzw, een niet-medisch opvangcentrum voor volwassenen die verslaafd zijn aan drugs. Hij wijst op de slechte hygiënische omstandigheden van metrostations en kraakpanden, waar mensen vaak gebruiken, met soms overdraagbare ziektes tot gevolg. De Troyer wijst er ook op dat Brussel er veel nieuwe potentiële gebruikers heeft bijgekregen. Zo’n tien jaar geleden sliepen er rond de 2.000 mensen op straat in Brussel, nu zijn het er zeker 4.000.

“De leefomstandigheden hebben invloed op het gebruik,” zegt De Troyer. Hij signaleert ook de opmars van crack in Brussel. Crack is een rookbare, minder dure versie van cocaïne, makkelijk te verkrijgen en te gebruiken. In veel grote steden, waaronder Parijs, raken mensen eraan verslingerd omdat het een welkome afleiding is van het harde leven op straat. De mensen die bij Transit vzw aankloppen zijn niet altijd, maar wel vaak dak- of thuisloos. Zo’n tachtig procent zijn mannen, twintig procent vrouwen. Vaak zijn ze hun identiteitsbewijs kwijtgeraakt en hebben ze geen inkomen, geen adres en geen mutualiteit. Op die manier verliezen ze de toegang tot zorg. “Eén van onze belangrijkste missies is dat ze weer administratief in orde zijn, zodat ze weer toegang hebben tot zorgcentra.”

“Deze mensen zijn vaak weken, maanden of zelfs jaren bezig met dezelfde routine: geld vinden, product vinden en gebruiken, on repeat.” Door die levensstijl zijn ze vaak al geïsoleerd geraakt van vrienden en familie. “We proberen dat schema te doorbreken,” zegt De Troyer. “We maken mensen attent op hun situatie en de vicieuze cirkel. We hebben 25 jaar ervaring, met rond de 5.000 dossiers in totaal. Veel mensen raken via ons in het reguliere zorgcircuit, een enkeling keert terug om het niet goed gaat.”