Hoe Amsterdam kwetsbare jongeren helpt via brugfiguren: 'Naar ons luisteren ze wel'

Steeds meer Brusselse jongeren raken bij de drughandel betrokken. Hoe haal je hen uit de spiraal van drugtrafiek en -geweld? In Amsterdam werken ze met 'credible messengers', begeleiders die zelf uit een probleemcontext komen en de weg naar een ander leven vonden. “Veel jongeren willen niet met andere hulpverleners praten.”

Vince* komt het schoolplein op, flinke tred, sporttas over de schouder. Randell Thorpe klopt hem joviaal op zijn schouder. Deze avond eten ze samen met jongeren uit het Gein – een woonwijk in Amsterdam Zuidoost – in een voormalig schoolgebouw. De jongens – eind tienerjaren, soms prille twintigers – komen uit het netwerk van Thorpe en zijn collega Ramanda, die beiden in Zuidoost werken met jongeren. Afgelopen zomer maakten ze al samen muziek in een van de oude klaslokalen, vandaag beluisteren ze elkaars rapnummers.

Thorpe was al als jongerenwerker aan de slag en volgde dit jaar de opleiding tot credible messenger van het netwerk Adamas, dat ervaringsdeskundigen, criminologen, psychologen en andere professionals van Amsterdam samenbrengt. Een credible messenger is iemand die de straat goed kent, die ingebed is in de wijken, en die jongeren kan inspireren uit de criminaliteit te stappen of te voorkomen dat ze daarin verzeild raken door in te zetten op hun talenten. Het zijn brugfiguren die hun geloofwaardigheid ontlenen aan hun eigen verleden. Ze kunnen bijvoorbeeld uit eerste hand vertellen hoe het leven is binnen de muren van de gevangenis, of ze zijn in een probleembuurt opgegroeid die ze door en door kennen.

Het initiatief ontstond door zorgen over Amsterdamse jongeren die op steeds jongere leeftijd wapens bezitten. De misdaadcijfers daalden weliswaar, maar de incidenten waren heviger. “Hoe jonger je bent, hoe minder je een idee hebt wat de consequenties van je daden zijn, dat maakt het makkelijker om iets heftigs te doen,” zegt Robin van den Maagdenberg van opleidingscentrum Your Lab, samen met het Actiecentrum Veiligheid en Zorg initiatiefnemer van Adamas. Ze lieten zich inspireren door de credible messengers-beweging uit de VS, die recidive wil tegengaan. Ex-gedetineerden spelen daarin een sleutelrol: ze keren terug naar hun wijk als mentor.

Maar in Amsterdam gaat Adamas nog verder. Die opleiding tot credible messenger gaat er niet alleen over talenten van jongeren ontwikkelen, maar duikt ook in mogelijke blinde vlekken van de mentoren zelf. Zo kunnen de brugfiguren bijvoorbeeld op pad gaan met een politieagent. Op die manier staat de credible messenger niet alleen, maar kan die terugvallen op een breder netwerk van professionals.

Rolmodellen

Thorpe groeide zelf ook op in het Gein, waar zijn moeder terechtkwam toen ze van Suriname naar Amsterdam Zuidoost verhuisde. Omdat zijn vader afwezig was, moest zijn moeder extra hard werken. Thorpe kent de wijk erg goed, hij woont en werkt er ook vandaag nog. In de binnentuin van het huizenblok leerde hij voetballen onder het toeziend oog van de buren. Als jonge tiener bracht hij heel wat tijd op straat door. Hij trok 's avonds, met andere jongeren uit de buurt naar het metrostation Gein. Daar zag hij 's avonds de jongens met dure auto's en nieuwe schoenen verschijnen. “Dan werd de sfeer wat grimmiger. Rond die tijd werd ik vaak naar huis geschopt,” herinnert Thorpe zich.

Twee van de oudere jongens die hij er kende rappers en neven van elkaar, kwamen om bij schietpartijen, in 2012 en 2013. Bovendien waren ze bekende personen in de buurt. De schok was groot. Het maakte diepe indruk op Thorpe: “Het waren echte familiemannen en rolmodellen die in het verkeerde milieu terechtkwamen,” zegt hij. Vandaag is Thorpe voor de jongeren een rolmodel, maar wel met de juiste connecties.

De opleiding tot credible messenger gaf Thorpe toegang tot een nieuw netwerk, dat hem toelaat om bij de juiste personen hulp te zoeken. En dat is een groot verschil met wat hij als jongerenwerker meemaakte. Toen moest hij soms een paar weken wachten voor hij de juiste persoon te pakken kreeg. Vandaag kan hij met zijn vraag terecht in de groepschat van Adamas. Ook buiten de kantooruren krijgt hij zo snel telefoonnummers van hulpverleners. Onlangs nog kon hij zo iemand snel in de crisisopvang plaatsen.

Bovendien staat hij in contact met creatievelingen die de jongens met hun ambities kunnen helpen. Thorpes eigen specialiteit is de drill rap, een genre waarbinnen de zangers vaak gewelddadige teksten gebruiken en regelmatig wapens laten zien. “Ik ga met hen de studio in en probeer ze ervan bewust te maken dat muziek een prima manier is om je gevoelens te uiten, maar dat het niet op een agressieve manier hoeft.”

Kariem* is een voorbeeld van hoe het wel kan. De vijftienjarige scholier kwam deze zomer drie weken lang naar het klaslokaal om muziek te maken – zolang zijn zomerjob in de supermarkt het toe liet. “Er was altijd een positieve vibe hier,” zegt hij. “We gingen eerst lunch halen en dan aan de slag met de beats en de teksten. Ik ben moeilijk met teksten. Meestal gaan ze over de liefde.”

Kan het Amsterdamse voorbeeld een model zijn voor Brussel? Want ook hier lopen heel wat kwetsbare jongeren het risico om in de criminaliteit te verzeilen. In verschillende politiezones stijgt jaar na jaar het aantal druggerelateerde feiten. En ook het druggeweld neemt toe. Oud-Molenbeek is een hotspot, maar ook elders in het gewest nemen de problemen toe.
In het rapport 'Richting een aanpak van jeugddelinquentie' uit 2018 zitten elementen voor een gelijkaardige aanpak. Dat rapport kwam er onder supervisie van Benoît Van Keirsbilck, zelf directeur van Defence for Children International (DCI) België.

De schrijvers van het rapport stellen zelf ook 'brugfiguren' voor, die verschillende actoren moeten samenbrengen. Want er zijn in Brussel heel wat organisaties die via projecten met jongeren werken, zoals preventiedienst Bravvo, de jeugdhuizen, de Brusselse Organisatie voor de Emancipatie van Jongeren D'Broej, de bemiddelaars van AMO, de straathoekwerkers van JES, maar is er een gebrek aan overzicht.

Vroege preventie

Khalid Eladdaoui van D'Broej beseft het belang van vroege preventie. De rol van de ouders is doorslaggevend, maar in de Peterboswijk zijn er veel eenoudergezinnen. De ouders kunnen niet altijd alles in de gaten houden. Bovendien kunnen jongeren ook in een veilige omkadering – hobby's, op school – iemand tegenkomen die duizend euro per week verdient. “De verleiding is groot.”

Ervaringsdeskundigen zijn nochtans niet nieuw voor D'Broej. “Tijdens de jaarlijkse zomervakanties naar de bergen gaan er altijd een paar 'anciens' uit de wijk mee,” zegt hij. Sommigen zijn in aanraking geweest met Justitie, anderen niet. “Het is altijd goed om rolmodellen te zien die een voor een andere weg hebben gekozen dan de criminaliteit.”

De problematiek gaat volgens hem breder dan jeugdwerk: “De jongeren willen consumeren. Heel snel en heel veel. Het model van naar school gaan en werken tot aan het pensioen heeft zijn aantrekkelijkheid verloren. Ze willen tijd en reizen en geld genoeg hebben, zelf ondernemer worden.”

Daarnaast ervaren sommige jongeren ook tegenstand. “Sommigen wilden een snackbar, nightshop of winkel openen, maar kregen geen vergunning. Dus maakten ze andere plannen en willen ze een miljoenenomzet. Ik zeg hen vaak dat ze zoveel kwaliteiten hebben: hoe ze het product zoeken en aan de man brengen. Doe dat met dingen die legaal zijn!”

Er zijn dus wel initiatieven, maar vandaag is er volgens Van Keirsbilck nog niets gebeurd dat in de richting van een duidelijker preventiebeleid voor jongeren gaat. “De initiatieven blijven verdeeld en niet holistisch, zoals wij zouden aanbevelen.” Ook een netwerk om kennis van verschillende professionals samen te brengen bestaat niet.

En precies dat netwerk is een belangrijke troef van Adamas. Tijdens de activiteiten komen de jongeren in contact met de politie of andere instanties waar ze anders niet zomaar mee in aanraking zouden komen. En door de contacten van de credible messengers kunnen de jongeren hun talenten verder ontwikkelen: het gaat van koks tot dj's, van rappers tot fotografen.

De credible messengers maken vaak al snel een verschil, zegt Thorpe. “Dat zie je bij jongens die niet in contact willen komen met andere hulpverleners, maar wel met ons.” Tegelijkertijd weet hij ook dat het niet mogelijk is om alle risico's te vermijden. Hij is tevreden als jongeren met kleine stapjes vooruitgaan: ze komen op tijd op school, ze nemen contact op met een familielid met wie ze lang niet hebben gesproken. Of af en toe richt iemand een bedrijf op, zoals Vince, die zelf een paar keer door de politie werd opgepakt voordat hij Thorpe ontmoette. “Eerst lagen mijn dromen meer aan de slechte kant,” zegt hij daar zelf over. Vandaag heeft hij een nieuw doel. Hij opent zijn Instagram-account. Zwarte hoodies met de letters FTR in het logo: For The Real. De logo's drukt Vince zelf en voor de professionele foto's kon hij rekenen op een credible messenger. “Het netwerk geeft me mensen om op terug te vallen,” zegt hij. “Het voelde alsof ik dat eerder niet had.”

* Vince en Kariem zijn schuilnamen, hun echte namen zijn bekend bij de redactie