Brussel hotspot voor illegale oorlogswapens: 'Spiraal van geweld als in Zweden voorkomen'

Schietpartijen met handvuurwapens, een executie met kalasjnikovs en vorige week een terreuraanslag met een Amerikaans oorlogswapen: illegale vuurwapens lijken alomtegenwoordig in de stad. Experts waarschuwen voor toestanden zoals in Zweden, waar het wapengeweld echt ontspoort. “We riskeren een wapenwedloop.”

Juni 2022. Nog maar eens een schietpartij in Sint-Jans-Molenbeek, een persoon raakt gewond. Op de redactie raken we langzaam de tel kwijt. Is dit nu het elfde, twaalfde of toch al dertiende geval van vuurwapengeweld waar we weet van hebben? Feit is: er wordt regelmatig geschoten in Oud-Molenbeek, meestal met handwapens. Drugsgeweld, weet de Molenbeekse burgemeester, die er ook op wijst dat er de laatste tijd meer illegale wapens circuleren.

14 september 2023. Een wagen met vier inzittenden rijdt een andere auto klem in de Wayezstraat in Anderlecht. De vier stappen uit en doorzeven de chauffeur met zeventien kogels uit automatische wapens van het type kalasjnikov. De man sterft ter plaatse. De executie wordt gelinkt aan een eerdere schietpartij enkele dagen eerder in Peterbos, een bekende hotspot voor de drugshandel in de gemeente.

16 oktober 2023. Abdesalem Lassoued vermoordt twee Zweedse supporters ter hoogte van Sainctelette. Hij maakt gebruik van een AR-15, een semiautomatisch geweer dat bijzonder populair is in de VS, maar hier amper circuleert op de illegale markt. Aan wapens heeft de dader overigens geen gebrek. Net voor de aanslag laat hij een pistool zomaar achter op het trottoir. En die nacht vinden agenten ook een plastic zak met nog eens twee pistolen die de man achterliet.

Bovenstaande voorbeelden zijn maar een greep uit een veel langere lijst met schietincidenten die de laatste tijd de media haalden. Naast handvuurwapens duiken daarbij ook geregeld oorlogswapens op. Zit Brussel dan met een groeiend probleem van illegale vuurwapens?

Uit cijfers van de federale politie blijkt alvast dat de Brusselse politiezones koploper zijn als het over gewapende overvallen gaat. De zone Brussel Hoofdstad Elsene voert de nationale lijst aan met 57 overvallen, voor de zone Zuid met 51 overvallen.

“Politiediensten vertellen ons bovendien dat vuurwapens steeds beschikbaarder zijn,” zo weet Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut en expert wapengeweld. “Traditioneel is de markt van de illegale vuurwapens erg gesloten. Vooral grote criminelen met goede connecties raakten makkelijk aan een wapen. Maar de laatste jaren zien we dat ook kleine en minder ervaren criminelen makkelijker een vuurwapen bemachtigen. We gaan langzaam naar een meer open markt, al blijft het vaak belangrijk om iemand te kennen in het milieu.”

Abdesalem Lassoued moet dus wel dergelijke connecties gehad hebben. “Al zullen verkopers van illegale wapens niet snel bewust aan terroristen verkopen,” zegt Duquet, die vorig jaar nog meeschreef aan een rapport over vuurwapengeweld in België. “Terreurdaden leiden immers tot veel politieaandacht en zijn zo ook risicovoller voor de handelaar.”

Die grotere beschikbaarheid van illegale vuurwapens is niet enkel een probleem omdat zo meer mensen gewapend rondlopen. “Die minder ervaren en jongere criminelen handelen vaker impulsief en maken sneller gebruik van een wapen,” weet Duquet. “En daardoor moeten andere criminelen zich ook beter bewapenen, waardoor een wapenwedloop ontstaat.”

28 september 2023. De Zweedse premier Ulf Kristersson roept de hulp van het leger in om het exploderende wapen- en bendegeweld in zijn land een halt toe te roepen. Alleen al in de maand september van dit jaar kostte dat geweld het leven aan twaalf mensen, vorig jaar aan zestig slachtoffers.

Wie wil zien tot wat een wapenwedloop kan leiden, kijkt vandaag best naar de situatie in Zweden. Rivaliserende bendes vechten er steeds bloedigere conflicten uit, waarbij niet zelden oorlogswapen en explosieven worden gebruikt. Vorig jaar telde het land zo liefst negentig aanslagen met explosieven, dit jaar al meer dan honderd.

“Criminele bendes zoeken steeds krachtigere wapens en explosieven om hun rivalen te overtreffen,” lezen we in een rapport over het Zweedse wapengeweld uit 2022, ook al van het Vlaams Vredesinstituut. Dat die wapens ook gebruikt worden is vandaag de norm. Vaak gaat het daarbij niet meer om een reactie, maar eerder om preventieve aanvallen. Kwestie van te verhinderen dat de rivalen als eerste toeslaan. De drempel voor nieuw geweld ligt zo steeds lager.

Hulp van het Zweedse leger

Augustus 2020. In het Zweedse Göteborg werpt een criminele bende bewapende wegversperringen op om leden van een rivaliserende bende te vatten.

27 september 2023. In twaalf uur tijd sterven drie mensen door bendegeweld in Zweden. Een van hen is een jonge vrouw die toevallig naast een doelwit van drugscriminelen woont en van wie de woning wordt opgeblazen met explosieven.

“Zweden heeft de voorbije decennia veel vluchtelingen opgevangen uit het voormalige Joegoslavië, waar in de jaren 1990 een oorlog woedde,” legt Duquet uit. “Na verloop van tijd is er uit die regio een wapensmokkel richting Zweden op gang gekomen met onder meer kalasjnikovs, maar ook handgranaten.” Het rapport rond vuurwapengeweld van het Vredesinstituut beschrijft hoe die handel versnelde sinds de economische crisis van 2008. Wie na de oorlog zijn wapen achter de hand had gehouden op de Balkan, koos er toen vaak voor om het te verkopen.

Oneindig houdbaar

Waar komen al die illegale wapens vandaan? Dat hangt er maar vanaf over welk wapen we spreken. Automatische wapens van het type kalasjnikov komen ook in België in de eerste plaats uit ex-Joegoslavië, zegt luitenant-kolonel Coghe, docent wapensystemen aan de Koninklijke Militaire School. Ze bereiken ons land vaak via dezelfde kanalen als de drugshandel en komen zelden in grote ladingen. Het rapport over vuurwapengeweld dat we eerder al vermeldden, spreekt in dat verband over ‘mierenhandel’, een constante stroom van kleine hoeveelheden.

Dat wapens van het type kalasjnikov zo vaak worden aangetroffen, is niet zo verwonderlijk, vindt Coghe. “Er zijn er honderden miljoenen van geproduceerd in de wereld. En vuurwapens zijn nu eenmaal vrijwel oneindig houdbaar. Een kalasjnikov uit de jaren 1960 kan nog perfect zijn. Voor 1.000 tot 1.500 euro is zo’n wapen te krijgen, als je de juiste mensen kent. Het is niet zo dat je naar een illegale wapenbeurs of zoiets kan stappen. Het werkt eerder op bestelling. Je lanceert een vraag en dan gaan tussenpersonen op zoek naar het wapen dat het best beantwoordt aan dat verzoek.”

Hoelang vuurwapens kunnen meegaan blijkt ook uit een andere passage uit het rapport over vuurwapengeweld. Tussen 2006 en 2013 werden in België tienduizenden Nagant-revolvers verhandeld, toen nog legaal. Dat wapen werd ontwikkeld in … 1895, maar is vandaag nog altijd functioneel. Toen het wapen in 2013 dan toch geregistreerd moest worden, bedroeg de oogst slechts 6.000 exemplaren. Veel van de resterende revolvers vonden de weg naar de illegale markt in het buitenland. In Nederland was zo’n wapen toen bijvoorbeeld al voor 170 euro te krijgen.

Ook uit het vroegere Tsjechoslowakije bestaat een stroom van wapens naar ons land. De overheid besloot om een groot aantal van de talrijke wapens die nog circuleerden te laten neutraliseren. Zo’n wapen opnieuw activeren bleek echter dikwijls makkelijk, waardoor veel wapens toch weer gingen circuleren.

Een categorie die het voorbije decennium een steile opmars kende, zijn verder de omgebouwde alarmpistolen. Die komen vandaag vooral uit Turkije, maar ook uit Italië en Duitsland.

In Zweden concentreerde het beleid zich de voorbije jaren vooral op de bendes zelf, maar veel minder op de wapens die ze gebruikten. Het al vermelde rapport laat geen spaander heel van het Zweedse wapenbeleid. “Globaal beschouwd kan je de Zweedse inspanningen om de illegale wapenstromen te beheersen beschrijven als onbestaande,” luidt de conclusie.”

In ons land? Daar dreigen we dezelfde weg op te gaan, vindt Nils Duquet. Want dat er zoveel vuurwapens circuleren in Brussel en België is deels een gevolg van politieke keuzes zegt de directeur van het Vlaams Vredesinstituut. “De federale gerechtelijke politie doet haar best, maar de politiek investeert niet genoeg in het fenomeen. Illegale wapenhandel is geen echte prioriteit, terwijl we wél een draaischijf zijn voor wapenhandel. Vaak lijkt men ook niet te beseffen dat wapenhandel andere misdaadfenomenen faciliteert. Als er vandaag wapens worden gevonden, is dat meestal als een soort bijvangst bij drugshandel. En er gebeurt vervolgens maar weinig om te kijken waar dat wapen vandaan komt.”

Meer onderzoek naar illegale wapens kan op verschillende domeinen lonen, vindt Duquet. “Terroristen zijn bijvoorbeeld moeilijk op te sporen zolang ze in gesloten kring onder elkaar blijven. Maar als zo iemand een wapen wil, moet hij vaak uit de schaduw komen en wordt hij kwetsbaar en kan je hem detecteren.”

Die analyse volgt ook Thierry Belin, voorzitter van politievakbond NSPV. “Als je meer op de herkomst van de wapens focust, kan je ook netwerken opsporen en daarmee veel bereiken. Maar dan heeft de politie daar wel de middelen voor nodig.”

De federale politie zelf antwoordde niet op onze vragen over de kwestie. Luitenant-kolonel Coghe van zijn kant ziet vooral heil in een betere beveiliging van de Europese buitengrenzen. “Zodra die wapens in Europa zijn, is het zo makkelijk om ze te verbergen en te transporteren dat het dan een beetje dweilen is met de kraan open.”

Het Zweedse voorbeeld toont alvast dat het nog veel erger kan. “Des te meer omdat er met de oorlog in Oekraïne opnieuw een erg grote hoeveelheid zware wapens onze richting uit dreigt te komen”, zegt Nico Demeyere, bestuurslid van Wapenunie, dat de civiele wapensector vertegenwoordigt. “Als die wapens daar niet meer nodig zijn, dreigt hier opnieuw een Joegoslavië-scenario.”

Versterking voor de politie

In een interview met BRUZZ (te lezen op BRUZZ.be) deelt minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) die bezorgdheid. “We houden ook goed in de gaten of er wapens uit Oekraïne naar hier komen. Op dit moment lijkt dat nog niet zo.” De federale regering geeft toe dat de strijd tegen de illegale wapenhandel beter moet. “Er wordt te weinig tegen opgetreden,” liet intussen ex-minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) vorige week optekenen in de Kamer. “De capaciteit van DJSOC (de directie bij de federale politie verantwoordelijk voor de zware en georganiseerde criminaliteit, red.) voor de bestrijding van de illegale wapenhandel moet dus inderdaad worden opgeschaald.” Afgelopen weekend besloot diezelfde federale regering ook om zowel het Brusselse parket als de federale gerechtelijke politie te versterken.

Experts en politiek focussen vandaag vooral op oplossingen binnen politie en justitie. Dat je de problematiek van vuurwapengeweld ook breder kan aanpakken, toont een voorbeeld uit … Zweden. In Malmö werd in 2018 het project ‘Stop shooting’ gelanceerd, naar Amerikaans voorbeeld. Jonge daders die uit de gevangenis kwamen, werden in dat kader onthaald door een coalitie van burgers – sportcoaches, imams, familieleden, winkeluitbaters, buren … – én vertegenwoordigers van de ordediensten.

De ex-gedetineerden kregen een dubbele boodschap mee: “Als je opnieuw het gewelddadige pad opgaat, zullen we hard optreden. Maar als je een andere weg kiest, willen we je alle hulp bieden die je kan gebruiken.” In welke mate het ‘Stop shooting’-project ervoor verantwoordelijk was, is voer voor discussie, maar feit is: de jaren na de opstart van het project daalde zowel het geweld met vuurwapens als dat met explosieven drastisch.