Gevangenisdorp volgende zomer operationeel: ‘Haren gaat overbevolking niet oplossen'

De megagevangenis in aanbouw in Haren zal de gedetineerden in veel humanere omstandigheden huisvesten, maar is niet meteen een oplossing voor de overbevolking van de Brusselse gevangenissen, zegt VUB-professor Criminologie Kristel Beyens.

Het nieuwe gevangenisdorp op de Keelbeeksite in Haren nadert zijn voltooiing, zo konden de verantwoordelijke ministers Vincent Van Quickenborne (Open VLD, Justitie) en Mathieu Michel (MR, Regie der Gebouwen) maandag tijdens een werfbezoek vaststellen.

De gebouwen, verspreid over een terrein van vijftien hectare, zijn ondertussen wind- en waterdicht en moeten alleen nog afgewerkt worden. De betonnen gevangenismuur staat grotendeels recht.

De werken, die in 2018 na jarenlang protest begonnen, zouden in de zomer van volgend jaar klaar moeten zijn zodat de gedetineerden van de gevangenissen van Vorst, Sint-Gillis en de vrouwengevangenis van Berkendael vanaf september kunnen verhuizen.

Haren zal die drie compleet verouderde en overbevolkte gevangenissen vervangen. “Een goede zaak,” zegt criminologe Kristel Beyens. “Het staat onomstotelijk vast dat de situatie in die gevangenissen onleefbaar was geworden. In Haren krijgen de gedetineerden nieuwe, schone cellen met een eigen douche. De leefomstandigheden zullen er veel menswaardiger zijn.”

Ze betreurt echter de omvang en de locatie van de nieuwe gevangenis. “Een mastodontgevangenis aan de rand van de stad, dat gaat in tegen de huidige opvattingen van vele criminologen en ook van een vzw als De Huizen, die streeft naar kleinschalige detentie gericht op re-integratie in de samenleving. Gedetineerden moeten zoveel mogelijk de kans krijgen om het contact met de samenleving te behouden. Dit wordt met deze locatie bemoeilijkt.”

Wat ze wel een grote stap vooruit vindt, is het nieuwe architecturale gevangenismodel: geen stervormig gebouw meer, volgens het negentiende-eeuwse model van Edouard Ducpétiaux, met een controlecentrum waarop lange vleugels uitkomen. Haren is opgevat als een dorp met kleine gebouwen waar de gedetineerden in leefeenheden van dertig personen zullen samenleven, met ateliers voor arbeid, opleiding en ontwikkeling, en met een centraal ‘stadhuis’ dat de bezoekzalen, de sporthal en ook de strafuitvoeringsrechtbank omvat. Beyens: “Dat oude model sloot aan bij de inmiddels achterhaalde opvatting dat gedetineerden achter slot en grendel moesten, en verder niets. Door in de toekomst te werken met leefeenheden wordt de idee van kleinschaligheid nagebootst. Bovendien investeert justitie hard in een nieuwe opleiding van de penitentiaire beambten rond humane detentie. Voor de dagelijkse omgang met de gedetineerden komt er zelfs een nieuwe functie, de detentiebegeleider. Dat zijn belangrijke verbeteringen.”

Of met het nieuwe gevangenisdorp het overbevolkingsprobleem van de baan is? Beyens betwijfelt het. Nu tellen Sint-Gillis en Vorst officieel 915 plekken voor mannen en is er in Berkendael plaats voor 64 vrouwen, maar in de praktijk zitten er altijd veel meer gedetineerden. Haren telt in totaal 1190 cellen of kamers, maar er wordt vooral meer plek ingeruimd voor vrouwelijke gedetineerden. Voor hen komt er ook een open afdeling. Bovendien zal er een forse observatieafdeling en ook een psychiatrische eenheid zijn.

Al met al is de capaciteitsuitbreiding heel beperkt,” zegt Beyens. “Bovendien is er een nieuwe instroom te verwachten want de minister van Justitie wil dat vanaf december ook de kortgestraften, zij met een straf van minder dan drie jaar, hun straf vaker in de gevangenis uitzitten. De strafuitvoeringsrechter zal daarover beslissen. Nu worden die straffen meestal niet of via elektronisch toezicht uitgezeten.”

Volgens haar kan het capaciteitsprobleem alleen opgelost worden door die kortgestraften uit de gevangenis te houden en de zeer langgestraften, die tegenwoordig hun straf vaak tot de laatste dag uitzitten, vroeger vrij te laten. “Als er niets gebeurt, dreigt men straks ook in Haren met twee of drie op de cel te moeten zitten.”