Hubert Petre (Charta 21): ‘Alle politieke partijen vegen hun voeten aan privacy’

Dat werkgevers, verzekeraars en banken met één muisklik konden zien of hun Brusselse werknemers of klanten gevaccineerd zijn, doet vragen rijzen over onze privacy. En aan wie kunnen we die vragen beter stellen dan aan Charta21, de Brusselse organisatie die het lek aan het licht bracht.

Charta21 is genoemd naar een groep Tsjechoslowaakse dissidenten die in 1977 de naleving eisten van de wetten die in de toenmalige dictatuur dode letter bleven. De voorzitter en medestichter van Charta21 heet Hubert Petre (51), een tweetalige bedrijfsjurist uit Schaarbeek die privacy hoog zitten heeft, en dan ook liever het beveiligde ProtonMail gebruikt dan Gmail of Outlook. Hij kan het nog altijd niet geloven dat een overheidsinstantie zo slordig omspringt met persoonsgegevens.

“Gezondheidsgegevens dan nog wel, die zouden de grootste bescherming moeten krijgen. In eerste instantie kreeg je als gevaccineerde na het ingeven van je rijksregisternummer zelfs te lezen: ‘proficiat, u bent gevaccineerd’. Dat hebben ze dan veranderd, wat volgens mij aantoont dat ze inzagen dat ze fout zaten. De boodschap was vanaf dan dat je niet in aanmerking komt voor vaccinatie, maar dat is eigenlijk hetzelfde.”

Door dit publiek te maken hebt u mee de privacy van heel wat Brusselaars te grabbel gegooid.
Hubert Petre: Een goeie opmerking. Net om dat te vermijden hebben we Bruvax aangeschreven voor het in de pers verscheen. Maandagavond hebben we een mail gestuurd naar de Data Protection Officer, die instaat voor de veiligheid van de site. Tegen de journalisten hadden we gezegd dat ze pas dinsdagmorgen mochten publiceren. Normaal haal je de site dan snel offline. Dat is niet gebeurd.

U had ook wat langer kunnen wachten vooraleer u de journalisten inlichtte.
Petre: We wilden druk zetten. 48 uur later was de site nog altijd niet offline.

Inge Neven van de Brusselse Gezondheidsinspectie zei daarover dat dat niet hoefde omdat zij geen fout gemaakt hadden. De persoon die zonder toestemming het rijksregisternummer van iemand gebruikt, is in fout.
Petre: Ik vraag me af of mevrouw Neven ooit al eens op de E19 gereden heeft, daar rijden ook heel wat mensen sneller dan toegelaten. Het is gewoon niet ernstig om zoiets te zeggen. Zij zorgen ervoor dat het lek blijft bestaan zonder er iets aan te doen.

Het lek is intussen wel gedicht.
Petre: (lacht) We zullen zien.

Voor het Nederlandstalige publiek is Charta21 vrij onbekend, maar dit is niet uw eerste wapenfeit.
Petre: Klopt. We hebben ook een kort geding aangespannen tegen de CovidScan, de app waarmee je de QR-code van het Covid Safe Ticket (CST) kan lezen. Die app kan iedereen downloaden. Het probleem is dat die persoon dan ook een suspension list – een lijst met geschorste coronacertificaten – op zijn telefoon binnen ziet lopen. Het gaat om mensen die ondanks een dubbele vaccinatie toch geen geldig CST hebben, omdat ze bijvoorbeeld opnieuw corona hebben opgelopen. Verzekeringen en banken kunnen hier vervolgens gebruik van maken, bijvoorbeeld bij het bepalen van de premie voor een levensverzekering. Want wie jong is en toch vroeg gevaccineerd werd én nu weer corona heeft opgelopen, kan verdacht worden van gezondheidsproblemen.

Die lijst bestaat uit de nummers van de coronacertificaten, zegt eHealth, de organisatie waartegen u het kort geding aanspant. Daarmee heb je nog geen persoonsgegevens.
Petre: Wel als je je daarnaast organiseert om massaal aan QR-codes te raken. Aan de ingang van evenementen kun je mensen bijvoorbeeld foto’s van de QR-code laten maken, en die dan vergelijken met de nummers. De structuur van de QR-code is immers gelinkt aan het nummer.

Dat veronderstelt een malafide organisatie die zich daarmee bezighoudt.
Petre: Dat klopt, en die organisatie zal wellicht weinig succes hebben om dat rechtstreeks aan KBC te verpatsen. Maar het kan die gegevens wel aan databases verkopen waar financiële instellingen gebruik van maken. Of op het Darknet gooien, puur om te tonen dat ze zoiets kunnen. Maar we zullen zien, op 1 december pleiten we voor de rechter.

Ook het CST zelf is volgens u niet ongevaarlijk. Welk risico lopen we daarmee?
Petre: Dat men nu dergelijke instrumenten normaal gaat vinden. En dat men het normaal vindt dat overheid de regels niet hoeft te respecteren. In 1832 was er in België een cholera-epidemie die veel meer slachtoffers heeft gemaakt dan Covid-19, maar toen dacht niemand eraan de grondwet op te schorten.

Is het daarom dat u met Charta21 bent begonnen?
Petre: Charta21 bestaat al iets langer, van toen ik begin dit jaar op LinkedIn kennismaakte met mensen met wie ik een groeiende verontwaardiging deelde over de overheid, die de rechtsregels overtreedt. Iemand zou er iets aan moeten doen, zeiden we. Et voilà.

Wat maakte u dan kwaad?
Petre: De avondklok om te beginnen. Om jonge mensen te treffen, strafte men de hele bevolking. Daarenboven is die in Brussel en Wallonië nog uitgebreid, terwijl we in België met exclusieve bevoegdheden werken. Omdat de federale regering bevoegd is voor zo’n avondklok, zijn de gewesten per definitie niet bevoegd. Toch heeft men dit allemaal laten passeren. Men is met de coronamaatregelen ook nooit naar het parlement gegaan. Die zijn genomen op basis van een wet die daar niet voor dient, maar voor rampen en overstromingen bedoeld is.

Dwingende maatregelen waren snel nodig. De volksgezondheid was in gevaar.
Petre: Begrijp me niet verkeerd, ook ik heb op straat staan applaudisseren voor de zorg. Ik neem niemand iets kwalijk voor de eerste lockdown. Maar deze crisis duurt nu bijna twee jaar. Is het dan niet stilletjes aan tijd om zoiets via wetten te regelen?

Er is nu toch de pandemiewet?
Petre: Die is pas geactiveerd en biedt onvoldoende garanties. We zullen zien wat ervan komt.

Onze grondrechten en privacy worden nog op andere manieren bedreigd. Zo besliste de federale regering onlangs de ANPR-camera’s, waarvan ik eigenlijk dacht dat ze alleen de nummerplaat scanden, ook te gebruiken tegen gsm-gebruik achter het stuur.
Petre: Dat is zeer verontrustend. Het mechanisme is altijd hetzelfde. Eerst zijn ze bedoeld voor terroristen, nu om mensen te beletten om te telefoneren achter het stuur. Ook daarvan kun je zeggen: wie kan daar tegen zijn, verkeersveiligheid is belangrijk. Maar wat is het volgende: de camera’s gebruiken om te zien wie de vuilnisbakken op de verkeerde avond buitenzet?

Wat verontrust u nog?
Petre: De vingerafdrukken op de identiteitskaart. En de telecomwet die na de aanslagen is aangepast, en die stelt dat alle metadata van ons telefoonverkeer (met wie je wanneer gebeld of berichten hebt uitgewisseld, red.) automatisch een jaar lang worden bijgehouden. Om pedofielen en terroristen te pakken, stelt men, en opnieuw: wie kan daar tegen zijn? Maar je kunt ervan uitgaan dat dit – net zoals met de ANPR-camera’s – ook voor andere zaken zal worden gebruikt. Trouwens, het Grondwettelijk Hof heeft de Belgische staat daarvoor al op de vingers getikt, waarna die staat meteen een copy-paste wetsvoorstel heeft ingediend, en de Liga voor Mensenrechten opnieuw moest gaan procederen. Ze hebben opnieuw gelijk gekregen.

Zet je speurders zo geen hak? Zij gebruiken die data om bijvoorbeeld moordonderzoeken te voeren. Door het arrest valt een belangrijk instrument weg.
Petre: Dat is om verschillende redenen een drogargument. Want hoeveel moordzaken worden er opgelost omdat men communicatie onderschept? En hoeveel mensen moet je bespieden om één moordenaar te vangen? Duizend? Honderdduizend? De hele bevolking? Men zegt “het zijn slechts metadata”, maar met artificiële intelligentie maakt het nauwelijks uit. Omgekeerd: hoeveel misdaden worden er mogelijk gemaakt omdat men achterpoortjes inbouwt die ook door malafide personen kunnen worden gebruikt? Het palmares van de Belgische overheid in verband data protection is ronduit rampzalig. Ik geef de sleutels van mijn huis ook niet aan mensen die ze op een cafétafel achterlaten. En over het principe: er zijn altijd moorden geweest en er zullen er altijd zijn. Dat is nog geen reden om de hele bevolking als verdachten te behandelen.

Nog zaken waar u aan denkt?
Petre: (op dreef) Er is de gezichtsherkenningssoftware, waarvan de politie met klem ontkende dat ze die gebruikt had, maar waarvan minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) later, na een lek aan de website Buzzfeed, toch moest toegeven dat die getest is. En wat te denken van het wetsvoorstel van Koen Geens en Servais Verherstraeten (beiden CD&V). Daardoor zouden mensen bij sommige misdaadzaken verplicht kunnen worden om DNA af te staan, ook weer om pedofielen en terroristen te kunnen pakken. Zelfs al is er geen enkele bewijslast of geen aantoonbare band met het strafonderzoek.

Wat is daar op tegen? Als het onderzoek zo geholpen wordt?
Petre: Je gaat eraan voorbij dat er fouten gebeuren én het leidt niet tot een beter beleid. Het is een illusie te denken dat je dat bereikt door iedereen te surveilleren. We zijn alle instrumenten aan het opzetten om tot Chinese toestanden te komen. Maar wij zijn China toch niet? Wij zijn toch een democratie?

Er is de Gegevensbeschermingsautoriteit, de opvolger van de vroegere privacycommissie, die mee waakt?
Petre: Ook daar lopen allerhande zaken niet goed. Zo is Frank Robben als gedelegeerd bestuurder van eHealth belast met zaken die extreem privacygevoelig zijn, en zet hij grote datasystemen op poten. Maar hij is ook lid van de Gegevensbeschermingsautoriteit. Hij is dus rechter en partij tegelijk. Daar is een klacht tegen bij de Europese Commissie.

Hoe doet België het in vergelijking met de ons omringende landen?
Petre: België loopt absoluut achterop. In vergelijking met Duitsland, Nederland en Frankrijk zijn we een ontwikkelingsland qua privacy.

Dit alles gebeurt met de liberalen in de regering - Vincent Van Quickenborne (Open VLD) is zelfs een van de voortrekkers van meer surveillance. Wat vindt u daarvan?
Petre: (stilte) Ik vind dat zielig. Mijn persoonlijke politieke voorkeur is normaal gezien liberaal, maar het is echt triestig om te zien waar die partijen vandaag voor staan. Maar ik zie dat vrienden die andere politieke ideeën hebben evenzeer ontgoocheld zijn: welke voorkeur je ook hebt, alle politieke partijen vegen vandaag hun voeten aan privacy en grondrechten.

Wat baart u nu het meeste zorgen?
Petre: Wat mij het meest zorgen baart hebben we nog niet besproken, en dat is de onverschilligheid van veel mensen. Het baart me zorgen dat er zo weinig reactie op komt. Mensen denken dat ze niks te verbergen hebben, maar iedereen heeft iets te verbergen, neem nog maar de pincode van je bankkaart. Maar ook wat je doet met je partner, de dingen in jouw eigen leven. Dat heet intimiteit en daar is niks verkeerd mee. Integendeel, het is heel menselijk.

Hoe komt het dat mensen daar niet van wakker liggen?
Petre: Ik zou het ook graag weten. Ik denk dat we allemaal een beetje suf zijn. Dat men denkt dat men als individu niks kan doen aan al die camera’s, maar dat is niet waar. Het is een kwestie van burgerzin. Daarom net brengt Charta21 dingen aan het licht, en daarom stappen we naar de rechtbank indien nodig. Iedereen moet dezelfde regels volgen, ook overheden. Zoniet is het hek van de dam, en kunnen we niet langer van een rechtstaat spreken.