Jury legt zijn puzzel na zeven maanden proces

Eerst liep de box leeg van de volksjury, daarna ook die van de beschuldigden. Maar na een moeizaam begin kwam het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 na enkele weken toch goed op gang. Grote onthullingen waren er niet, kleine puzzelstukjes waarmee de jury zijn arrest kon vormgeven des te meer.

05.00 uur: Beraadslaging afgerond, uitspraak wellicht om 14 uur

Op het proces van de aanslagen van 22 maart 2016 heeft de jury na 18 dagen de beraadslaging over de schuldvraag afgerond. De voorlezing van het arrest zou dinsdag/vandaag om 14 uur kunnen plaatsvinden, bevestigt Luc Hennart, de woordvoerder van het assisenhof, maandag. Een definitieve bevestiging van het tijdstip volgt later.

De jury ging na zeven maanden proces op 6 juli 's avonds laat in afzondering voor de beraadslaging. Ze moesten zich buigen over in totaal 287 schuldvragen rond de (on)schuld van de 10 beschuldigden. Het wordt uitkijken naar hoe de jury oordeelde over de argumenten van de verdediging van Salah Abdeslam en Sofien Ayari. Zij pleitten beiden onschuldig voor terroristische moord en poging tot moord, omdat ze op het moment van de feiten in de cel zaten. Ze houden ook vol dat ze een geschikt moment afwachtten om naar Syrië te vertrekken.

De procureurs en de burgerlijke partijen zien dat echter anders en stellen dat beiden wel degelijk noodzakelijke hulp boden bij de aanslagen, onder meer door na hun arrestatie te zwijgen over de plannen van de terreurcel. Voor hoofdbeschuldigden Mohamed Abrini, de 'man met het hoedje', en Osama Krayem, lijkt er weinig twijfel. De ene liet zijn bom achter op de luchthaven van Zaventem, terwijl de andere zijn lading explosieven wegspoelde in het toilet.

Beiden pleitten schuldig over de hele lijn. Voor de overige beschuldigden, die terechtstaan voor logistieke hulp aan de terreurcel, gaan sommigen voor de vrijspraak, terwijl anderen een herkwalificatie vroegen. Vooral voor Hervé Bayingana Muhirwa zou een eventuele herkwalificatie gepaard gaan met een gevoelig lichtere straf. Enkel voor Ibrahim Farisi, die zijn broer hielp met het leeghalen van het appartement van waaruit kamikaze Khalid El Bakraoui en Osama Krayem vertrokken, lonkt de vrijspraak. Daarvoor pleitten zowel het openbaar ministerie, de burgerlijke partijen als de verdediging.

19.32 uur: Jury legt zijn puzzel na zeven maanden proces

Ter herinnering: met duizend waren de Brusselaars die gedagvaard waren om zich op 30 november 2022 in het Justitia-gebouw aan te bieden voor de samenstelling van de jury. Een hele dag lang schoven burgers aan met uiteenlopende excuses - "Ik werk bij de NMBS en mijn aanwezigheid hier zou tot meer stakingen leiden" - om uiteindelijk rond 23.20 uur 12 effectieve juryleden en 24 plaatsvervangers uitgeloot te hebben.

Moeilijke start

Ook in de dagen erna vielen voortdurend juryleden en plaatsvervangers af: twee op dag één, één op dag twee, weer iemand op dag vier, een vrouw op dag vijf. Gevreesd werd dat geen twaalf juryleden het einde van het proces zouden halen. Intussen begonnen ook de beschuldigden weg te blijven uit hun box. Zij protesteerden op die manier tegen de strikte beveiligingsmaatregelen tegen het gevangenenprotest.

Pas na een zaak in kort geding, en een beroep waarbij verboden werd dat de beschuldigden door de knieën moesten gaan bij de naaktfouilles, verdween die kwestie volledig naar het achterplan. De hele saga leidde niettemin tot bizarre taferelen: zo kwam de commissaris-generaal van de federale politie, op vraag van de voorzitster, persoonlijk getuigen over hoe zijn manschappen een ministeriële richtlijn over het gevangenentransport omzetten.

Voorzitster Laurence Massart, die van bij de start van het proces de regie strak in handen hield, spande zich al die tijd in om de agenda zo goed en zo kwaad mogelijk af te wikkelen. Zo kon het federaal parket zijn akte van beschuldiging voorlezen, 469 pagina's lang, maar werden de beschuldigdenverhoren die daarna moesten plaatsvinden verplaatst tot na de voorstelling van het onderzoek, en tot na de getuigenissen van slachtoffers en nabestaanden.

De getuigenissen van de eerste hulpverleners die ter plaatse kwamen, waren de eerste emotionele momenten op het proces. Een politiecommissaris van de luchthavenpolitie getuigde over de chaos en stilte in de luchthaven na de aanslagen. "Ik hoorde enkel wenen en roepen om hulp", zei de man. Een loden stilte viel er ook in de zittingszaal toen de schokkende beelden getoond werden van slachtoffers in Zaventem en Maalbeek.

'U denkt helemaal niets'

Er werden kosten noch middelen gespaard voor het proces, maar eind januari liet voorzitster Massart de zeven extra zalen voor de burgerlijke partijen en de twee zalen voor het publiek sluiten. Reden: een geringe belangstelling. Zelfs de zittingszaal zelf was op veel dagen nog niet half gevuld. Wel steeds belangstelling was er op de banken van de jury: na de eerste vijf afvallers bleven er maandenlang twaalf effectieve en negentien plaatsvervangende juryleden over. Zij lieten zich opmerken door de vele vragen die ze stelden. Meermaals moest de voorzitster hen onderbreken als ze riskeerden om in hun vraagstelling eeen persoonlijke opinie te laten doorschemeren. "U denkt helemaal niets", zei de voorzitster dan, gevolgd door een glimlach.

Na de voorstelling van het onderzoek, dat vanwege zijn omvang weken in beslag nam, konden de advocaten van de verdediging na meer dan twee maanden proces voor het eerst vragen stellen.

Vooral de tussenkomst van Sébastien Courtoy, de advocaat van Smail Farisi, viel op, die zeven uur lang de ene na de andere vraag afvuurde op de onderzoekers. Courtoy ging voluit in de aanval, kapittelde een toenmalige hoofdonderzoeker omdat die zou geweigerd hebben om een stuk verhoor te transcriberen waarin hij zei dat Smail Farisi naar zijn weten geen deel was van het terroristische project, noch in het complot zat. Het werd het laatste kunststukje van Courtoy, die een paar dagen later overleed.

Getuigenissen slachtoffers en nabestaanden

Vanaf maart voltrok zich gedurende meer dan drie weken steeds hetzelfde scenario: slachtoffers of nabestaanden van de aanslagen stapten achterin de muisstille zaal binnen, kwamen naar voren, en getuigden alleen of met familieleden aan een tafeltje dat vlak voor de voorzitster was opgesteld.

Hun getuigenissen waren zonder uitzondering emotioneel, verdriet dat ook elders in de zaal werd gedeeld. "Met in principe geen andere familieleden om ons te steunen zijn mijn vrouw en ik voor rest van ons leven op elkaar aangewezen", zei de vader van Alexander en Sascha Pinczowski, broer en zus die allebei in Zaventem om het leven waren gekomen.

Ex-basketballer Sebastien Bellin zei dan weer dat hij de beschuldigden vergaf en hen de hand reikte. De bestuurder van de metro in Maalbeek getuigde dat hij verteerd werd door schuld, omdat hij zich verantwoordelijk voelde voor de passagiers van zijn voertuig. Veel reactie kwam er niet van de beschuldigden, al zei Mohamed Abrini aan een van de slachtoffers dat hem "speet" dat ze zo'n "beproeving" moesten doorstaan.

Kruisverhoor beschuldigden

Het kruisverhoor van de beschuldigden dat erop volgde leverde geen grote onthullingen op. Bilal El Makhoukhi herhaalde dat hij de wapens hielp verbergen, maar zei dat hij niet kon zeggen bij wie omdat hij die persoon niet in de problemen wou brengen. Hij beweerde wel dat die persoon niets met terrorisme zou te maken hebben.

Een opvallend openhartige en emotionele getuigenis was die van Sofien Ayari, die zei dat hij in het Syrische Raqqa een diepe haat ontwikkeld, "bijna een fysieke pijn", bij het zien van de burgerslachtoffers die de bombardementen van de internationale coalitie tegen IS hadden gemaakt. Hij zei bovendien dat hij het gevoel had dat "maar één kant berecht wordt". Maar hij uitte ook zijn spijt over de slachtoffers die vielen in België.

Jurylid gewraakt

Pas eind april viel er opnieuw een plaatsvervangend jurylid uit, toen de getuigen over het onderzoek werden gehoord. Het plaatsvervangende jurylid had zich in een vraag aan de Staatsveiligheid laten ontglippen dat er zich in de Driesstraat in Vorst een "operationele cel" schuilhield. Omdat de verdediging van Salah Abdeslam en Ayari net betwistte dat de cel "operationeel" was, lieten ze de plaatsvervanger wraken. Toen enkele weken later de pleidooien van de burgerlijke partijen aanvingen, zei advocate Nina Van Eeckhaut dat de man gelijk had, "maar hij heeft het alleen te vroeg gezegd", doelend op het arrest waarover de jury moest beraadslagen.

Er waren meerdere opvallende getuigenissen. Zo waren er de drie broers, zus en ouders van zelfmoordterrorist Najim Laachraoui. De vader omschreef Naijm Laachraoui als "de liefste van mijn kinderen" maar zei dat hun relatie verslechterde toen hij zijn zoon betrapte terwijl hij in plaats van te studeren IS-propaganda keek. Volgens hem was zijn zoon wellicht in de moskee geradicaliseerd.

Er waren ook de politicoloog, criminoloog en psycholoog die kwamen praten over radicalisering en deradicalisering, en die - afhankelijk van de mate waarin hun discours aansloot bij de strategie van de verdediging - hard werden aangepakt. "Het is moeilijk om het democratisch model te verdedigen als je mensen minder goed behandelt dan de dieren in Pairi Daiza", liet ULB-professor Corinne Torrekens zich ontvallen, een uitspraak die bij de verdediging op bijval kon rekenen.

Midden mei viel nog een plaatsvervangend jurylid ziek uit, een maand later werd opnieuw een effectief jurylid gewraakt, omdat zijn bazin zich als slachtoffer van de aanslagen burgerlijke partij had gesteld. Op dat moment was het requisitoir van het parket net gedaan en de pleidooien van burgerlijke partijen en de verdediging volop aan de gang. Die pleidooien leverden weinig verrassingen op, al waren die van de verdediging van Bilal El Makhoukhi, wiens advocaten in een twee dagen durend pleidooi het oorlogsrecht inriepen, wel opvallend.

Excuses beschuldigden

In hun laatste woord tot slot boden verschillende beschuldigden deze keer wel excuses aan. Opnieuw was het ook Ayari die erg openhartig het woord nam. "Het maakt me niets uit dat ik opnieuw veroordeeld word, dat verandert niets voor mijn leven. Maar wat ik wel erg vind is het lijden van de mensen die kwamen getuigen voor ons", zei hij. Maar Ayari wees daarnaast op het lot van de burgerslachtoffers in Raqqa. Hij vroeg de jury om op een manier ook de verantwoordelijkheid te erkennen van de internationale coalitie tegen IS, waar België deel van uitmaakte.

Donderdagavond 6 juli ging de jury, vijf mannen, zeven vrouwen, uiteindelijk in beraad. Nadat de op een na laatste plaatsvervanger zich de dag tevoren nog had ziek gemeld, bleven er vijftien plaatsvervangers over. Ook zij vertrokken mee in afzondering, ondanks het vooruitzicht op de lange beraadslaging die zou volgen, volledig afgesneden van de buitenwereld, en na zeven maanden proces.

De beraadslaging zou uiteindelijk achttien dagen duren. En ook in september worden alle juryleden weer verwacht, wanneer de strafmaat moet bepaald worden.