Brussel monitort voortaan groen vanuit de lucht met infrarood

Leefmilieu Brussel heeft een vegetatiekaart klaar van het gewest. Via infraroodbeelden is vanuit de lucht vastgesteld waar het Brusselse groen te vinden is. Voortaan zal om de twee jaar zo’n analyse op basis van een luchtfoto worden gemaakt, zegt het milieuagentschap. Zo kan de hoeveelheid vegetatie doorheen de tijd worden vergeleken. Leefmilieu Brussel analyseerde alvast de plaatsen waar meer dan 1 hectare aaneengesloten groen is bijgekomen of verdwenen sinds 2016.

De nieuwe kaart is in september 2020 gemaakt op basis van een luchtfoto in plaats van een satellietbeeld. "Dat gebruikten we in 2016, de laatste keer dat we dit soort meting uitvoerden,” zegt bioloog Mathias Engelbeen van Leefmilieu Brussel.

“De luchtfoto is geleverd door het Centrum voor Informatica van het Brussels Gewest (CIBG). Sommige dingen kun je zo nauwkeuriger zien. Bomen bijvoorbeeld zijn makkelijker te identificeren. Dat is ook interessant voor Brussel Mobiliteit, dat zo de aanwezigheid en gezondheid van bomen langs wegen kan monitoren.”

Door te kijken naar lichtpatronen in beelden in het infrarode spectrum kunnen wetenschappers organisch materiaal als gras, bomen en struiken onderscheiden van stenen en verharde materialen. Dat geeft een ander beeld dan officiële statistieken. Want je kunt zo ook groen in tuinen zien, en zelfs kunstgras onderscheiden van echt gras. Tegelijk geven de beelden een ‘maximale definitie’ van groen, inclusief bijvoorbeeld mettertijd begroeide bouwterreinen.

Leefmilieu Brussel maakt modellen, onder meer van koelte-­eilanden of het ecologische netwerk in de stad, en daarvoor is zo'n vegetatiekaart essentieel. Daarnaast is het de bedoeling om dit soort kaart voortaan om de twee jaar te maken, en zo ook precieze vergelijkingen van de hoeveelheid groen mogelijk te maken.

Met de nieuwe techniek komt Leefmilieu Brussel uit op 52,4 procent groen. Maar dat percentage verschilt uiteraard tussen de Vijfhoek (15 procent), in de eerste kroon (binnen de middenring, 28 procent) of in de tweede kroon (de buitenste wijken van het gewest minus het deel Zoniënwoud, 56 procent) of het Brusselse deel van het Zoniënwoud (98 procent).

Ook per gemeente lopen de percentages sterk uiteen, van het zeer groene Watermaal-Bosvoorde en Ukkel tot Sint-Gillis, waar zeer weinig groen te vinden is (18,7 procent). “Op het grondgebied van Sint-Gillis bevinden zich bijna geen publieke groene ruimtes, behalve het Pierre Pauluspark dan,” zegt geograaf Fabien Genart van Leef­milieu Brussel. “Sint-Joost heeft nog de Kruidtuin, en ook een aantal grote lanen met wat groen.”

Appelen en peren

“Wat interessant zou zijn, is de evoluties in de Vijfhoek en daarbuiten door de tijd te vergelijken,” zegt Genart. Maar de nieuwe infraroodkaart uit 2020 tot in detail vergelijken met oudere beelden die met andere technieken zijn gemaakt, is niet zomaar mogelijk.

“Dat is appelen met peren vergelijken. De nieuwe kaart heeft een andere resolutie (scherpte, red.), een andere manier om het infraroodlicht te meten en een andere methode van groenclassificatie. Bovendien baseert ze zich dus op een luchtfoto, in plaats van satellietbeelden, zoals bij eerdere vegetatiekaarten.”

Wat Leefmilieu Brussel wel kon maken: een analyse van de plaatsen waar meer dan een hectare aaneengesloten groen is bijgekomen of verdwenen sinds 2016, het jaar waarin voor het laatst een infraroodbeeld van de vegetatie werd gemaakt.

“Dat zijn verschillen die je ook visueel kunt vaststellen,” zegt geograaf Genart. “We hebben negen zones gevonden waar de groenoppervlakte verminderd is, en twee waar er vegetatie is bijgekomen (zie hieronder).”

“Dat heeft natuurlijk te maken met de bevolkingsgroei. De meeste van die zones waar zo’n aaneengesloten groengebied van meer dan een hectare verdwenen is, bevinden zich in het noorden van het gewest, in Haren en Heembeek."

"De grootste zone is de Keelbeeksite waar momenteel de gevangenis van Haren wordt gebouwd, met een verlies van 11,6 hectare aan vegetatie. Ook op sommige andere plekken waar er groen verdwenen is, zijn er werken aan de gang. Het is waarschijnlijk dat de vegetatie uiteindelijk minstens voor een deel terugkeert, zoals dat het geval was op de NAVO-site.”

Foutenmarge

Mendel Giezen, docent duurzame stedelijke ontwikkeling aan de universiteit van Amsterdam, vergeleek zelf infraroodkaarten van Brussel uit 2003 en 2016 om te zien hoe de groenruimte in die periode evolueerde, en noemt het een goede zaak dat het Gewest nu op dezelfde manier wil monitoren, in tegenstelling tot zijn eigen stad.

“Een van de manieren om de hoeveelheid vegetatie in een stad te analyseren, is door het vanuit de lucht te bekijken. Zo zie je ook binnentuinen en andere privédomeinen, en dat ziet er toch anders uit dan de officiële statistieken.”

Met zijn eigen kaart uit 2016 valt de nieuwe momentopname evenmin te vergelijken, zegt Giezen. “Het nieuwe beeld is op een heel andere manier opgebouwd. Bovendien is deze kaart volledig, terwijl op die van ons twee groene stukken, Neerpede en een deel van het zuiden van Ukkel, ontbraken.”

Dat deze kaart op een hoger groenpercentage uitkomt – 52 procent – dan Giezens eigen kaart uit 2016 (45 procent), terwijl er sinds dat jaar al zeker twintig hectare aan groen in Brussel verdwenen is (zie overzicht hierboven), vindt hij dus niet zo gek.

“Met twee kaarten die zo verschillen kun je wel een foutenmarge tot tien procent verwachten,” zegt Giezen. “Net daarom moet je dus altijd twee dezelfde types kaarten vergelijken, met beelden die op hetzelfde moment in het jaar genomen zijn. Je moet dit eigenlijk zien als een nulmeting, een kaart waarmee over een paar jaar op dezelfde manier kan worden vergeleken.”

Met dank aan Peter Dhondt, Leefmilieu Brussel en Mendel Giezen (UvA) voor de technische hulp bij het tonen van de kaart.

De Universiteit van Amsterdam vergeleek al eerder twee infraroodkaarten van de vegetatie in Brussel, uit 2003 en 2016. De wetenschappers concludeerden op basis van dat onderzoek dat 14,4 procent van het Brusselse groen in die periode verdween.