Duiven massaal aan de pil om overlast tegen te gaan

Al decennia voeren de Brusselse gemeenten een strijd tegen de duivenoverlast. Duiven vangen en doden, zoals jarenlang gebeurde, mag sinds vorige maand niet meer. Het is dus zoeken naar diervriendelijkere methoden. In Brussel-Stad en Elsene krijgen de vliegende ratten al een tijdje anticonceptie.

Het Willemsplein in Laken. Een oudere man strooit brood rond, de duiven pikken het gretig op. “Kijk, ze hebben echt honger,” zegt de man. Enkele honderden meters verderop aan de Clementinasquare heeft iemand op een bankje een open zak met twee nog bijna onaangeroerde oude broden achtergelaten. Vlak ernaast staat een duidelijk verbodsbord: duiven niet voederen.“

Mensen doen het met de beste bedoelingen, brood strooien of brood achterlaten,” meent Claire Brabant van natuurorganisatie Natagora. In 2019 schreef ze in opdracht van Leefmilieu Brussel een rapport over de mogelijkheden om de duivenpopulatie op een diervriendelijke manier onder controle te houden. Uit haar onderzoek bleek dat stoppen met voederen de meest efficiënte methode is. “Het grote voedselaanbod in de stad heeft de duivenpopulatie zo groot gemaakt, de restanten van de markten, maar vooral het brood dat overal gestrooid wordt. Duiven worden trouwens vaak ziek van oud brood.”

Mensen overtuigen om ermee te stoppen, is echter geen sinecure. Al jaren voeren de gemeenten sensibiliseringscampagnes en plaatsen ze verbodsbordjes. Ook staat het verbod op voederen ondertussen ingeschreven in de politiereglementen, met fikse boetes bij een overtreding.

In de praktijk worden er echter nauwelijks boetes uitgeschreven. “We wijzen de mensen er wel op dat het niet mag, zeker als ze grote hoeveelheden voedsel uitstrooien,” zegt een medewerker van de plantsoenendienst in Laken. “Maar een pv opstellen, daar waag ik me in deze wijk niet aan. Dan weten ze je achteraf misschien te vinden.”

De stadsduif is eigenlijk een exoot, vertelt Gerald Driessens, vogelexpert bij Natuurpunt. “Hij stamt af van de wilde rotsduif, die voorkomt in het Middellandse Zeegebied. Het is een gedomesticeerde variant van deze wilde soort, die zich uitstekend aangepast heeft aan de stedelijke omgeving."

Duivenmelken

Volgens Driessens kwam de vogel in de stad terecht via het duivenmelken. “Het is begonnen met wedstrijdduiven die verloren vlogen, tegen een raam botsten of uitgeput raakten en bijgevolg strandden in de stad. Daar zijn ze zich gaan voortplanten.”

De voortplantingscapaciteiten van de stadsduif zijn indrukwekkend. Driessens: “In tegenstelling tot andere vogels, broedt de stadsduif zowat het hele jaar door.” Een koppeltje kan zes nesten per jaar uitbroeden, telkens twee duivenjongen, die op hun beurt ook al weer snel geslachtsrijp zijn.

Het probleem met de stadsduiven is dat ze flink wat overlast veroorzaken. Ze kunnen ziektes overbrengen op de mens, wat hun de bijnaam 'de ratten van de lucht' heeft opgeleverd. Hun uitwerpselen, per duif ongeveer twaalf kilo per jaar, leiden ook tot ongemak en schade. Net zoals zijn verre voorouder graag rotsspleten opzocht, nestelt de stadsduif zich vandaag in nissen of spleten van gevels en daken. Gevolg is dat heel wat gebouwen en monumenten onder de duivenpoep zitten. “Er zijn kerkzolders met een centimeters dikke laag stront,” zegt Driessens.

Dat levert niet alleen esthetische schade op, ook materiële. De erg zure uitwerpselen tasten materialen als marmer, kalksteen en beton aan. Reinigen en herstellen is een dure aangelegenheid. Italiaans onderzoek wees uit dat het verwijderen van de duivenpoep op straat, in parken en aan gebouwen 16 tot 23 euro per duif per jaar kost.

Veel eigenaars proberen de duiven weg te houden van hun gebouwen door gaten dicht te maken, netten te spannen of pinnen te plaatsen op de daken.
Alles dichtmaken en afschermen lukt echter niet en de gemeenten krijgen dan ook geregeld klachten over duivenoverlast. Het is daarom begrijpelijk dat ze de duivenpopulatie willen beperken. Geen simpele opgave, zo blijkt.
Op sommige plekken vinden ze wel een natuurlijke bondgenoot in hun strijd, met name de slechtvalk, een roofvogel die zich voedt met duiven. Sinds enkele jaren strijken er weer slechtvalken neer op verschillende hoge torens in de stad, zo bijvoorbeeld op de Sint-Michiels en Sint-Goedelekathedraal, de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Laken en het Sint-Guidocollegiaal in Anderlecht. “Die roofvogels zijn naar de steden teruggekeerd omdat ze zo'n makkelijke prooi hebben aan de logge en weinig wendbare stadsduiven, die ze in hun razendsnelle vlucht moeiteloos kunnen grijpen,” zegt Gerald Driessens.

Maar met de slechtvalken alleen is het probleem niet opgelost. Deze roofvogels doden immers maar een kleine fractie van het grote aantal duiven. “De slechtvalken hebben een heel groot territorium waarin ze geen andere roofvogels dulden. Er ze hebben voor zichzelf en hun jongen al genoeg aan een paar vogels per dag. Dat zijn hoofdzakelijk duiven, maar ze vangen ook spreeuwen, merels en allerlei andere vogelsoorten.”
In Vlaanderen en Wallonië huren gemeenten, bedrijven of boeren die last hebben van duiven ook wel eens een valkenier in die dan met een in gevangenschap gekweekte valk op duiven komt jagen. Dat mag niet in Brussel, waar zowel het houden van valken als de jacht verboden is.

Stijgende vruchtbaarheid

Hoe bestrijden de Brusselse gemeenten en instellingen de duivenoverlast? Bij de MIVB, die in sommige stations ook veel overlast ondervindt van duivenpoep, hebben ze de strijd sinds een jaar gestaakt, vertelt woordvoerder Guy Sablon. “We kuisen alleen nog op. Het is een complex probleem, waarvoor we de oplossing nog niet hebben gevonden. Dertig jaar lang hebben we allerlei methodes uitgeprobeerd, ook duiven vangen en doden.”
Het afvangen en vervolgens euthanaseren van duiven is een methode die in het verleden in Brussel veel gebruikt werd en vandaag nog steeds wordt toegepast in sommige Vlaamse steden. Volgens Claire Brabant van Natagora is ze niet effectief. “Als je de duivenpopulatie op die manier plots uitdunt, verbetert de vruchtbaarheid van de overblijvende vogels, daalt de natuurlijke sterfte en is er meer immigratie van duiven uit andere zones. Bovendien is het een dure methode en is het vergassen van duiven met CO2 niet erg ethisch.”

Dat laatste is ook de reden waarom het Brussels parlement vorige maand unaniem het voorstel van Victoria Austraet, voormalig lid van de partij DierAnimal, goedkeurde om het vangen en doden van duiven in Brussel te verbieden.

Ook de gemeente Jette heeft het gevecht tegen de duiven opgegeven en laat momenteel de natuur haar gang gaan, zegt schepen van Dierenwelzijn Claire Vandevivere (CDH), die binnenkort burgemeester wordt. “We hebben de duiven een tijdlang proberen te elimineren, maar dat werkte niet.”

Vervolgens installeerde de gemeente een contraceptieve duiventil, een methode die in Parijs veel gebruikt wordt. De duiventil wordt geplaatst op een plek waar de duiven niet al te veel hinder veroorzaken. De duiven worden er naartoe gelokt in de hoop dat ze zich er nestelen. Als ze eenmaal eieren gelegd hebben worden die vervangen door nepeieren. “Bij ons bleek deze methode niet effectief,” zegt Vandevivere.

De Stad Brussel dan. Een hele tijd werden de stadsduiven chirurgisch gesteriliseerd en vervolgens weer vrijgelaten. Omdat dat in België niet kon, voerde een Frans bedrijf de ingreep uit in Parijs. Tot dierenrechtenorganisatie Gaia in 2011 een video verspreidde van de manier waarop de beestjes van hun geslachtsdelen werden ontdaan. Kort na de heisa hierover is de Stad ermee gestopt. Vervolgens werden de duiven geëuthanaseerd.
Nadat Zoubida Jellab (Ecolo) in 2018 schepen van Dierenwelzijn was geworden, werd gekozen voor een zachtere aanpak. Nu krijgen de duiven van Stad Brussel anticonceptie via maïskorrels, net als in Barcelona. De gemeente werkt hiervoor samen met Vets for City Pigeons, een Limburgs veeartsenbedrijf dat zijn oplossing voor het duivenprobleem ondertussen al aan dertig Belgische gemeenten heeft verkocht. “Wij werken met maïskorrels behandeld met R12 oftewel nicarbazine,” legt veearts Pieter Colla van het bedrijf uit. “Nicarbazine is eigenlijk een product tegen darmparasieten. Maar het heeft als neveneffect dat duiven er onvruchtbaar van worden, het belet namelijk dat er zich een vrucht ontwikkelt in de eitjes.”

De speciale maïs wordt alleen toegediend aan de dominante duiven, zo'n vijftien procent van de lokale kolonie, legt Colla uit. “Dat zijn immers degene die met voortplanting bezig zijn.”
Het verdelen van de anticonceptiekorrels gebeurt via automatische dispensers, zoals er ondertussen al staan vlak bij de Clementinasquare en voor de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Laken. Op het eerste gezicht lijkt het een groene stadsvuilnisbak. Maar elke dag, één uur na zonsopgang, slaat de dispenser aan en lost het apparaat een dosis maïs. De dominante duiven in de buurt zijn intussen geconditioneerd. Al een kwartier voor het apparaat de korrels uitspuwt, liggen ze op vinkenslag. In minder dan een minuut zijn alle korrels opgegeten.

De vrees van natuurorganisatie Natagora dat er op deze manier chemicaliën in de bodem zouden dringen blijkt dus onterecht. “Dit is ook geen hormonaal product,” benadrukt veearts Colla. “Er zijn geen schadelijke effecten voor de omgeving.”

Een tweede vrees, dat de korrels ook door andere vogels zouden worden op­gegeten, is volgens Colla ook ongegrond. “Mocht een toevallige passant een korreltje meepikken, dan is die niet meteen onvruchtbaar. Dat gebeurt pas na vijf opeenvolgende dagen.”

Snel weer vruchtbaar

Met het controleren en aanvullen van de dispensers hebben de plantsoenendiensten van de stad er een taak bijgekregen. En die moet nauwgezet gebeuren, want als de duiven met de anticonceptie stoppen, zijn ze al heel snel weer vruchtbaar.

Het systeem, dat gemonitord wordt door Vets for City Pigeons, is succesvol, zegt Roxanne Abels, adviseur dierenwelzijn bij Stad Brussel. “Het is natuurlijk een investering voor de Stad. Maar de resultaten zijn veelbelovend. Na het eerste jaar was er in de zone rond de dispenser een daling van het aantal duiven met dertig procent. ”

Vanwege het succes komen er over enkele weken nog drie dispensers bij, onder meer op het Willemsplein en in de Modelwijk. Later op het jaar zullen er nog zeven worden geplaatst. Abels: “We gaan er niet op elke hoek van de straat een kunnen zetten, ze worden geplaatst op de punten met de meeste klachten.”

Behalve Brussel-Stad werkt voorlopig alleen de gemeente Elsene met de anticonceptiemaïs. In haar rapport van 2019 drong Natagora aan op een meer gecoördineerde aanpak van de duivenproblematiek in het Brussels gewest. “Elke gemeente doet het naar eigen inzicht,” zegt Claire Brabant. Ondertussen heeft minister voor Dierenwelzijn Bernard Clerfayt (Défi) wel ingezien dat de coördinatie van de duivenaanpak essentieel is. Onlangs beloofde hij met een gewestelijk actieplan te zullen komen. “De duif kent geen gemeentegrenzen,” zo zei hij.