Op paddenstoelenjacht: kijken mag, aankomen niet

Verkenning is het juiste woord, want afblijven is de regel en de wet. In het Brussels gewest is het overal ten strengste verboden om paddenstoelen te plukken, welk type dan ook. “Er staan aan toegangswegen tot het Zoniënwoud, de Natura 2000-gebieden en de bossen en parken in overheidsbeheer (zoals Wilderbosje in Berchem, Scheutbos in Molenbeek en Laarbeekbos in Jette, red.) pictogrammen met het verbods­teken om aan paddenstoelen te raken,” geeft de communicatiedienst van Brussel Leefmilieu mee. Wie zich daar niet aan houdt, zal het geweten hebben. En het is niet onlogisch.

Wie een meiklokje plukt en het blad en de wortelstok niet vertrappelt, geeft het plantje nog een kans. Maar bij een slechte pluk van een doorsneepaddenstoel wordt het voortplantingsorgaan mee verwijderd, en blijft de plek verweesd kaal staan.

Eddie Maes, scheikundige en fotograaf, en al lang actief voor Natuurpunt-Brussel, stapt een stuk met ons mee. De start ligt aan het Bronnenpark in Woluwe, alleen bekend van buurtwandelaars. “Paddenstoelen zijn beschermd én veel variëteiten zijn niet eetbaar, soms zelfs giftig,” vertelt Maes meteen als we in een holle wilg een ‘kangoeroewoning’ vol zwammen ontdekken. Bovenaan de zwavelzwam, met daaronder gewone zwavelkop.

“De boom staat hier kennelijk al honderd jaar en overleeft. In het houtrot zit de zwamvlok waardoor dit tafereel zich telkens herhaalt (zie foto). Achter de aanwezigheid van ‘zwavel’ in beide benamingen hoef je geen verband te zoeken,” zegt hij geruststellend. “Naamgeving van paddenstoelen is vaak oud en traditioneel en soms niet verstoken van een zekere poëtica.”

Van de 16.000 paddenstoelen op onze planeet zijn maar een 250 eetbaar, dus wij passen op. “Zeg maar dat de giftigheid ‘overschatting’ is,” stelt Maes. “Maar de minste twijfel moet wel een alarm doen afgaan.” Als we naast het pad voor onze voeten kijken, valt de zwammenrijkdom op. Judasoor onder een vlierstruik. Ander eetbare soorten als kastanjeboleet en eekhoorntjesbrood vinden we die dag niet, Noch duivelsei, in het begin net een ei, maar in een later stadium veeleer een uit de kluiten gewassen jongeheer.

“Het aantal eetbare paddenstoelen mag dan zeer beperkt zijn, drie vierde is niet giftig. Eén op de twintig is wel uiterst giftig en zelfs dodelijk. Je kan jaren ogenschijnlijk brave weidechampignons uit je tuin eten, na tien tot twintig jaar ontwikkel je immuniteit en als je ze dan nog één keer eet, raak je plots zwaar ziek of sterf je,” zo schrikt hij ons af.

”Laat het maar aan vossen, konijnen en veldmuizen over om te weten wat ze kunnen eten. Wat giftig is, valt te herkennen, maar niet alles is bitter, pikant of rot van smaak. In het beste geval krijg je tijdelijk spijsverteringsproblemen.” En wat als Oost-Europeanen, als Polen en Bulgaren, toch plukken gaan? “Ze kennen misschien een soort die eetbaar is, maar zeker niet wat niet eetbaar is. Zelfs ik moet er vaak de microscoop bijhalen. Zij nemen een risico. En weet dat van de twintig procent eetbare paddenstoelen een heel aantal beschermd is, zoals weidechampignons, cantharellen en oesterzammen.”

Verbod

De Brusselse overheid is streng op het vlak van paddenstoelenbescherming. Ook het Natuurdecreet in Vlaanderen verbiedt paddenstoelenpluk in openbare domeinen. Wallonië houdt er een andere regel op na: tot 25 tot 50 meter van de bosrand mag er geplukt worden, verderop in het bos niet. En enkel voor eigen gebruik, geen grote familiepluk om met manden naar de markt te trekken.

Brussel Leefmilieu stelt het scherp: “Her en der in Brussel is men relatief tolerant, al is de wet duidelijk. In de Vogelzangbeekvallei of Scheutbos moet je het zeker niet proberen. Park- en boswachters zullen de achteloze - of geniepige - plukker erop aanspreken. Eerst mondeling, bij herhaling met een brief. Bij recidivisme kan een proces-verbaal volgen.”

En wie onze landstalen niet machtig is? “Oost-­Europeanen bijvoorbeeld zijn het thuis gewoon om in de vrije natuur eetbare paddenstoelen te plukken, maar een pictogram is taalloos en verstaanbaar, ook voor hen. Niemand krijgt van de eerste keer een boete, maar wie gevat wordt, wordt geïnformeerd. We geven toe dat er geen specifieke communicatie over de paddenstoelenwetgeving wordt gevoerd via de eigen media of lokale infokanalen van taalgroepen als Pools of Roemeens. En ja, dat is een probleem.”

Waarom plukken voorkomen moet worden, spreekt voor zich. “Het gewest kent een enorm rijke variatie aan paddenstoelensoorten,” zegt Stéphane Vanwijnsberghe, ingenieur-­directeur van Bos en Natuur bij Leefmilieu Brussel. “Koste wat het kost, alle pluk moet voorkomen worden.

In het Zoniënwoud zijn ‘verboden toegangszones’, maar ook zones waar gespeeld of gewandeld mag worden. Ook daar mogen paddenstoelen niet geplukt worden en is het oppassen voor vertrappelen. Het beheersplan voor de paddenstoelen is in de zomer vernieuwd.

We hebben statistieken over de diversiteit gemaakt en per natuursite werd een inventaris opgemaakt. We stellen vast dat er in Brussel heel bijzondere en vreemde paddenstoelen voorkomen, maar ook zeer zeldzame (te wijten aan het relatief ongemoeid laten van de oude bossen sinds jaar en dag, red.). De zeldzaamheid van de ‘Brusselse’ paddenstoel definieert zich ofwel binnen het gewest, ofwel ten overstaan van het paddenstoelenbestand in België en soms zelfs ten opzichte van gans Europa.”

Twee meter diameter

Ondertussen blijven we langs de bronnenvijvers van de Woluwe speuren naar de donderzwam en het elfenbankje, die jaren op een boom kunnen blijven, maar vandaag blijkt er niets te vinden. “Mochten we nu een plooirokje (zie foto) of zilveren ridderzwam zien, dan kom ik terug met mijn camera,” grinnikt Maes. Ridderzam, met zijn blauw adelbloedschijn, is zo een relatieve lekkernij, waarvan het eten in de Middeleeuwen voorbehouden was aan de adel. Als het plebs ermee gevat werd, donderde het bij de landheer. Zo zijn er wel wat verhalen.

“De grootste reuzenzwam die ik ooit zag op een houten stronk had de afmeting van een vrachtwagenband, met twee meter diameter. Dat was in het Laarbeekbos,” glundert Maes. Van de 26 paddenstoelsoorten die wetenschappers uitsluitend in Brussel hebben gespot, blijft de precieze locatie geheim. Ze maken deel uit van de ‘rode lijst’ voor Brussel, met 354 soorten, waaronder beschermde in het Moeraske, Ter Kamerenbos, Hof Ter Musschen, de Vogelenzangbeekvallei, Laarbeekbos en het Zoniënwoud.

Voor een goed begrip van soorten en herkenbaarheid gaan we ook te rade bij Roosmarijn Steeman, een van de specialisten bij de studiedienst van Natuurpunt. Zij is coauteur van De Paddenstoelenatlas van Vlaams-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (2011). De turf bespreekt voor Brussel 1.255 soorten, van het Zoniënwoud tot hartje stad. Uit waarnemingen blijkt dat sommige soorten zelfs niet verderop in Vlaams-Brabant voorkomen. Welke soort wel en niet eetbaar is, doet er niet toe, de wet verbiedt elke pluk in het wild. Genieten van hun aanwezigheid is de boodschap.

“Het Scheutbos (waar in oktober een geleide paddenstoelenwandeling plaatsvond, red.) is bij Natuurpunt goed bekend, daar vond Steeman een tweehonderdtal soorten,” tipt oud-VUB-medewerker Eddie Maes nog.

We laten Maes in Woluwe achter en springen de tram op naar Bosvoorde, de tuinwijk Le Logis-Floréal in. “In de grasvelden zie je small nasty mushrooms, piepkleine rariteiten. Soms pas microscopisch te determineren, want anders niet herkenbaar,” geeft Maes als tip mee. Onze zoektocht die in de Bosduifstraat begint, wordt beloond.

Wat een gamma aan zwammen in de grasheuvels en voortuinen. Geen wonder, want de idyllische tuinwijken, volop in renovatie, zijn bijna honderd jaar oud. De coöperatieve onderhoudt de graspartijen goed. Precies omdat het snoeisel geruimd wordt, verschraalt het gras en geeft het andere flora minder lust om hier te gedijen. Ideaal voor paddenstoelen dus, waarvan de zwamvlok in de Bosvoordse grond weerstand heeft opgebouwd. Meer uitleg laten we aan de zwammendokter-gids die binnenkort de Paddenstoelenwandeling leidt.