Actiegroep pookt SUV-debat op: ‘Te groot, te zwaar en te vervuilend’

Een actiegroep die in Brussel de banden van zware SUV’s laat leeglopen, wakkert de discussie aan: moeten die wagens weg uit de stad? “Door het SUV-rijders niet makkelijker te maken, doe je aan sturend beleid. En behoud je plaats voor stoepen, fietspaden of de rijweg, ruimte die sowieso al schaars is.”

“Onze acties gebeuren natuurlijk ‘s nachts, als iedereen slaapt,” zegt Sarah* (27) lid van de Tyre Extinguishers, een internationale klimaatactiegroep die de banden van SUV’s plat zet. Zelf heeft de Schaarbeekse econome al drie keer deelgenomen aan een actie, de laatste op 31 maart, toen 150 Brusselse SUV’s getroffen werden.

Aan de telefoon vertelt ze hoe het zestigtal Belgische activisten te werk gaan: “We spreken met de groep af en verdelen de wijken, doorgaans SUV-rijke buurten in Elsene of Ukkel. Per twee of drie trekken we dan de wijk in. Dan gaat het snel: terwijl één persoon op wacht staat, schroeft de ander het dopje van het ventiel, plaatst er een linze of peperbol tussen en schroeft het dopje weer aan. In twintig seconden is de band leeg, maar tegen dan zijn we alweer weg. We zijn beducht voor agressieve reacties.”

Naar eigen zeggen werd nog niemand betrapt, maar er loopt wel een politieonderzoek. Daarom zijn er in de nabije toekomst niet meteen extra acties gepland. Toch blijft de groep nieuwe activisten van alle leeftijden en met verschillende profielen aantrekken, ook mensen zonder ervaring in het activistenmilieu. “Zij mailen ons spontaan, zonder dat we reclame hoeven te maken.”

Een flyer achter de ruitenwisser is het tweede stuk van de actie. “Daarin leggen we uit waarom we het doen: dat SUV’s – zeker in de stad – onnodig groot, zwaar, gevaarlijk en vervuilend zijn. Vaak zit er maar één persoon in. Zoiets houdt absoluut geen steek in het licht van de klimaatnoodtoestand.”

Bijzonder is dat de activisten daarbij ook elektrische SUV’s viseren, ook al hebben die geen vervuilende uitlaat. “Die wagens blijven veel te groot, een klein elektrisch exemplaar volstaat toch? Vergeet niet dat de productie ook energie en zeldzame aardmetalen kost.” De activisten gaan er prat op geen voertuigen te beschadigen of ongevallen te willen veroorzaken. Daarom plakken ze een sticker op de ruit, zodat de chauffeur zich bewust is van de lekke band.

“Wat we willen? Om te beginnen een verbod op reclame voor SUV’s. Verder hopen wij met de acties de consument in te lichten, de politici wakker te schudden en het debat aan te zwengelen.” Dat laatste lijkt alvast te lukken. Op sociale media zijn de acties goed voor heel wat reacties, al zijn de meeste afwijzend. “Ze moeten met hun lompe poten van andermans zaken blijven,” is een populaire. Automobielorganisatie Touring verwoordt het beleefder: “De consument heeft de vrije keuze om zo’n wagen te kopen, dat is zijn recht,” zegt woordvoerder Danny Smagghe. “Als je daar niet mee akkoord gaat, kun je protesteren, maar niet door de banden plat te zetten, dat gaat te ver. Van iemand anders eigendom moet je afblijven.”

Activiste Sarah reageert door te stellen dat de actie misschien niet legaal, maar wel legitiem is. Ook dat betwist Smagghe. SUV’s zijn volgens hem helemaal niet onveiliger dan andere voertuigen. Omdat het vaak om nieuwe modellen gaat, zijn ze uitgerust met de nieuwste snufjes, zoals voetgangersdetectie en een automatisch remsysteem.

Een studie van verkeersinstituut Vias lijkt hem gelijk te geven. Daarin werden 63.000 ongevallen tussen 2015 en 2020 geanalyseerd. Als daar gewone wagens bij betrokken waren, leidde dat tot 10,2 overlijdens per 1.000 ongevallen. Bij SUV’s ging het om 10,1 overlijdens per 1.000 ongevallen.

Dat ligt niet in de lijn met de bevindingen uit Amerikaans onderzoek, waarbij voetgangers anderhalf tot drie keer meer kans hebben op overlijden na een aanrijding door een SUV. Voor kinderen zou die kans zelfs met factor acht toenemen. Op de autosite Auto55.be leidde die discrepantie in cijfers tot de kop: ‘Alleen in België zijn SUV’s niet gevaarlijker dan gewone auto’s’. Vias verklaart die verschillen door het formaat van de SUV. In de VS zijn SUV’s doorgaans erg groot en hebben ze weinig veiligheidsvoorzieningen.

Simpele fysica

Ook in België zijn de grote (+4,7 meter) SUV’s geen uitzondering meer. Ze wegen makkelijk 2 ton. De nieuwe Range Rover weegt zelfs 2,7 ton. Dat is 1.300 kilogram meer dan een gewone gezinswagen.

“Simpele fysica,” zegt mobiliteitsexpert Kris Peeters. “Hoe zwaarder de wagen, hoe zwaarder de impact bij een ongeval. Het aanrijpunt is hoger, op niveau van de vitale organen, waardoor de kans om als voetganger te overleven kleiner is.” Intussen zijn wel al verbeteringen inzake veiligheid aangebracht – denk aan schokabsorptie en een ander ontwerp, waardoor je niet onder maar op de wagen terechtkomt. “Dat blijft Kurieren am Symptom, symptoombestrijding,” zegt Peeters, “eerder dan de wagenwedloop ten gronde aan te pakken.”

Veiligheid is maar een van de claims van de Tyre Extinguishers. SUV’s verbruiken makkelijk 20 procent meer brandstof dan een gewone wagen, waardoor ze ook meer CO2 uitstoten. Volgens wetenschapssite NewScientist veegt de verkoop van SUV’s – in België goed voor de helft van alle nieuw verkochte wagens – de klimaatwinst door om te schakelen naar elektrisch rijden, volledig weg. SUV’s zijn zo de tweede belangrijkste oorzaak voor de stijging van CO2-emissies wereldwijd. Door de grotere belasting op de banden produceren ze ook meer fijn stof.

De claims van de Tyre Extinguisers lijken te kloppen. Dan zal een groene minister van Mobiliteit wel begrip hebben voor die acties? “Voor de geest van de actie wel, maar andermans eigendom beschadigen doe je niet,” klinkt het op het kabinet van Elke Van den Brandt (Groen). “Individuen viseren werkt niet goed. Als overheid moet je een kader scheppen dat de keuzes stuurt. De voornaamste hefboom is fiscaal, maar in een hervorming daarvan is al voorzien via SmartMove.” Dat Brusselse rekeningrijden steekt voorlopig in de koelkast, omdat de andere gewesten het niet genegen zijn.

De SUV’s worden al zwaarder belast. Door hun hogere gewicht hebben ze een grotere motor nodig, wat hen in de hogere belastingschalen doet belanden. Voor een SUV met een relatief grote 3 litermotor betaal je 1.239 euro eenmalige Belasting op de inverkeerstelling (BIV) en een jaarlijkse verkeersbelasting van 931 euro, een pak meer dan de 168 euro verkeersbelasting voor de Ford Focus van ondergetekende.

Toch maakt Dirk De Smedt, topman van Brussel Fiscaliteit zich geen illusies. “BIV en verkeersbelasting bepalen niet welk voertuig we al dan niet kopen. Voor iemand die 80.000 euro voor een SUV kan neertellen, weegt de keuze van de velgen of radio-installatie zwaarder door dan de verkeersbelasting,” aldus De Smedt. En door de bedrijfswagencultuur moeten heel wat mensen zich daar zelfs al helemaal niks van aantrekken.

Daar komt verandering in, want met SmartMove zal je niet één keer, maar elke keer meer moeten betalen als je met een gespierde wagen rijdt. “Het is het meest progressieve van alle tariefschema’s,” zegt De Smedt. “Daardoor zal SmartMove wél een effect hebben op waar en met welke wagen je rijdt.” Zo moet een wagen met een 3 liter motor 6 euro ‘startgeld’ per rit betalen. Voor een gewone gezinswagen is dat maar 2 euro.

Sommige experten pleitten ervoor om ook het gewicht en volume van de wagen in rekening te brengen, maar dat zag De Smedt niet zitten. “We moeten de berekeningswijze niet onnodig compliceren, de motorinhoud zegt al veel over het gewicht.” Daar komt bij dat auto’s met motoren van 3 liter of meer wél nog BIV moeten betalen, terwijl die voor de lichtere wagens wegvalt.

Elektrische wagens vormen een uitzondering. Zij komen sowieso in het laagste tarief, ook al gaat het bijvoorbeeld om een grote SUV zoals de Audi e-tron. “Elektrificatie van het wagenpark is nu ons belangrijkste hoofddoel,” zegt minister van Financiën Sven Gatz (Open VLD) daarover. “Belasten op gewicht kan in dezen contraproductief werken.” Zelfs een kleine elektrische wagen weegt immers een pak meer dan z’n tegenhanger op brandstof. Kortom: SUV’s zúllen (flink) zwaarder belast worden via SmartMove. Als het ooit wordt ingevoerd.

Kleine parkeervakken

Behalve de vervuiling en het gevaar is er tot slot nog een laatste argument tegen SUV’s in de stad en dat is plaats. Je hebt natuurlijk SUV’s in alle maten en gewichten: een relatief bescheiden Renault Captur is niet hetzelfde als een New Range Rover, die vijf meter lang en twee meter breed is. Het spreekt vanzelf dat die laatste het fietsers in een smalle straat een pak moeilijker maakt. Moet Brussel die gigantische wagens om die reden niet gewoon verbieden?

“Zulke maatregelen neem je het best op een zo hoog mogelijk niveau,” zegt mobiliteitsexperte Cathy Macharis (VUB). “Mobiliteit stopt niet aan de grenzen. Maar als stad kun je wel een grote rol spelen – de lage-­emissiezone (LEZ) had ook een groot effect op de autokeuze van mensen uit de andere gewesten, die Brussel nog binnen wilden.”

Stel dat Brussel no-SUV-zones wil invoeren in het centrum – ooit een voorstel van haar collega Eva Van Eenoo – dan zal dat zeker effect hebben op de rest van het land. Het volstaat dan om niet-professioneel gebruikte auto’s vanaf een bepaald formaat of motorinhoud op een rode lijst te zetten, zoals ook LEZ auto’s weert. “Brussel kan hierin een motor zijn voor verandering,” aldus Macharis.

Zelfs de Financial Times pleit voor zo’n verbod in steden. ‘We moeten deze civiele tanks weg reguleren,’ kopte de zakenkrant vorige maand nog. Maar zoiets is vooralsnog niet aan de orde, niet op Europees, en niet op Brussels vlak.

Wel zijn er enkele voorzichtige maatregelen die erg grote SUV’s benadelen. Zo rekenen Elsene, Jette en Schaarbeek 120 euro extra per jaar aan voor een bewonerskaart als de auto langer is dan 4,9 meter. Omgekeerd is geen enkele gecontacteerde gemeente van plan om de parkeervakken op de openbare weg te verbreden. Zelfs het commerciële Interparking houdt het in de ondergrondse garages op vakken van 2,5 op 5 meter, afmetingen die al voor SUV-rage afgeklopt waren en erg nipt zijn voor een mastodont als de New Range Rover. “Door het SUV-rijders niet makkelijker te maken, doe je aan sturend beleid,” zegt Peeters daarover. “En behoud je plaats voor stoepen, fietspaden of de rijweg, ruimte die sowieso al schaars is.”

Maar voor de Tyre Extinguishers gaat dat allemaal te traag. Zij willen het liever vandaag dan morgen onmogelijk maken om grote SUV’s in de stad te bezitten. “Of het lukt? Niet echt,” zegt Sarah. “In Zweden zijn ze al tien jaar met dit soort acties bezig. Zonder resultaat.”

*Sarah is een schuilnaam.