Doorgeduwd, aangepast, uitgesteld: hoe staan de circulatieplannen ervoor?

De invoering van circulatieplannen in Brussel ging niet altijd van een leien dakje, en dat is nog licht uitgedrukt. In verschillende gemeenten draaide het uit op hevige Good Move-protesten, terwijl andere wel van een succesverhaal kunnen spreken. Sommige gemeentes hebben doorgeduwd, andere trokken met hun plannen weer naar de tekentafel of stelden het circulatieplan uit. BRUZZ maakt een overzicht van de staat van alle plannen en telt zes verschillende strategieën.

Sinds de aankondiging van het gewestelijke beleidsplan Good Move, hebben gemeenten uit het hele gewest een subsidiedossier ingediend voor de invoering van een circulatieplan.

In 2021 waren dat de gemeenten Schaarbeek (Azaleawijk, Sinte-Mariewijk, Berenkuilwijk), Brussel Stad (Vijfhoek), Elsene (Flagey-Vijvers), Anderlecht (Kuregem) en Sint-Gillis (Bareel).

In 2022 waren dat Molenbeek (historisch centrum), Oudergem (Vogelzang), Vorst (Neerstalle), Sint-Lambrechts-Woluwe (Roodebeek) en Jette (Dielegem).

Elk circulatieplan heeft sindsdien een ander verloop gekend en de ene invoering verliep al wat woeliger dan de andere. Hoe gaan de Brusselse gemeentes hiermee om? En welke beslissingen werden intussen genomen? Werd er doorgeduwd, of toch uitgesteld?

1. Doorduwen en niet te vroeg evalueren

De bekendste succesverhalen zijn ongetwijfeld die van Brussel Stad en het noorden van Elsene. In de Vijfhoek tekende schepen van Mobiliteit Bart Dhondt (Ecolo-Groen) een kwart minder gemotoriseerd verkeer en ruim een derde meer fietsers in de Vijfhoek.

Ook zijn collega Yves Rouyet (Ecolo-Groen), schepen van Mobiliteit in Elsene, meldt dat er sinds de invoering van het circulatieplan voor Elsene-Noord veel minder autoverkeer is. De Elsensesteenweg liep voor de andere projecten uit en startte in 2019.

De straat, die vroeger 15.000 auto's per dag zag passeren, is nu autovrij. Tot verbazing van de schepen zorgde dat alleen in het begin voor overlast. "De vrees bestond dat deze auto's andere straten zouden overbelasten," zegt de schepen. Dat bleek niet het geval te zijn. "Een deel van het verkeer 'verdampt'. Op de plaatsen waar toch problemen waren, hebben we aanpassingen gedaan."

Betekent dit dat alles vlekkeloos verliep? Zeker niet, herinnert Rouyet zich. Ook in Elsene was er veel bezorgdheid en spanning, heel wat grote wijkvergaderingen gingen vooraf aan de beslissingen. Ook voor de vernieuwde omgeving van het Sint-Bonifaasplein waren intensieve overlegmomenten nodig.

De resultaten zijn volgens Rouyet indrukwekkend. Bus 71 rijdt zeven minuten sneller sinds de Elsensesteenweg autovrij is gemaakt. "Zowel ondernemers als buurtbewoners zijn tevreden met de nieuwe verkeerssituatie," maakt Rouyet zich sterk.

Het tweede Elsense circulatieplan, rond Flagey, stuitte op meer weerstand en moest bovendien worden aangepast vanwege werkzaamheden aan de Baljuw- en Vleurgattunnel. Een uitgebreide evaluatie wordt in november verwacht.

Naast Brussel Stad en Elsene, kan ook Schaarbeek al eerste cijfers voorleggen. In Schaarbeek was het college van plan drie autoluwe wijken in te voeren, waarvan twee geslaagd. In de Azaleawijk is sinds de invoering van het circulatieplan een daling van 35 procent van het autoverkeer vastgesteld en een stijging van 38 procent meer fietsers in 2022 in vergelijking met 2019. Dat laat mobiliteitsschepen Adelheid Byttebier (Ecolo-Groen) weten aan BRUZZ. Ook werden minder verkeersovertredingen geconstateerd.

Voor de Sint-Mariawijk wordt eind 2023 een uitgebreide evaluatie verwacht. Voorlopige bevindingen wijzen volgens de schepen op minder chaos en minder lawaai. De fietspaden op de Koninklijke Sint-Mariastraat worden veel gebruikt en het openbaar vervoer is verbeterd.

2. Meer overleg als redmiddel

Hoewel de balans voor de twee Schaarbeekse verkeersluwere wijken positief is, hoorden de protesten tegen het derde circulatieplan in de Stephensonwijk bij de hevigste van het Gewest. Bewoners klaagden over gebrek aan inspraak in het proces en zetten hun woorden kracht bij door onder andere verkeersborden uit te rukken. De gemeente heeft de plannen in oktober stilgelegd vanwege het risico op ergere escalaties.

Schepen Byttebier heeft alles uit de kast gehaald om de participatiemomenten met bewoners dit keer anders te organiseren. Al voor de zomer vonden vergaderingen plaats met handelaars en bewoners. De constructieve voorstellen neemt de gemeente mee in het traject.

Daarnaast heeft Byttebier het bureau Sortition Foundation ingeschakeld om een loting te organiseren onder de burgers uit de wijk. De gelote burgers zullen zich twee dagen over het onderwerp buigen. Het resultaat is een overleg- en uitwisselingsmomenten vergelijkbaar met de burgercommissie, die het Gewest eerder al organiseerde rond polariserende thema's zoals 5G.

"Hieruit kunnen we leren en mogelijk bijsturingen aanbrengen," zegt Byttebier. "Misschien is de perimeter te groot, of moeten we de uitvoering gefaseerd aanpakken." De gemeente kan voor het traject rekenen op de kennis van David Van Reybrouck, expert op vlak van burgerparticipatie, die optreedt als klankbord tijdens voor de gemeente.

3. Terug naar de tekentafel

In Jette heeft het college en schepen Nathalie De Swaef (Ecolo-Groen) besloten dat de geplande perimeter Dielegem niet als zodanig zal worden uitgevoerd. De perimeter bleek te groot, de wijzigingen te radicaal. In plaats daarvan richt de gemeente zich op kleinere verkeerswijzigingen, gekoppeld aan infrastructurele werkzaamheden die de verkeersveiligheid moeten verbeteren.

Het tweede circulatieplan, een gemeente-initiatief dat niet gekoppeld was aan Good Move, was de Lecharlierwijk. Ook daar ontstond veel controverse, waardoor burgemeester Claire Vandevivere (LBJette) besliste om het project stil te leggen. Na de zomer gaat het college opnieuw in gesprek over het onderwerp, laat schepen De Swaef weten. Het is nog onduidelijk of het dossier heropend zal worden en op welke manier.

Een gelijkaardige situatie doet zich voor in Anderlecht, waar het schepencollege besliste dat er te weinig draagvlak was voor het circulatieplan in de Kuregemwijk na hevige protesten. Burgemeester Fabrice Cumps (PS) liet eerder weten dat als er een nieuw circulatieplan komt, hier méér overleg zal zijn met bewoners. Ook wil het college eventuele mobiliteitswijzigingen koppelen aan een breder beleid dat de leefbaarheid van de wijk aanpakt. De beslissing over het al dan niet heropenen van het dossier wordt mogelijk in september genomen.

4. Over de verkiezingen getild

Sint-Gillis was een van de eerste gemeenten, samen met Elsene, Schaarbeek, Brussel Stad en Anderlecht, die een nieuw circulatieplan aankondigde. Aanvankelijk betrof het een ambitieuze perimeter die een goot deel van de gemeente besloeg, net als een deel van de gemeente Vorst. Volgens schepen van Mobiliteit Catherine Morenville (Ecolo-Groen) is dat de reden waarom het lang heeft geduurd voordat de plannen concreet werden.

"We moesten een akkoord vinden tussen beide gemeenten en studies uitvoeren, dat kost tijd," verklaart Morenville. In juni werden dan toch de plannen aangekondigd. Vanaf september zal de gemeente stapsgewijs de verwachtingen van de inwoners per wijk bekijken via een participatieproces.

Twee gebieden die deel uitmaken van de perimeter, bevinden zich al in een openbare onderzoeksfase: enerzijds loopt een studie naar de herinrichting van de Parklaan, van gevel tot gevel, tussen de Bareel van Sint-Gilles en de Rochefortplaats. Anderzijds is ook de herinrichting van de Morisstraat al in openbaar onderzoek gegaan. Het gaat om een herinrichting van gevel tot gevel en het reorganiseren van de verkeersstroom. Mogelijk lukt de start van de werken deze legislatuur nog, mogelijk zal het op het bord van het volgende college komen.

Ook de gemeente Vorst hanteert een voorzichtige aanpak. Het schepencollege heeft wel al goedkeuring gegeven voor het Good Move-plan in de wijk Neerstalle. Maar de verkeerswijzigingen worden pas eind 2024 ingevoerd, na de gemeenteraadsverkiezingen.

5. Voorzichtig starten

Twee andere gemeenten, Molenbeek en Oudergem, zetten nu de eerste verkennende stappen. Molenbeek zou werken aan een analyse van het historische centrum. Schepen Abdellah Achaoui (PS) is niet bereikbaar om details te geven over de voorgang van deze eerste fase.

Ook in Oudergem zet schepen van Mobiliteit Mathieu Pillois (Défi) verkennende stappen. Hij is enthousiast over het autoluwer maken van de Vogelzangwijk, een residentiële wijk in zijn gemeente. Hij startte zijn onderzoek ruim nadat er in Schaarbeek, Jette en Anderlecht zoveel ophef ontstond. Hij benadrukt dat Oudergem geen stappen zal zetten zonder instemming van de bewoners, die hij vanaf het begin wil betrekken.

"We hebben al terreinbezoeken gedaan met bewoners en een onlineformulier beschikbaar gesteld om meningen over de wijk te delen. Het studiebureau analyseert nu de input," aldus Pillois. Het voorstel zal in oktober aan het college worden gepresenteerd en keert daarna terug naar de buurtbewoners zodat ze kunnen reageren.

6. Rebranding van Good Move

De gemeente Sint-Lambrechts-Woluwe onderzoekt verschillende scenario's. Het eerste voorstel werd afgewezen vanwege 'ongeloofwaardigheid' volgens experts van de gemeente zelf. Zij werken nu direct samen met het gewest zonder tussenkomst van een studiebureau, zo bevestigt schepen van Mobiliteit, Gregory Matgen (Défi).

In het nieuwe scenario is de perimeter verkleind: het gaat alleen nog om de nabije omgeving van metrostation Roodebeek. De gemeente wil daarnaast ook gewestwegen veiliger maken voor fietsers en veilige voetpaden rond scholen implementeren. De gemeente en het Gewest werken vanaf september verder aan de voorstellen.

Opmerkelijk is ook hoe de burgemeester van Ukkel, Boris Dilliès (MR) zich distantieert van de filosofie van gewestelijke mobiliteitsplan Good Move, maar wel een eigen circulatieplan heeft gelanceerd. Dit plan omvat extra fietspaden, voetgangersroutes en aanpassingen van 50 naar 30 km/uur waar nodig. Het plan schetst de mobiliteitsvisie voor de komende tien jaar en zou dit najaar gestemd worden.