Helmet en Colignonwijk: ‘Arm en rijk delen hier de ruimte, dat moet zo blijven’

Over een jaar of acht moet metrolijn 3 Albert via het Noordstation met Bordet verbinden. Dat daarvoor twee huizen worden onteigend en dat de Lidl-supermarkt verhuist, dat komen we te weten als we op stap gaan tussen het Schaarbeekse Verboekhovenplein en de halte Linde in Evere, waar veel bewoners niet op de hoogte zijn van de ingrijpende gevolgen van dit grote project.

Twee Schaarbeekse zussen genieten op een zonovergoten namiddag op de François Rigasquare van een afhaalijsje na schooltijd. Charlotte (34) en Elize (32) Vaes wonen op een kwartiertje wandelen van elkaar, en de Rigasquare ligt er precies tussenin.

“Het grootste nadeel van Schaarbeek is voor mij dat het geen metrolijn heeft. Daardoor ben je vaak lang onderweg,” zegt Elize. Daarom is ze net als haar man Steven Thielemans (42) en zus “vollen bak pro-metro”. “Het snelste vervoermiddel naar het centrum nu is de fiets. Maar bij slecht weer of met de kindjes zou een metrolijn toch superhandig zijn.”

Dat tramlijn 55 afgeschaft wordt op het moment dat de metro gaat rijden, wisten ze niet. “Ik gebruik die lijn nooit,” zegt Charlotte schouderophalend, met peuter op schoot. “Dat is echt een verschrikkelijke tram, altijd overvol. En dan moet je in Rogier nog eens overstappen als je meer naar het centrum wil.”

Volgens de metroplannen, waarop burgers nog tot 5 april met bezwaren of opmerkingen kunnen reageren, zullen op de Rigasquare 43 bomen tegen de vlakte gaan, waaronder een paar uit de kluiten gewassen eeuwelingen.

“Natuurlijk is het jammer dat er bomen moeten sneuvelen, maar dat is een offer dat je moet brengen soms. Door die metro zal de buurt ook opgewaardeerd worden,” zegt Steven Thielemans. Zijn vrouw: “Tss. Ik zie de quote al boven het artikel: hak die bomen maar om. Die komt niet van mij hoor.”

“Natuurlijk is het niet zo leuk dat er bomen voor de metro moeten verdwijnen, er is al te weinig groen,” zegt Charlotte Vaes. “Maar het kan blijkbaar niet anders. Ik vraag me ook af wat dat voor de luchtkwaliteit zal betekenen.”

Ook Maïka (29) en Sarah (31), die op een bankje iets verderop een ijsje met hun peuter delen, zijn het niet helemaal eens. Dit is het meest nabije stukje groen voor hen, en tijdens de coronatijd zijn ze hier naar eigen zeggen bijna dagelijks komen wandelen.

“Ik zag net nog achter de kerk vijftig mensen wachten op de tram aan halte Helmet,” zegt Maïka. “De bobo's proberen de bomen te redden, maar de realiteit is dat driekwart van de mensen hier meer mobiliteit nodig heeft. Ik ga per fiets naar mijn werk in het centrum, maar niet iedereen kan dat. Als de tram weg zal zijn, kunnen ze ook werk maken van een echt fietspad op de Helmetsesteenweg, want de huidige suggestiestrook tussen de tramsporen is levensgevaarlijk.”

“Ik begrijp dat de metro zal beantwoorden aan een vraag,” weifelt haar vrouw Sarah. “Denk maar aan sommige plekken in Woluwe of aan Ukkel, waar ze vroeger een metro hebben geweigerd en ze nu zijn aangewezen op bussen. Maar ik betreur toch dat deze groene zone daarvoor op de schop moet in de huidige plannen. Ik ben biologe, dit is moeilijk voor mij.”

Op de square, vlak aan de Rigakerk, woont Bernadette Dupont (63), die haar voordeur met fluorescerende antimetrostickers heeft versierd. “De meeste mensen beseffen nog niet dat het plein wordt vernield, tram 55 afgeschaft en, iets wat ik zelf onlangs pas las in de teksten van het openbaar onderzoek, dat de tramsporen niet afgebroken zullen worden. Een heraanleg van de gevaarlijke Helmetsesteenweg kan dus helemaal niet.”

Dupont, lid van actiegroep SaveTram55, legt uit waarom: “De sporen zullen gebruikt worden om tramstellen voor schoonmaak en onderhoud van en naar het depot in Haren te rijden. Er zullen dus trams blijven langsrijden, maar we kunnen niet meer instappen.”

“De vijftien tramhaltes worden vervangen door zeven metrohaltes, die dieper ondergronds zullen liggen dan metrostation Kruidtuin. We hebben al eens uitgerekend dat je 3,5 minuut nodig zal hebben om van op straat op het metroperron te raken. De metro zal dus voor de meeste trajecten tot aan het Noordstation niet sneller zijn."

"Tegelijk zal de buurt alle nadelen blijven ondervinden van langsrijdende trams, maar dan zonder de voordelen. Waarom kunnen we van de Helmetsesteenweg geen eenrichtingsstraat maken, waar de tram in eigen bedding kan rijden en ook in een fietspad is voorzien?”

De grootste van Duponts bezorgdheden is een sociale. “In onze wijk delen rijk en arm de publieke ruimte, en dat wil ik zo houden. Ik wil niet dat hier alleen rijke Fransen, die bij de Europese Commissie werken, komen wonen, om dan met de metro naar hun werk te kunnen gaan. Ik vrees voor de gentrificatie van deze mooie buurt, die minder duur is dan andere mooie buurten in Brussel. Ik verzet me tegen een binnenstad als die van Londen en Parijs, en een samenleving die de mensen die nu tram 55 gebruiken de stad uitduwt.”

In de tram zelf weten de meeste mensen die we aanspreken nog niet dat een metrolijn de tram zal vervangen. Gemengde reacties, al wil iedereen wel meteen weten wanneer dat precies gebeurt. “2030? Pfft, c'est loin,” vertolkt Rita (50) met zwierige hoed meteen de gedachten van de meeste passagiers.

'Metro is de toekomst'

“Hoe kun je nu tegen de metro zijn?” zegt Jean (33), aan tramhalte Helmet achter de kerk. Hij is met een kinderwagen onderweg naar de schoolpoort om zijn oudste dochtertje op te halen.

“Het zijn enkel de ouderen die foeteren op de metro, die toch duidelijk de toekomst is voor een Europese hoofdstad. Door de metro zullen automobilisten hun wagen laten staan, en dat is toch wat we willen. Nu doe je er met het openbaar vervoer 40 minuten over om van hier naar Elsene te raken. Terwijl de betaalbare huizen enkel hier in Schaarbeek staan. Dat die prijzen daarna kunnen stijgen? Niet erg, want wij hebben toch al gekocht (lacht).”

“Volgens een rapport uit het openbaar onderzoek rond de 'modal shift' zal de nieuwe metrolijn 0,6 procent van de automobilisten overtuigen de wagen thuis te laten,” zegt Bernadette Dupont van SaveTram55. “Peanuts is dat natuurlijk. Intussen is dat rapport uit het dossier gehaald, met het argument dat dat cijfer zal stijgen zodra mobiliteitsplan Good Move van kracht is. Ook de De Lijn-bussen die vanaf Bordet het gewest inrijden, zullen dat blijven doen, waardoor die busreizigers ook pas aan het Noordstation op de metro zullen stappen.”

“Ik heb het nog niet over ecologie gehad, met 150.000 vrachtwagens volle grond die afgevoerd moeten worden en waarvoor beton in de plaats komt. Op de Rigasquare willen ze een paar opmerkelijke bomen verplaatsen, maar dat lukt niet zomaar bij een boom van die grootte. Die kan trouwens niet op de betonplaat van het metrostation worden gezet.”

Aan de andere kant van de Rigasquare zit Zohra Al (48) op een bank met een vriendin. Hoe vaak ze hier komen? “Elke keer als het mooi weer is,” lacht ze. Dat de bomen waarop ze samen graag uitkijken er over tien jaar niet meer zullen zijn, wist ze nog niet.

Zelf woont ze op de Lambermontlaan, een paar honderd meter verderop, en ze heeft al een officiële brief gekregen dat de metrolijn onder haar huis door zal lopen. “Daar ben ik echt gestresseerd over. We hebben ons huis net gerenoveerd. Ik hoop dat die boringen geen trillingen en scheuren in onze muren zullen veroorzaken. Maar dat het tot veel problemen zal leiden, daar ben ik wel zeker van.”

Onveiligheid

Moeder en dochter Sadia (53) en Yasmina (23) wachten op de tram aan Helmet en zien om heel andere redenen de metro niet zitten. “Nee nee, dat gaat toch echt niet gebeuren hé?” zegt Yasmina. “Ik ben opgegroeid aan Bordet, en Evere staat er juist om bekend dat het een dorp in de stad is, een rustige plek een beetje buiten de drukte. Een metrolijn zal het landschap ontsieren, en vuil en drugs naar hier brengen.”

“Voor vrouwen is een metrolijn ook veel gevaarlijker dan een bovengrondse tram,” voegt haar moeder toe, terwijl druk verkeer de tram ophoudt. “Het werkt goed zoals het is, waarom zou dat moeten veranderen?”

Dat laatste argument haalt ook Bea Suys (69) aan, die bijna veertig jaar vlak bij het Verboekhovenplein woont en een vurige tegenstander van de metro is. “Ik durf nog vrij laat alleen de tram te nemen, maar in een metro voel ik me dan niet meer veilig. Aan alle tramhaltes op de lijn vind je nu nog bloeiende kleine winkeltjes, kleine zelfstandigen die voor een sociaal weefsel zorgen. Die zullen het heel moeilijk krijgen.”

Op de banken van het ronde Verboekhovenplein – ook wel bekend als de 'Berenkuil' – zitten de hele dag oudere mensen, merkt Suys op. “Die komen daar ook om elkaar te ontmoeten, en te zien wat er gebeurt. Als ze straks de metro willen nemen, zullen ze eerst nog een heel eind moeten wandelen.”

Lidl maakt plaats voor metrostation

Want het toekomstige station dat 'Verboekhoven' zal heten, komt zo'n 300 meter verderop, op de plaats van een Lidl-supermarkt in de Waelhemstraat. De supermarktketen heeft daarover al een akkoord gesloten met de MIVB.

Het filiaal sluit in januari 2024 de deuren, en intussen zijn onderhandelingen en onderzoeken lopende over een nieuwe locatie in de buurt, zegt de woordvoerster. Het personeel zou dan meeverhuizen, al weet het clientèle deze namiddag nog van niets.

Dat metrostation 'Verboekhoven' krijgt ook een toegang aan een tunnel richting de Lambermontlaan. Die komt dan uit aan de halte Demolder van tramlijn 7. Daarvoor plant bouwheer Beliris de onteigening van niet één, maar twee huizen op de Lambermontlaan, precies waar die tunnel uit moet komen. Beliris is in gesprek met Urban.brussels en de gemeente om de gevels van die huizen te behouden, en de tunnel die naar het metrostation loopt erin te integreren.

Via de rode affiches die het openbaar onderzoek aankondigen, ontdekte dertiger Pieter (*) een paar weken geleden pas de plannen om het huis waarin hij met zijn gezin woont te onteigenen. Ontdaan doet hij de deur open, hun naam wil hij daarom liever niet in de media.

“Ik geloofde het eerst niet. We kunnen weinig doen, intussen hebben we geen enkel toekomstperspectief. Ik begrijp ook niet waarom die extra metrotoegang via die tunnel, die waarschijnlijk tientallen miljoenen zal kosten, nodig is. Metroreizigers die op tram 7 willen overstappen kunnen gewoon door de aanpalende Léopold Couroublestraat wandelen.”

Zijn onderbuurvrouw Stephanie (49,*) bevestigt later aan de telefoon dat ze net als Pieter nog geen enkele officiële brief heeft ontvangen. “De advocaat die we in de arm hebben genomen, heeft ons uitgelegd dat ze pas tot een onteigening kunnen overgaan zodra het openbaar onderzoek is afgerond en de bouwvergunning afgeleverd.” Ze heeft er geen idee van hoeveel de officiële schadevergoeding voor haar eigendom zal zijn.

“Ik ben werkloos en een alleenstaande moeder van een zevenjarige zoon, ik maak me grote zorgen over waar ik daarna ga wonen,” zegt ze. “Maar ik verhuis liever als ik eraan denk dat het verkeer voor de deur blijft razen, en ze tegelijk achter, naast en onder ons huis zouden werken.”

Onze eindhalte vandaag zijn de volkstuintjes vlak naast drie sociale woonblokken in de Frans Verdonckstraat in Evere. Hier komt ooit de metrohalte Linde, maar vandaag bewerkt de kwieke, gepensioneerde elektricien Chaeb Oualhadj (80) er al 31 jaar een perceel van respectabele grootte.

Stramme spieren

Vroeger kwam Oualhadj hier voor en na het werk de tomaten, pompoenen en paprika's gieten, sinds zijn pensionering neemt de vader van zeven zo goed als elke dag de tram vanuit Laken om hier onkruid te wieden, knoflooktenen in de grond te stoppen of aardappelen te poten. Vroeger hadden twee van zijn broers hier ook een perceel, maar de ene is overleden en de andere is teruggegaan naar Marokko. Zijn zes dochters komen in de zomer helpen om de oogst binnen te halen, en in de coronatijd hield de familie hier picknicks in plaats van in Marokko.

Op de plaats van de acht tuintjes zal over een jaar of vijf de metrohalte Linde verrijzen, in de vorm van een reusachtige serre. “Ik kom hier om in vorm te blijven, om me bezig te houden,” zegt Oualhadj. “Maar de tijd gaat voorbij, er is niets aan te doen. Als ik mijn tuin niet meer heb, zullen mijn spieren stram worden. Maar goed, we hebben geen keuze. Er zijn eens mensen van de MIVB geweest om bodemstalen te nemen, maar we zijn nog niet verwittigd. Ik weet niet wat er zal gebeuren, maar acht jaar is nog een lange tijd.”

(*) Dit zijn schuilnamen, omdat sommige geïnterviewden liever niet wilden dat hun naam vermeld werd.