Leticia Sere (Kidical Mass): ‘Liever Schaarbike dan Carbeek'

Alleen maar kommer en kwel als het over Brussel gaat? Niet voor Leticia Sere die met galerie Grafik haar buurt in Schaarbeek nieuw leven inblaast en met Kidical Mass kinderen laat proeven van hoe zalig het kan zijn om te fietsen in de stad. “Ik geloof heel hard dat de toekomst bepaald wordt door hoe je ernaar kijkt.”

Galerie Grafik bestaat vijf jaar en heeft zich een prominente plaats weten te veroveren op de Louis Bertrandlaan in Schaarbeek, een van de mooiste lanen van onze hoofdstad, die desondanks lang heeft moeten vechten tegen de verloedering en achterstand.

Met negatieve beelden over Brussel moet je bij initiatiefneemster Leticia Sere niet komen aanzetten. “Dat gaat op den duur een eigen leven leiden. Je dromen en verbeelding over de stad bepalen ook haar toekomst. Ik zie het liever positief. Zo zeg ik niet Carbeek (de naam die criticasters geven aan Schaarbeek door de rodeorijders, red.), maar Schaarbike. Daar wil ik liever voor staan.”

Vandaag is de Louis Bertrandlaan een bloeiend stukje stadsweefsel geworden, waar hippe handelaars elkaar gevonden hebben, en een boel dingen organiseren om de buurt te laten heropleven. Vanuit de vitrine van Grafik die uitkijkt op de riante laan groet Leticia Sere geregeld een voorbijganger. Synergieën opzoeken, mensen met elkaar in verbinding brengen, het gemeenschapsleven voeden, het is Sere op het lijf geschreven.

“Samen dingen doen zat er al van in het begin bij,” zegt Sere. “Ik heb kunstgeschiedenis gestudeerd, maar wou eigenlijk illustrator worden. Op mijn eenendertigste dacht ik: als ik dan toch een opleiding volg, waarom dat niet samen met anderen organiseren? Zo is Grafik geboren. Het moest een soort jeugdhuis worden voor kunstenaars. Dat is wel gelukt.”

“Het is heel hybride. We zijn tegelijk een galerie, een boekshop en een ontmoetingsruimte. We doen bijvoorbeeld elke maand een 'drink & draw'. In de zomer zitten we hier in het midden van de laan buiten te tekenen, met een gast-tekenaar die een uitdaging geeft. We zijn dan makkelijk met zeventig tekenaars, die van overal komen. Er is geen druk. Het is bijna een meditatief moment. Het kan superstil zijn. Iedereen tekent en tekent. Je voelt die energie. Dat is zalig.”

Dergelijke events doen de vroeger wat ingedommelde wijk heropleven. Is dat ook uw betrachting?
Leticia Sere: Mensen uit de buurt zijn ons heel dankbaar, ja. Wat ik doe, komt allemaal heel spontaan, maar toen ik in Chaudfontaine een tweedaagse heb gevolgd met de Britse schrijver Rob Hopkins kreeg ik wel een aha-moment. Hopkins legt heel erg de nadruk op sociale cohesie, op ownership over de eigen wijk en actief burgerschap. Pas dan kunnen we echt nadenken over de transitie naar een meer duurzame samen­leving. Dat herkende ik heel erg. Mensen moeten elkaar ontmoeten, beter leren kennen. Zo kan er een vonk ontstaan, zodat de mensen iets ondernemen voor hun wijk. Dat is een geslaagde voedingsbodem voor verandering.

Dat is de theorie, maar lukt dat ook?
Sere: Het is niet evident, dat moet ik toegeven. Er is hier bijvoorbeeld nog altijd veel verkeer. Dat belet ook puur fysiek om elkaar te ontmoeten. Je moet telkens een straat over. Daarom willen we met de handelaars graag een autoluwe Louis Bertrandlaan.

Wat is uw drive om dit allemaal te doen?
Sere: (Denkt na) Ik ben eerder introvert, maar mensen blij maken geeft me veel energie. Ik kijk graag naar mensen die genieten, liever dan er zelf helemaal in op te gaan.
Wat ik doe, sluit ook aan bij waar ik vroeger al hard mee bezig was. Ik heb mijn thesis gemaakt over kunst in de openbare ruimte.

Er is vandaag een overheersend negatief beeld over Brussel. Met drugs, veel daklozen, armoede en geweld, terwijl u een positief verhaal schrijft. Wordt u door die donkere berichten uit het lood geslagen?
Sere: Dat beeld is deels terecht. Er kunnen zaken beter in Brussel, maar dat mag ons niet doen vergeten dat er heel veel ten goede veranderd is in de stad. De zone dertig. De pleintjes die er overal bijkomen. Mijn houding is meer die van living by example. In plaats van op de problemen te focussen, kan iedereen beter proberen om zelf aan de stad te werken. Anders wordt het een zelfvervullende voorspelling. Ik geloof heel hard dat de toekomst bepaald wordt door hoe je ernaar kijkt. De kracht van verbeelding is zeer belangrijk. Mensen verliezen die soms, denk ik, als ze ouder worden.

U bent naast al wat u met Grafik doet ook coördinator van Kidical Mass. Dat sluit ongetwijfeld aan bij hoe u naar de stad kijkt, maar kunt u uitleggen wat het is?
Sere: Een feestelijke fietstocht voor kinderen, families en sympathisanten. Het is een internationale beweging (ontstaan in 2008 in Amerikaanse staat Oregon, red.). In Brussel is die gestart in mei 2020 in Schaarbeek. Er waren meteen zeventig deelnemers, dat is veel voor een lokaal initiatief. Vandaag telt Brussel al tien Kidical Mass-groepen in twaalf gemeenten, die dit jaar vijftig dergelijke fietsoptochten organiseren. In het begin waren dat groepjes van rond de dertig, vandaag zijn we soms met tweehonderd. We hebben een eigen huisstijl, en maken er nu ook steden in Wallonië en Vlaanderen warm voor. Ik had zopas nog een meeting met een Kidical Mass-groep in La Hulpe.

Wat is het belang ervan?
Sere: Het is de kinderversie van de critical mass. We tonen dat we als fietsende Brusselaars de openbare ruimte willen delen met alle andere gebruikers. Het helpt als je een massa bent.
Voor de kinderen komt er nog een aspect bij: ze leren fietsen op de openbare weg. Dat is vaak een overwinning voor hen. Veel ouders houden hun kinderen liever binnen. Hier krijgen ze voor het eerst die vrijheid. Het onveiligheidsgevoel valt weg, door de massa, en door de begeleiders die meerijden.
Het is echt op maat van de kinderen. We rijden trager, leggen kortere routes af, de kinderen krijgen een ijsje. Het kan gaan om kleine dingen. Zo leren we de ouders met een elektrische fiets dat ze bergop niet te hard moeten gaan, want kinderen moeten het zonder assistentie doen.

En hoe verklaart u het succes?
Sere: Veel ouders vragen zich af hoe ze hun kinderen kunnen leren fietsen in Brussel. Dat merk je. Zeker omdat heel wat ouders zelf nooit fietsen. Toen de Kidical Mass-groep in Watermaal-Bosvoorde de fietstocht deelde via SmartSchool waren ze meteen met 120 deelnemers. De interesse is echt wel groot.

We mogen niet onderschatten hoeveel de kinderen zelf kunnen bijdragen om de stad verkeersveiliger te maken. Neem nu fietsbogen (U-vormige fietsenstallingen, red.) die erbij komen dicht bij kruispunten. Vaak worden er parkeerplaatsen voor opgeofferd, dat is voor kinderen een enorm voordeel, omdat ze op die manier een beter zicht hebben. Auto's belemmeren immers het zicht omdat kinderen niet boven de auto's uitsteken.
Het kan echt nuttig zijn om je te verplaatsen in het perspectief van het kind, om die problemen te zien, en er met hen over te praten. Kinderen moet je au sérieux nemen.

Een nieuw fenomeen is dat ouders die met bakfiets of longtail rijden het extra lastig vinden om hun kinderen zelf te laten fietsen, en dat ze die beslissing daarom ook uitstellen. Hebben jullie dezelfde ervaring?
Sere: Ik merk dat bij mezelf ook. Het voelt inderdaad veilig aan om je kind bij jou op de fiets te hebben. Maar de Kidical Mass gaat toch vooral over het ingang laten vinden van een fietscultuur. Met onze optocht zien ouders en kinderen iedereen fietsen. Het is als bij lezen. Als ouders nooit lezen, dan is dat ook moeilijk voor een kind. We tonen dat fietsen gewoon fun kan zijn. Niet alleen om van A naar B te rijden, ook voor het plezier.

En toch, uit cijfers van Pro Velo, blijkt dat 67 procent van de ondervraagde ouders het niet ziet zitten om kinderen het Brusselse verkeer in te sturen. Begrijpt u dat?
Sere: Ook daar wil ik het positief zien. Er zijn vandaag twee en een half keer meer fietsers dan voor corona. Je ziet ook ineens kinderen in het straatbeeld. Dat zag je vroeger niet. De drempel waarom kinderen niet fietsen komt trouwens soms uit onverwachte hoek. Als we in de Stephensonwijk in Schaarbeek fietsen, en we roepen naar de kinderen: 'Kom mee fietsen!', dan roepen ze terug: 'We hebben geen fiets!' Daarom hebben we contact opgenomen met de fietsbib. Daar kan je een fiets lenen en weer inruilen als de kinderen groter worden. Die fietsbibs zijn een enorm succes, ze openen nu in Vlaanderen en Brussel de honderdste fietsbib, in de Stephensonwijk.

Op 10 september organiseert Kidical Mass een groot fietsdorp aan de Begijnhofkerk vanaf 13u. BRUZZ organiseert op 17 september een mobiliteitsdebat. Meer info en inschrijven via BRUZZ.be/debat