Nieuwe metrolijnen: waarom lukt het in Stockholm wél?

Stockholm en Brussel delen een autovriendelijk verleden maar kijken nu naar een toekomst waarin de metro een hoofdrol speelt. Maar terwijl nieuwe metrolijnen in Brussel nog steeds ter discussie staan zijn de Zweden al beginnen te bouwen. Met dank aan consensuspolitiek, een stadstol en een overkoepelend stadsproject met nieuwe woningen, ontdekte BRUZZ in Stockholm.

De Zweedse hoofdstad Stockholm en Brussel lijken op het eerste gezicht niet zo veel op elkaar, maar ze delen een paar onverwachte eigenschappen. Zo kozen ze ooit voluit voor de auto, een keuze die ze vandaag betreuren. In Brussel zijn er de Kleine Ring en stadssnelwegen zoals de Louizalaan met hun tunnels, Stockholm heeft een snelweg die de oude stad in twee snijdt en een complex geheel van tunnels en bruggen in het stadscentrum. De ringweg ligt niet ver van het stadscentrum en slikt elke dag 150.000 auto's.

Beide steden hebben een noord-zuid-spoorverbinding die het groeiend aantal treinen niet aankan. En het metronet is al lang niet meer uitgebreid. In Brussel werd het meest recente stuk metro geopend in 2009, in Stockholm kwam er al sinds 1994 geen metro meer bij.

Stockholm tast in de portefeuille

Waar de steden in verschillen is in hun antwoorden op die problemen. Stockholm wordt gezien als voorbeeldstad op vlak van mobiliteit. Het stak de snelweg die Södermalm in twee kliefde in een tunnel en gebruikte de nieuwe ruimte om huizen te bouwen. Dat gebeurde al in de jaren 80. Het klaverblad Slussen dat midden in de stad ligt wordt afgebroken.

Ook in het treinverkeer werd veel geld gestoken: er kwam in 2017 een tweede noord-zuid-spoorverbinding in de vorm van een tunnel van zes kilometer, met twee gloednieuwe stations. De nieuwe spoorlijn wordt gebruikt door pendeltreinen (uitgebaat door de lokale vervoersmaatschappij SL en niet door de nationale spoorwegen), IC-treinen blijven rijden over de oude spoorverbinding.

Stockholm houdt van metro

Door de onderhandelingen over een nieuwe Brusselse regering laait de discussie over de toekomstige metrolijn 3 opnieuw stevig op. Zo laten politieke partijen als Ecolo maar ook actiegroepen zoals ARAU hun afkeuring duidelijk blijken: het project is te ingrijpend en te duur. Zo blijft er jaren na de eigenlijke beslissing onduidelijkheid bestaan over de verlenging richting Bordet, maar ook de verbouwing van de premetro staat ter discussie.

“In Stockholm hebben we dat eigenlijk helemaal niet,” zegt Emma Sahlman, de woordvoerster van het metroproject. “Mensen gebruiken de metro nu al en ervaren ook dat een uitbreiding nodig is, samen met extra woningen. We schatten dat ongeveer 5 procent van de mensen op dit moment tegen is, wat ongelooflijk is.”

Lees verder onder de afbeeldingen

Er zijn akkoorden voor vier verlengingen, goed voor 11 nieuwe stations. Opvallend: het nieuwe station Sofia zal maar liefst 100 meter onder de grond komen en ook de rest van de Stockholmse metro heeft vaak lange roltrappen. Ter vergelijking: de Brusselse lijn 3 komt 30 meter onder de grond. Te diep, volgens tegenstanders, en dat zal reizigers wegjagen.

De Stockholmse uitbreidingen kosten een smak geld: 3 miljard euro (Brussel: 1,7 miljard). De werken zijn al gestart of beginnen dit jaar nog. De afwerking is voor 2026. Tussen de voorbereidende studies uit 2012 en de afwerking zal dus 14 jaar zitten. Het Brusselse metroproject is al op weg naar 20 jaar (studies in 2010, afwerking in 2030).

Waarom slaagt Stockholm er wél in te doen wat het beslist op metrovlak? BRUZZ vond vier punten waar Brussel wat van kan leren.

Consensuspolitiek

De politieke cultuur in Scandinavië is anders dan de Belgische, die meer op confrontatie is gericht. Er wordt veel meer op basis van consensus aan politiek gedaan, dat betekent dus steun van alle politieke partijen en op verschillende niveaus.

Naast de stad Stockholm heeft zowat elke andere bestuurslaag haar handtekening gezet onder de akkoorden: de provincie Stockholm, de gemeentes rond de hoofdstad en de Zweedse regering. Zij zijn het allemaal eens over de doelstellingen en werken samen.

In Brussel is de metro vooral een project van de hoofdstedelijke regering.

Er is geld

Een deel van de discussie in Brussel gaat over het budget voor de metro. Tegenstanders vrezen dat die de MIVB zal droogleggen en dat de maatschappij weinig andere investeringen zal kunnen doen.

De Stockholmse plannen zijn een pak groter én dus duurder. Maar daar is de consensuspolitiek weer: door de steun van de stad, de omliggende gemeentes en de regio krijgt de metro ook geld van al die niveaus. De centrale regering zorgt voor de helft van de middelen.

De vlotte financiering heeft ook te maken met een bron die Brussel niet heeft. “Wie het centrum van Stockholm binnenrijdt of op de ringweg komt, die moet een stadstol betalen,” zegt woordvoerster Sahlman. De taks loopt op tot 3,5 euro in de spits en levert ongeveer 80 miljoen euro per jaar op, en dat geld wordt geïnvesteerd in mobiliteitsprojecten zoals de metro. Ook een nieuwe ringweg rond de stad krijgt geld uit de tolpot.

Een strategisch project

De uitbreiding van de metro in Stockholm is verstrengeld met allerlei andere ingrepen die samen een groot stadsproject vormen. In de akkoorden is ook sprake van de bouw van 82.000 nieuwe woningen (“er komen twee lijnbussen aan inwoners per dag bij in Stockholm,” zegt de regionale overheid).

In Brussel wordt de bevolkingsgroei vooral opgevangen met losse bouwprojecten verspreid over de hele stad, vaak gestuurd door de privésector. Stockholm doet het anders. De overheid neemt de touwtjes in handen en bouwt de nieuwe appartementen vooral in gloednieuwe wijken of in bestaande buurten die stevig worden uitgebreid.

Niet toevallig liggen die wijken vooral aan toekomstige metrostations. De nieuwe inwoners kunnen zich meteen vlot verplaatsen, maar omgekeerd creëren de woningen (en winkels, ziekenhuizen…) ook de vraag naar een metro. In Brussel bestaat die koppeling tussen stadsontwikkeling en mobiliteit niet echt. Rond de nieuwe stations in Schaarbeek en Evere is geen stadsverdichting gepland.

Communicatie via sms

Stockholm blinkt uit in duidelijke communicatie. Het metroproject wordt voorgesteld op een duidelijke website met informatie over alle aspecten. Elk deelproject wordt beschreven, er is informatie over de geplande werkzaamheden, hoe de metrolijn precies gebouwd zal worden en waar dat hinder zal opleveren, de timing, alle uitgevoerde onderzoeken en bevragingen,… Informatie is ook beschikbaar in heldere filmpjes. Mensen met vragen kunnen 24 uur op 24 bellen naar een infonummer.

“We verspreiden nieuws over de metro ook via papieren infokranten. Die gaan naar ongeveer 100.000 adressen,” zegt Sahlman. De regio Stockholm stuurt ook af en toe sms-berichten naar alle mensen die zich binnen een bepaald gebied bevinden. Dat gebeurt als er essentiële informatie is over de werkzaamheden.

“Tijdens het planningsproces hebben we de burgers uitgebreid betrokken, we zijn naar hen toegegaan, we hebben hen uitgenodigd om de plannen te bekijken en om hun mening te geven.” Die participatie begon vijf jaar geleden al, in de eerste stappen van het project.

Deze reportage kwam tot stand tijdens een bezoek van BRUZZ aan Stockholm tijdens het UITP-mobiliteitscongres, samen met vervoersmaatschappij MIVB.