Waarom een mobiliteitsomslag in Molenbeek geen makkie is

De Gentsesteenweg, de kaaien langs het kanaal en af en toe ook nog het Gemeenteplein. Stuk voor stuk zijn het plekken waar de autodruk hoog blijft en de zachte weggebruiker in het verdomhoekje zit. In die mate dat het soms lijkt alsof een ambitieus mobiliteitsbeleid gewoon niets voor Molenbeek is. Toch beweegt er wat.

Dit weekend was het weer zover. Het Molenbeekse Gemeenteplein, dat in het kader van de coronamaatregelen tijdelijk autovrij werd, stond opnieuw vol auto’s. De situatie ontging ex-schepen Karim Majoros (Ecolo) niet, die meteen een foto op Twitter deelde. Net als de tientallen vorige keren dat de kwestie werd aangekaart lieten de verontwaardigde reacties niet op zich wachten.

Het Gemeenteplein is de voorbije jaren uitgegroeid tot hét symbool van de mobiliteit in de gemeente. Jarenlang was het officieel een parking. Toen de ruimte begin de jaren 2010 heraangelegd werd als ‘shared space’ werd parkeren in theorie verboden, maar in de praktijk wel de regel. Confronterend, want het plein ligt vlak onder de neus van het burgemeesterskantoor (eerst Françoise Schepmans van MR en nu Catherine Moureaux van de PS) en op een zucht van het politiecommissariaat om de hoek.

Sinds begin mei staan er nu dan toch betonblokken. Die slagen er op weekdagen en overdag meestal in om het plein autovrij te houden.

Hellegat Gentsesteenweg

Het Gemeenteplein is niet het enige prominente mobiliteitsknooppunt in de gemeente. De situatie op de nabijgelegen Gentsesteenweg – een gewestweg - is vandaag nog een stuk dramatischer. De krappe trottoirs op de drukke winkelas worden zo druk gebruikt, dat voetgangers spontaan op de straat gaan wandelen, ook lang voor er van de 1,5 meterregel sprake was. En wildparkeren lijkt in het deel zonder parkeerplaatsen eerder regel dan uitzondering. De langsrijdende auto’s wijken dan maar uit naar het fietspad waar soms ... ook al voetgangers lopen.

En dan zijn er nog de kaaien langs het kanaal. Vlak naast de waterweg struikelen fietsers en voetgangers over elkaar op smalle en drukgebruikte strook. Een verzoek van het Gewest om een tijdelijk fietspad aan te leggen op de autorijstrook stootte op een Molenbeeks njet.

Het lijstje van Molenbeekse pijnpunten zorgt vaak voor frustratie bij fietsers en voetgangers in de gemeente. Zeker omdat aan de andere kant van het kanaal, in het echte centrum, wel ingrijpende mobiliteitsmaatregelen werden genomen de voorbije jaren, de voetgangerszone voorop.

“Molenbeek voert nog steeds een mobiliteitsbeleid uit de jaren 1980,” vindt ex-schepen Majoros. “Maar ook de handelaars en veel bewoners zitten nog vast in oude denkbeelden. Zo denken winkeliers dat minder parkeerplaatsen ook minder klanten betekent, terwijl het tegendeel vaak waar is. In grote delen van de stad is er wat dat betreft een mentaliteitsverandering, die het kanaal niet is overgestoken. En ook voor veel bewoners blijft de auto hét symbool van maatschappelijk succes.”

De Ecolo’er legt de verantwoordelijkheid bij de huidige rood-blauwe meerderheid, "die trouwens verkozen werd met de steun van de garagehouders", maar moet toegeven dat ook de vorige mét de groenen er niet veel van bakte. “Het mobiliteitsbeleid is een van de grote mislukkingen van de legislatuur, dat klopt.”

Successymbool

We bellen met politicoloog en Brusselaar Pascal Delwit (ULB) over de kwestie. Die deelt de analyse van Majoros over de auto als successymbool. “Zelfs mensen die geen wagen hebben, maar er wel van dromen, kunnen dan moeilijk doen over de inperking van de auto.”

Maar Delwit benadrukt vooral de sterke link tussen het mobiliteitsbeleid en de socio-economische situatie in verschillende gemeenten. “Voor zachte mobiliteit is er vooral een draagvlak in de zuid-oostelijke gemeenten en in het centrum, niet toevallig de gemeenten waar ook de groenen sterker staan. Maar dingen kunnen evolueren. Er is nu druk van een bepaald deel van de bevolking. In andere gemeenten heeft het vaak ook 10 jaar geduurd voor er echt iets veranderde.”

De Vorstenaar wijst er nog op dat mobiliteitsingrepen in een dichtbevolkte wijken als Oud-Molenbeek heel andere koek zijn dan in buurten waar veel minder mensen wonen.

Het is een analyse die Molenbeeks schepen van Openbare Werken Jef Van Damme deelt. Als schepen van mobiliteit stond hij mee aan de wieg van het Gemeenteplein als shared space. En als oppositielid schoot de SP.A’er tijdens de vorige legislatuur vaak op een meerderheid die het Gemeenteplein niet autovrij kreeg. Vandaag is hij zelf regelmatig kop van jut als het plein weer eens een parking blijkt.

“Er is geen specifiek mobiliteitsprobleem voor Molenbeek, maar een situatie die je in elke dichtbevolkte wijk van de eerste kroon ziet,” vindt Van Damme. “In laag-Schaarbeek, Kuregem of Sint-Joost is het niet anders. Er is gewoon heel weinig ruimte, waardoor er heel veel concurrentie is tussen de weggebruikers. Het autobezit in Molenbeek is trouwens bij de laagste van het gewest (enkel in Sint-Gillis en Sint-Joost is het nog lager, red.).

De auto als extra woonkamer

Ook de SPA’er wijst op het gewicht van de handelaars, voor wie autobestuurders en klanten vaak nog synoniem zijn. “Maar in een gemeente met kleine woningen is zo’n auto ook dikwijls een extra woonkamer, een plek waar je met vrienden kan zitten praten, zonder daarom rond te rijden. Maar tegelijk zorgt de gentrificatie voor een groeiende groep mondige Molenbekenaren die een snellere evolutie willen.”

De reeks van pijnpunten zou bijna doen vergeten dat er deze jaren wel degelijk wat verandert in de gemeente aan het kanaal. Zo huldigt de gemeente deze woensdag samen met het Gewest een wandel- en fietsas langs de Vandenpeerenboomstraat in, is het doorgaand verkeer geweerd in de Merchtemsesteenweg en worden 7 straten vanaf deze woensdag een maand lang autovrij. "En zo kan ik nog een tijdje doorgaan," verzekert Van Damme.

Ook Molenbeeks schepen van Mobiliteit Abdellah Achaoui (PS) wijst erop dat de gemeente wel degelijk grote stappen zet inzake mobiliteit. “Het gemeenteplein is nu afgesloten voor auto’s en dat zal zo blijven, ook na de coronamaatregelen. De manier waarop, die zal wel nog evolueren. We bestuderen nu hoe we het op lange termijn aanpakken.”

De belangrijkste stappen moeten trouwens nog komen. Achaoui is maar er maar wat trots op dat Molenbeek geselecteerd is voor liefst twee van de tien eerste ‘mazen’, wijken die in het kader van Good Move verkeersluw zullen worden ingericht en doorgaand verkeer bannen. “We zijn erg tevreden dat onze voorstellen zijn weerhouden. Die mazen worden een hele stap vooruit voor de zachte mobiliteit en ook heel wat middelen die in Molenbeek worden geïnvesteerd.” Ook het kabinet van mobiliteitsminister Elke Van den Brandt (Groen) is lovend over de Molenbeekse voorstellen voor die verkeersluwe wijken.

Straten binnen een maas mogen volgens het gewestelijk mobiliteitsplan enkel toegankelijk zijn voor lokaal verkeer. Wordt het in de toekomst dan onmogelijk om via de Gentsesteenweg naar het centrum te rijden? “Zo heb ik het eigenlijk niet begrepen,” aldus Achaoui. “Maar een volledige heraanleg, met bredere voetpaden en een afgescheiden fietspad lijkt me daar op zijn plaats.”