Gratis tour voor lezers: Nederlanders in Brussel

De hoogtepunten van de Nederlandse présence doorheen de geschiedenis zijn nog goed zichtbaar in Brussel. Wie kan ons daarbij beter gidsen dan een noorderling die gepokt en gemazeld is in deze stad? Met kunstgids Christiaan Vinkenborg kunnen onze lezers eind maart gratis op stap. Voor één keer is oranjegekte dus verantwoord. Alvast een voorsmaakje.

M onumenten die de belichaming van de Nederlandse aanwezigheid illustreren tekenen het straatbeeld in Brussel.

In het Herdenkingsjaar 1815-2015 past het om koning Willem I Frederik, geboren als Prins van Oranje-Nassau (1772–1843), symbolisch te honoreren. Zijn union complète et intime tussen Noord en Zuid bracht Brussel wel wat adelbrieven op. Te beginnen met de aanleg van het kanaal naar Charleroi, waardoor de sabots (steenkoolscheepjes) makkelijker de Brusselse industrie konden bevoorraden. Om het jaar bestuurde de vorst het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden afwisselend vanuit ‘s Gravenhage (Den Haag) en Brussel. Het koetspad tussen die steden is inmiddels wel zoek.

Kunst- en architectuurgids Christiaan Vinkenborg, die de stadswandeling becommentarieert, is tevens voorzitter van Nedcafé. Dat is een club die gezelligheidsborrels en meer onder Nederlanders uit het bedrijfsleven en de EU-instellingen organiseert. Hun stamcafé is het café Dépôt van Kobe, waar niet veel karnemelk wordt gedronken, zeker niet als het Nederlands elftal speelt. De tour vertrekt echter niet bij het verhaal van de Oranjegekte, maar bij bekende Nederlanders in Brussel. Vinkenborg: “Neem nu eerst het Verenigd Koninkrijk van 1815. In het Concert Noble gaf Willem I het startschot voor de hervormingen. Vandaar aandacht voor die muziekvereniging waar de adel deel van uitmaakte.” Alhoewel de huidige zaal met die naam (in de Aarlenstraat) van later dateert, vonden de bals en reünies van Concert Noble in die tijd plaats in het zaalcomplex in de Warande, daar moeten we dus een kijkje nemen.

Waar de wandeling ook niet omheen kan is het neoclassicistische Paleis der Academiën (1828). Dat prachtbouwwerk met bas-reliëfs en pilasters op de gevel liet Willem I bouwen voor zijn zoon en kroonprins Willem Frederik (de latere Willem II in het afgescheurde Nederland) en diens vrouw Anna Pavlovna, dochter van de Russische tsaar. Het droeg de naam Palais du Prince d’Oranje. Daaruit blijkt dat een belangrijke bouwkundige aanwezigheid in Brussel werd gekoesterd door onze eerste gemene koning. Vinkenborg: “De stempel van het gebouw is van staatsarchitect Tieleman Suys, een man die ook de ronde lutherse kerk in Amsterdam ontwierp. Samen met Charles Vander Straeten staat hij ook bekend om het naburige Koninklijk Paleis te hebben vertimmerd, vertrekkend van twee huizen en een nieuwe ‘Hollandse’ gevel. Maar pas in 1829 kon de koning er volledig gebruik van maken.” In het aanpalende Warandepark valt ook wat te vertellen over de Nederlandse aanwezigheid in Brussel, met naast de balzaal het adres van de Staten-Generaal: het huidige Paleis der Natiën (parlement).

Vinkenborg: “In de Koningsstraat houden we halt bij de voormalige zetel van de Société Générale, opgericht onder Willem I als Algemeene Nederlandsche Maatschappij ter Begunstiging van de Volksvlijt. De hele thematiek van de koning en wat hij realiseerde ligt dus verankerd aan alle zijden van het park. Waartoe die maatschappij allemaal diende vertel ik daar wel. Vanaf daar kunnen we makkelijk naar de Koninklijke Protestantse Kapel, ook uit een vroegere tijd en verderop naar wat rest van het Paleis van Nassau. (Daar hield Willem van Oranje in de zestiende eeuw er de meest vermaarde gastronomieschool van Europa op na, red.). Er blijft nog een stuk van de kapel in Brabantse gotiek verwerkt in de Albertina-bibliotheek. In die zin is dit een must op het parcours.”

Protestantse Kapel
Met wat slalom brengt de Oranje-tour u bij de Grote Markt. Dit blijft een belangrijke geschiedkundige plek wegens de executie (in 1568) van de graaf van Egmont (Lamoraal van Gavere) en de graaf van Hoorne (Filips van Montmorency), ten tijde van Willem van Oranje en de Inquisitie. Dat brengt ons meteen ook bij Jan Pieter Cluysenaar, architect van de Sint-Hubertusgalerijen. Vinkenborg: “In die galerij bevindt zich het eetcafé Taverne du Passage, waar jarenlang Nederlandse literatoren salon hielden. Het was de afspreekplek voor dichters als Jan Greshoff en Hendrik Marsman, en schrijvers als Simon Vestdijk. Op die literaire aanwezigheid gaan we in de tour wel dieper in.”

Voor heel wat kunstenaars uit het (hoge) Noorden was Brussel in de negentiende eeuw zeer avant-gardistisch en dus geliefd. Artiesten als de broers David en Pieter Oyens en Willem Roelofs verbleven lang in Brussel. En Jan Toorop en Vincent van Gogh vonden er kortstondig eveneens prikkels. Al was het Van Gogh natuurlijk in de eerste plaats om zijn bijbelstudie te doen, toen hij Brussel aandeed en wat tekeningen maakte langs het kanaal. Ook om de stichtende aanwezigheid van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren (2004) kan de Oranje-tour niet heen. “Ik ga er vaak naar de wat politiek getinte bijeenkomsten over Europa, waar een evenwichtig gemengd publiek van Nederlanders en Vlamingen voor aanwezig tekent. Nederlanders in Brussel zoeken er hun kolonie (gemeenschap, red.) op, net als in het café.”

“Brussel mag dan wel naast Nederland liggen, heb blijft onbekend en onbemind. Vandaar dat Nederlanders elkaar graag opzoeken in een culturele contex. Wat betreft taal en cultuur voelen Nederlanders tegenover Vlamingen wel een sterke verbondenheid. Al denk ik dat de taal ons wel verenigt, maar dat de politieke cultuur van Nederland en Vlaanderen te ver uit elkaar ligt om (ooit) van een hereniging te durven dromen.”

Gratis geleide wandeling ‘In de sporen van Nederlanders in Brussel’ op zaterdag 28 maart (10-12u). Deelname is gratis, maar de plaatsen zijn beperkt. Stuur vóór 20 februari uw naam en adres naar win@bdw.be met vermelding 'oranjetour'. De winnaars worden persoonlijk verwittigd.