Leerachterstand: hoe groot wordt de coronageneratie in Brussel?

Bijna drie maanden zaten de Brusselse leerlingen achter hun computer in plaats van in de klas. En nu de scholen weer open zijn, blijft een minderheid nog altijd thuis. Pedagogen zijn bezorgd om de leerachterstand bij die groep. “Het wordt de komende twee à drie jaar dag in dag uit werken om de kinderen bij de les te houden.”

We hebben één computer thuis, die mijn kinderen moesten delen voor hun huiswerk. Ik heb hen willen helpen, maar ik kon niet alle lessen begrijpen in het Nederlands.” Boubacar Diallo is vader van vier kinderen, van wie er twee in het Nederlandstalig basisonderwijs zitten. Zelf spreekt hij geen Nederlands, maar wel Frans. Niet eenvoudig om de mails van de school te begrijpen, vertelt hij. “Mijn vrouw kent ook geen Frans, dus ik was verantwoordelijk voor de hulp met het schoolwerk,” zegt de vader van Guinese afkomst. “Gelukkig mag mijn dochter sinds een paar weken weer naar school, waar ze haar oefeningen in een kleine groep kan maken.”

Diallo's dochtertje Zeinad zit in het derde leerjaar en mocht daarom eigenlijk nog niet herbeginnen op 15 mei, maar de school maakte een uitzondering omwille van hun thuissituatie. “Dat heeft me erg geholpen, want met iedereen samen in huis was het niet eenvoudig,” vertelt Diallo. Met z'n zessen hebben ze twee kamers en een salon om in te leven. Intussen bleef Diallo nog buitenshuis werken. Hij was maar drie dagen per week vrij om de kinderen te helpen.

In verschillende Brusselse scholen komt het verhaal bekend voor. “Per klas geloof ik dat er zeven à acht kinderen niet volledig konden volgen met de afstandslessen,” zegt schoolpoortwerkster Marisa Mendoza van vzw Vrienden van het Huizeke. Ze bemiddelt in basisschool Sint-Lukas in Schaarbeek tussen de ouders en de school.

“Het is een heel proces geweest: in het begin moesten ze wachten op laptops of op gratis wifi, daarna wisten sommige ouders nog niet hoe ze naar de site van de school moesten surfen of hoe ze een e-mailadres konden aanmaken,” zegt Mendoza. “Het is niet dat de juffen er niet achter zitten of dat de kinderen het niet willen, maar wel dat de ouders niet kunnen helpen.”

Zelfs nu de scholen zijn heropend, komt nog niet iedereen terug. Uit een rondvraag van BRUZZ in twintig Nederlandstalige basisscholen blijkt dat tot een kwart van de leerlingen thuisblijft, vooral in scholen met een kwetsbaar doelpubliek. Zes scholen geven aan minstens tien leerlingen niet of nauwelijks te kunnen bereiken.

Hoeveel leerlingen dat in heel Brussel zijn, is voorlopig moeilijk in te schatten, maar pedagogen vrezen dat deze 'coronageneratie' de lessen niet in een-twee-drie zal inhalen. “Voor wie de voorbije maanden nauwelijks onderwijs heeft gevolgd, zou je de effecten kunnen vergelijken met een normale zomervakantie,” zegt pedagoog Pedro De Bruyckere van de Arteveldehogeschool. “Volgens een Amerikaanse studie kan de opgedane kennis voor taal en lezen dan tot 50 procent achteruitgaan, voor rekenen tot wel 70 procent.” Dat betekent dat wie bijvoorbeeld net voor de coronacrisis leerde om te cijferen, nu misschien al veel vergeten is door een gebrek aan herhaling.

Groeiende verschillen

De verwachte leerachterstand zal vermoedelijk niet in elke school even groot zijn. “Voor een groot deel varen we blind: we weten niet welke leerstof elke school precies heeft gegeven en op welke manier, en wie ze bereikt heeft en wie niet,” zegt De Bruyckere, want in ons land hebben scholen vrijheid van onderwijs. Uit de rondvraag van BRUZZ blijkt dat sommige basisscholen tot vijftien uur afstandsonderwijs per week gaven, andere maar twee. Maar voor wie sinds half maart amper les heeft gevolgd, vreest De Bruyckere wel langdurige gevolgen. “Op basis van eerder onderzoek na schoolstakingen weten we dat die leerlingen jaren later nog altijd meer kans lopen op zittenblijven en slechtere schoolresultaten. Dat heeft mogelijk ook gevolgen voor de arbeidsmarkt.”

De vrees is dan ook dat de huidige situatie de ongelijkheid tussen leerlingen zal vergroten. Nog voor de coronacrisis bleek dat de leerachterstand sterk varieerde tussen Brusselse gemeenten: in Sint-Pieters-Woluwe heeft 4 procent van de leerlingen in de eerste graad middelbaar onderwijs een achterstand van minstens twee jaar. In Sint-Joost-ten-Node loopt dat aandeel op tot 18 procent.
“De leerachterstand van kinderen is sterk verwant met de socio-­economische situatie van hun gezin,” zegt Marion Englert van het Observatorium voor Welzijn en Gezondheid, die de cijfers uit hun laatste Welzijnsbarometer haalde. “En elke achterstand vergroot het risico op latere schooluitval.”

Al voor de coronacrisis verliet één op de negen Brusselse jongeren de middelbare school zonder diploma, zegt Englert. Dat aandeel ligt hoger dan in de rest van het land: 27 procent van de Brusselaars is laagopgeleid, terwijl dat in Vlaanderen 22 procent is. Bovendien heeft een zesde van die laaggeschoolde Brusselaars nog nooit een computer gebruikt.

Dat opleidingsniveau blijkt nu wel van tel, want hoogopgeleide ouders kunnen hun kinderen gemiddeld beter helpen bij het huiswerk, zegt De Bruyckere op basis van onderzoek uit Nederland. “Het is mijn berekende gok dat de verschillen tussen kinderen groter zullen worden. Sommige kinderen zullen misschien gefloreerd hebben omdat zij thuis in goede omstandigheden konden leren, andere gaan veel sneller achteruit.”

Blijven lezen

Ondertussen zoeken scholen en gemeenten naar oplossingen om de gemiste leerstof in te halen. Het kabinet van Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) kreeg tot nu toe twaalf aanvragen vanuit Brussel om zomerscholen te organiseren, zowel voor het basisonderwijs als voor het middelbaar onderwijs.

“Bij ons zijn die specifiek bedoeld voor kinderen die een achterstand hebben opgelopen of die het moeilijk hebben,” zegt Molenbeeks schepen van Nederlandstalig Onderwijs Jef Van Damme (SP.A). De gemeente wil een zomerschool organiseren tijdens de laatste twee weken van augustus. “We contacteren die kinderen gericht en stemmen de lessen af op hun noden. In de namiddag plannen we sport- en cultuuractiviteiten om het nog wat ludiek te houden.”

Blijft de vraag hoe de juiste groep kan worden bereikt met die zomerplannen. De taalbarrière en de culturele barrière waren bij sommige ouders al een probleem, nu komt daar nog een portie angst bovenop. “Dit zal een extra inspanning vragen van het hele onderwijsveld en de welzijnswereld,” zegt directeur Dries Vandermeersch van het GO! Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB) in Brussel.

“Wij proberen de ouders nu via objectieve informatie en met behulp van medici gerust te stellen. Persoonlijk contact helpt altijd,” zegt hij. Het GO! CLB heeft alle ouders opgebeld die hun 59 scholen niet konden bereiken. Intussen komen er al meer kinderen terug naar school. Ook schoolpoortwerkster Mendoza heeft de voorbije maanden aanhoudend rondgebeld en gewhatsappt tot ze iedereen aan de lijn kreeg. “Mensen worden overspoeld door nieuws uit de hele wereld en maken daarmee hun eigen verhaal, waar je soms uren aan een stuk op moet inpraten,” vertelt zij.

Zelfs als de juiste mensen bereikt worden, blijven de zomerscholen slechts een begin. “Het is een druppel op een hete plaat: niemand maakt zich de illusie dat daarmee alles opgelost is,” zegt De Bruyckere. “Er zal de komende twee à drie jaar dag in dag uit gewerkt moeten worden om de kinderen bij de les te houden.”

Behalve de scholen hebben de ouders, jeugdverenigingen, bibliotheken en gemeenten daar een rol in te spelen, zegt hij. “Iedereen moet mee. We moeten leerlingen monitoren, bijsturen en eventueel tutoren in kleine groepjes. Daar kunnen de gemeenten extra inhoudelijke ondersteuning in voorzien.” Tijdens de zomermaanden is het dan weer belangrijk om te blijven lezen om de taal te onderhouden. Ook sport en spel, en culturele activiteiten kunnen helpen om nieuwe verbanden te leren leggen.

Zo is Mendoza alvast tevreden dat zij de tien meest angstige ouders allemaal heeft kunnen overtuigen om hun kinderen drie weken naar het speelplein te sturen. “Die kinderen hebben de hele lockdown geen stap buiten gezet”, zegt ze. “Dan denk je: oef, nu krijgen ze tenminste een fijne vakantie.”