Leerstoel Religie aan vrijzinnige VUB nog niet voor morgen

Voor Religie en Levens­beschouwing was er het plan om het Alviella-institute erbij te betrekken, dat toen nog actief was op de VUB-campus. Alviella was het geesteskind van Werner de Saeger, een theoloog, religiewetenschapper en jurist, die zijn opleiding in België en aan Harvard had genoten, en les had gegeven in Oxford. Terug in ons land constateerde hij dat er aan Nederlandstalige zijde nog steeds geen academische plek bestond waar religie met een kritische benadering en zonder confessionele druk onderwezen werd. “De KU Leuven heeft het monopolie,” zegt de Saeger.

Daarom richtte hij in 2016 het Alviella-institute op, bedoeld als een soort tegenhanger van het Centre d’Etude des Religions en de la Laïcité (CIERL) dat al jaren floreerde aan de ULB. De vzw Alviella kreeg onderdak aan de VUB en leidde er gedurende tweeënhalf jaar studenten op. “We hebben een voetbalploegje studenten gevormd,” vertelt de Saeger. Daarnaast kreeg het instituut ook de vraag van het gemeenschapsonderwijs om onderzoek te doen naar de hoofddoek en halal op school.

Alviella overleefde van de inkomsten van de onderzoeksopdracht en de studentenbijdragen. “Om verder te groeien was er structurele financiële hulp nodig. Die hebben we niet gekregen,” zegt de Saeger. Ook de VUB gaf, behalve de lokalen, geen andere steun. “Nochtans waren de eerste gesprekken met de rector veelbelovend.” Vorig jaar moest Alviella ermee stoppen en werd de vzw opgedoekt.

“Alviella was geen organisatie van de VUB, er waren geen structurele banden,” reageert VUB-rector Pauwels. “Ik vond het wel goed dat zij werkten rond religie, maar het was nooit de bedoeling dat Alviella zou uitmonden in een leerstoel.”

De rector vindt nog steeds dat de VUB ook aandacht moet hebben voor religie, maar zoekt nog naar een vorm en – heel belangrijk – financiering. Het plan voor een leerstoel Religie en Levensbeschouwing is voorlopig opgeborgen. “Een leerstoel is duur, je moet minimaal 60.000 euro per jaar hebben en dat gedurende minstens drie jaar.”

De piste die de rector nu wil bewandelen is die van samenwerking met het studiecentrum van de ULB. Samen met het CIERL organiseerde de VUB eind februari al het festival Religie in de Stad. Ook gaat de VUB in zee met de Utrechtse Universiteit voor Humanistiek.

Pauwels benadrukt dat ze vanuit vrijzinnige hoek geen druk ervaart om religie te weren of te negeren. “Ik voel geen weerbarstigheid. Integendeel, er is genoeg bereidheid. Maar er moet ook voldoende kritische massa zijn, voldoende mensen om zo’n master te dragen.”

Niet Rijp

Ondertussen gaat de VUB wel door met de leerstoel Fatima Mernissi. Die leerstoel, opgericht in 2017 en vernoemd naar de vooraanstaande Marokkaanse sociologe en moslimfeministe, focust op islam, gender en macht. “We spreken aan de VUB dus wel degelijk over religie,” zegt Pauwels. Maar de huidige financiering, afkomstig van Vlaams minister voor Brussel Sven Gatz, stopt dit jaar. “Wij willen de leerstoel graag verlengen en moeten dus op zoek naar andere middelen.”

Het oorspronkelijke plan om deze leerstoel te laten uitgroeien tot een Engelstalige master over de islamwereld gaat voorlopig niet door. “Het project bleek niet rijp,” zegt Pauwels. Aan de VUB zelf was nog te weinig expertise voor zo’n master, aldus de rector. Dus werd gekeken of samen­gewerkt kon worden met andere universiteiten, Gent bijvoorbeeld, maar het dossier bleek daar niet prioritair.
Vervolgens overwoog de VUB om er een postgraduaat te organiseren, maar ook daarvoor ontbrak het volgens Pauwels aan voldoende mensen om het hele programma administratief en qua onderzoek te trekken.

Uiteindelijk zijn het masterclasses Midden-Oosten geworden, vorig jaar in Résidence Palace, dit jaar in Bozar. De VUB werkt hiervoor samen met het Tahrir Institute van Koert Debeuf.
De avondlijke lezingen, die ook openstaan voor publiek, leveren de studenten geen certificaat of diploma op. Toch is Pauwels tevreden met deze realisatie. “Dankzij deze prestigieuze lezingenreeks kunnen we ons toch op het thema positioneren.”