Van Damme: 'Hoog tijd voor een globale visie voor kanaalzone'

"Al die leuke projecten in de havenzone moeten stoppen." Minister Grouwels liet er onlangs, bij de presentatie van het havenplan, geen gras over groeien: de kanaalzone is de exclusieve speeltuin van de haven van Brussel. Er is volgens haar geen plaats voor woningen, parken, sportinfrastructuur, creatieve economie enzovoort.

Ik heb zelden een politicus van een belangrijke Europese stad zo een antistedelijk discours horen voeren. Overal in Europa wordt water in de stad beschouwd als een enorme troef, een meerwaarde waar zo veel mogelijk mensen op zo veel mogelijk manieren van moeten kunnen genieten. Terwijl Barcelona, Lyon, Parijs, Berlijn maar ook Gent en Antwerpen volop investeren in ontmoetingsplaatsen langs het water, ziet Brigitte Grouwels onze 'rivier' in ware 19de-eeuwse traditie enkel als een industrieel wingebied. Dat is jammer en onbegrijpelijk.

Gelukkig zijn er de laatste jaren wel een aantal stappen gezet in de goede richting: de heraanleg van de kanaaloevers tussen Molenbeek en Brussel-Stad, de beslissing om het logistiek centrum Bilc niet naast Tour & Taxis in te planten, de aanleg van een openluchtzwembad, de woonprojecten van de Gomb en recent ook verschillende projecten voor woontorens… Stuk voor stuk beslissingen die Pascal Smet als minister mee gedragen heeft of zelf realiseerde. Allemaal projecten die de centrale rol van het kanaal in de stad benadrukken.

Maar dat is niet genoeg. De aanzet is gegeven, nu is het hoog tijd voor een globale visie. De kanaalzone kan je niet structureel veranderen met enkele ingrepen. Sinds de sluiting van de metroring wordt het kanaal meer en meer het echte centrum van de stad en verschuift het zwaartepunt van Brussel naar het westen. De kanaalzone moet uitgroeien tot een levensader die de stad draagt en vorm geeft, een plaats waar mensen willen wonen, werken en zich ontspannen. Deze zone mag niet overgelaten worden aan de grillen of het gebrek aan visie van één minister. Integendeel, de kanaalzone verdient een visie, een masterplan dat gedragen wordt door heel Brussel.

Uiteraard is het normaal dat minister Grouwels, als bevoegde minister voor de haven, alle ruimte wil geven aan de ontwikkeling van de haven. Uiteraard juich ik toe dat de regering op die manier 1.500 nieuwe jobs zal creëren voor Brusselse werklozen. Maar eigenlijk zou het havenplan moeten kaderen in een globaal plan over de toekomst van de kanaalzone. Een visie die verder reikt dan het zuiver logistieke.

Als de overheid het voortouw niet neemt en bepaalt welk soort projecten ze waar wil, geven we vrij spel aan de speculanten. Grote projectontwikkelaars hebben ondertussen het potentieel van de kanaalzone ontdekt voor het bouwen van kantoor- en woontorens. Zolang de overheid geen kader voorziet voor hun projecten, riskeren we dat particuliere belangen tot gedrochten leiden die ons de komende decennia zullen achtervolgen. Ook ruimte voor recreatie, plaatsen waar mensen elkaar ontmoeten en die adem geven aan een stad zijn onontbeerlijk. Met een bevolkingsdichtheid van 15.000 tot 20.000 inwoners per vierkante kilometer, een zeer jonge bevolking en relatief weinig publieke ruimte, heeft de kanaalzone nood aan vele en kwaliteitsvolle ontspanningsplekken.

Van muur tot verbinding
De terreinen van de haven moeten gebruikt worden door bedrijven die goederen aanvoeren voor Brussel via de waterweg en, daarnaast, door innoverende en ecologische bedrijven die zorgen voor tewerkstelling. Op dit moment zijn er te veel bedrijven aan de haven die geen gebruik maken van de haven, maar onze stad wel belasten met zwaar wegverkeer.

Maar ook op sociaal en zelfs cultureel vlak zou een masterplan een enorme meerwaarde kunnen betekenen. Het kanaal is nu nog te vaak een scheidingslijn, een grens die de stad doormidden snijdt. De uitdaging is om van die afgrond een brug te maken en van die brug een ontmoetingsplek: het kanaal als verbinding in plaats van als muur. 'Festival Kanal' vertrok vanuit het idee dat het kanaal een sociale en ook culturele functie moet hebben. We mogen zelfs ambitieuzer zijn: waarom nemen we het project van Lyon Confluence of Liverpool Europese culturele hoofdstad niet als voorbeeld? Daar gebruikt men het water in de stad als openluchtmuseum. In, langs en op het water verrijzen monumentale kunstwerken. De rivier als permanente locatie voor kunst. Een mooier visitekaartje kan de kanaalzone zich niet dromen.

Een dergelijk masterplan wordt best ook overlegd met het Vlaams Gewest. Als men op de oude Renaultsite een werk-en ontspanningsplek creëert en in Machelen met Uplace een megashoppingcentrum wil bouwen, heeft het geen zin om binnen de grenzen van het Brussels Gewest de hele kanaalzone maximaal in te vullen als industrieel gebied. Het waterfront in het centrum van Brussel heeft duidelijk een stedelijke toekomst, en in het noorden, richting Schaarbeek Vorming en Vilvoorde is er voldoende plaats voor de industriële en logistieke activiteiten van de haven.

Het is hoog tijd dat de regering haar verantwoordelijkheid opneemt en haar visie op de ideale mix uitwerkt in een masterplan voor de kanaalzone. Het is belangrijk om in te zetten op de creatie van jobs, maar we willen ook een aantrekkelijke stad waar de middenklasse niet uit weg trekt, een stad waar gezinnen met jonge kinderen wel willen blijven wonen. Een stad die ons verrijkt.

--------------------------
Jef Van Damme is Brussels parlementslid voor SP.A