Welke democratie zal Haren redden?

De Brusselaar staat onmachtig tegenover de politieke beslissingen omtrent het geplande gevangenisdorp in Haren, schrijft doctorandus en docent Architectuur Gideon Boie (KU Leuven). Volgens hem betekent democratie dat het Brussels Gewest ook inspraak organiseert rond zijn eigen gewestelijke bevoegdheden. En er ontbreken gedetineerden in de overlegcommissie, vindt Boie.

D e gevangenis van Haren beroert de gemoederen van de inwoners van Brussel. Terecht, want het toekomstige gevangenisdorp in Haren is zonder voorgaande in België. Niet minder dan acht strafinstellingen worden op één terrein samengebracht, voorzien in niet minder dan 1.190 plaatsen voor zowel verdachten, veroordeelden (mannen en vrouwen), uit handen gegeven jongeren én geïnterneerden.

Het gevangenisdorp van Haren kwam in het nieuws door laakbare graffiti-aanslagen op privéwoningen van enkele betrokkenen. In de Brusselse media toonde minister-president Rudi Vervoort (PS) geen begrip voor de onverlaten binnen een democratisch bestel.

Witte vlek
Het beroep op de democratie is cynisch, goed wetende dat er geen inspraakmomenten zijn die het ontwerp van het gevangenisdorp in Haren in haar totaliteit voorlegt aan de burger. Het inspraakproces rond het gevangenisdorp in Haren wordt overgedragen aan het lokale bestuursniveau en hiermee komt de Brusselaar onmachtig te staan tegenover politieke beslissingen die buiten discussie gesteld worden.

Dat werd duidelijk tijdens de openbare zitting van de Overlegcommissie die de Stad Brussel op 20 mei 2015 organiseerde in de theaterzaal van Casino Viage. In het kader van de aanvraag stedenbouwkundige vergunning door Cafasso NV wint het Brussels Gewest naar goede gewoonte advies in bij de steden en gemeenten. Stad Brussel maakte hiertoe het volledige aanvraagdossier openbaar.

Groot was de verwondering bij velen toen Schepen Geoffrey Coomans de Brachène (MR), voorzitter van de overlegcommissie, liet verstaan dat de Stad Brussel enkel stedenbouwkundige kwesties in overweging neemt. Het betreft de lokale bevoegdheden zoals buitenaanleg, ontsluiting, toegangswegenis, parkeerinfrastructuur, aansluiting op openbaar vervoer, verkeersoverlast, enzovoort.

De presentatie van de architect van BURO II maakte duidelijk wat het onderwerp van discussie was: het publiek kreeg een beeld te zien waar het gevangenisdorp in Haren gereduceerd was tot een witte vlek omringd door groene stippen en vloeiende lijntjes.

Laatste grondreserve
Schepen Coomans de Brachène stelde dat bezwaren aangaande federale kwesties, zoals het penitentiaire vraagstuk en de bouw van overheidsinfrastructuur, gericht moeten worden aan het federaal bestuursniveau. Idem dito werd gevraagd gewestelijke kwesties, zoals territoriale ontwikkeling en bodembestemming, te richten aan het gewestelijk bestuursniveau.

Het democratisch overleg in Casino Viage bood geen plaats voor een discussie over de impact van het zogenaamde gevangenisdorp op de toekomst van de noordelijke grensregio van Brussel (welke meer en meer desintegreert) én evenmin over de impact ervan op de toekomst van de gedetineerden (wiens kansen op resocialisatie belachelijk gemaakt worden).

Aangenomen dat de Stad Brussel de bezwaren geuit op woensdag 20 mei zal trancheren op basis van de relevantie tot de stedenbouwkundige inbedding, is de cruciale vraag waar, hoe en wanneer de geëngageerde Brusselaar dan wél terecht kan met bezwaren die verder gaan dan lokale kwesties. Tolereert het Brussels Gewest ook democratische inspraak op zijn eigen bevoegdheden?

Democratie betekent dat het Brussels Gewest ook inspraak organiseert rond zijn eigen gewestelijke bevoegdheden. Wij kunnen toch moeilijk aanvaarden dat de invulling van een zone van openbaar nut en het aanboren van de laatste grondreserve niet gebeurt zonder eerst de Brusselse bevolking – gedetineerden incluis – aan het woord te laten.

Hiermee komen we op een tweede reden waarom Brussel zich beter niet op de borst klopt over democratie.

Monddood
In de overlegcommissie rond het gevangenisdorp Haren in Casino Viage ontbreekt één partij: de gedetineerden. De commissie weegt pro’s en contra’s af zonder de primaire gebruiker van het toekomstige gebouw te consulteren. Over de rug van gedetineerden wordt gegoocheld met mooie woorden over humane detentie zonder dat zij de kans krijgen om te antwoorden.

Evenmin worden families en vrienden van gedetineerden gehoord. Detentieschade valt niet alleen de gedetineerde te beurt, maar ook het sociale netwerk rondom – al is het maar door lange reistijden en ongemakkelijke bezoeken. Er is weinig reden om ook familie en vrienden van gedetineerden niet te betrekken in het overleg rond het gevangenisdorp.

Het monddood maken van gedetineerden in het ontwerpproces druist in tegen de geest van de Basiswet 2005. Professor Lieven Dupont, auteur van de Basiswet, sprak voor de Kamercommissie Justitie op 2 februari 2001 de woorden: “Wil men mensen [hij sprak over gedetineerden] responsabiliseren dan moet men ze respecteren en betrekken bij de besluitvorming met betrekking tot de beslissingen die hen aanbelangen.”