Ecolofractieleider John Pitseys: ‘De Vlaamse verkiezingsuitslag zal ook Brussel raken’

In de laatste peilingen krijgt Ecolo een pandoering, die niet veel goeds voorspelt voor de verschillende verkiezingen over een goed jaar. Hoog tijd voor een gesprek met Brussels fractieleider en nieuwkomer in de politiek John Pitseys. “Het lijkt wel een sketch: we winnen als het jaartal op een negen eindigt en verliezen als het een vier is.”

Hij heeft een hekel aan fietsen, en neemt de auto om competitietennis te kunnen spelen. En tot in 2019 was de jurist en doctor in de filosofie aan de slag bij het politieke onderzoekscentrum CRISP. Om maar te zeggen: John Pitseys (43) is niet meteen de doorsneepoliticus of Ecolo­mandataris. Dat merken we ook als we met hem afspreken in het Grand Café aan het Beursplein. De fractieleider neemt zijn tijd om te antwoorden en is niet de man van de oneliners. “De voortdurende aftakeling van het debat op sociale media maakt me wanhopig.”

Wat is uw beste herinnering van het afgelopen jaar?
John Pitseys: (Neemt zijn tijd) Toen het parlement in enkele weken tijd drie teksten stemde waaraan ik had meegewerkt: over de decumul in het parlement, de vervrouwelijking van de openbare ruimte én over de vertegenwoordiging van vrouwen en mannen in de regering. Het waren geen teksten die de covid- of energiecrisis hebben opgelost, maar het zijn dingen waarover je kan vertellen aan je vrouw, je kinderen, vrienden en kiezers. Ik vind het enorm belangrijk dat je politieke beloftes kan waarmaken. Die teksten gestemd krijgen, was tegelijk een les in nederigheid. Zonder de samenwerking met andere mensen, ook van de oppositie, was het nooit gelukt. Politiek is niet altijd een spelletje koehandel.

En de minst goede herinnering?
Pitseys: De seksuele intimidatie waar vrouwelijke politici mee af te rekenen krijgen. En zeker ook de voortdurende aftakeling van het publieke debat op sociale media. Dat is veeleer een aanhoudend fenomeen dat me wanhopig maakt dan een herinnering. Het is niet zozeer dat mensen liegen, maar de waarheid laat hen gewoon compleet onverschillig. Het enige dat telt is dat de boodschap overkomt en hard aankomt, niet dat het klopt.

Een voorbeeld?
Pitseys: (Blaast) Als de voorzitter van een liberale partij (doelt op Georges-Louis Bouchez, red.) in enkele dagen tijd eerst fulmineert en nultolerantie vraagt voor geweld van jongeren na een betoging tegen een politieoptreden en zich vervolgens erg begripvol toont voor de jongeren die de politie te lijf gaan in het Ter Kamerenbos bij La Boum. Steeds meer mensen beseffen dat woorden gewicht hebben, maar vergeten dat ze ook een betekenis hebben.

Over naar de actualiteit. Ecolo krijgt mokerslagen in de opiniepeilingen in Brussel. De partij haalde ruim 21 procent bij de Kamerverkiezingen en de jongste peilingen hebben het over 13 procent. Waar ging het mis?
Pitseys: Ik denk daar nog over na.

De peiling is al van begin december, er was al een maand om na te denken.
Pitseys: Verschillende obstakels bemoeilijken de interpretatie: we weten bijvoorbeeld niet of die peilingen beïnvloed zijn door federale of regionale thema's. We weten ook niet of het enkel om een recent debat gaat zoals dat rond Good Move of om een opeenstapeling van factoren waar je ook de covidcrisis moet meerekenen. Het kunnen ook de andere partijen zijn, die zich bijvoorbeeld beter gepositioneerd hebben tijdens deze energiecrisis.

Waar ging het mis met Good Move, dat toch een debacle blijkt in verschillende gemeenten?
Pitseys: Debacle? Dat zullen we nog zien. De autovrije Grote Markt, Flageyplein en Anspachlaan stootten aanvankelijk op dezelfde argumenten. Over Good Move: een van de problemen was dat het participatieproces plaatsvond tijdens de covidperiode en dat dat deels virtueel gebeurde. Daardoor schoot het tekort.
Verder gaat participatie niet enkel om procedures, maar ook om verhalen waar je samen aan bouwt, om de rol die je mensen geeft, het respect. Dat alles vraagt middelen én ervaring, die er op het niveau van gemeenten maar zelden zijn. De bewoners van enkele wijken waar we Good Move proberen in te voeren, leven bovendien in moeilijke omstandigheden. Ze hebben vaak het gevoel dat de overheid hen tegelijk in de wijk wil opsluiten én hen er wil uit wegjagen. Maar dat gevoel is er al langer dan Good Move, zeker al dertig jaar.
Het gewestelijke mobiliteitsplan wil er net toe bijdragen dat mensen zich niet meer weggejaagd voelen. Ten slotte moet je snel tonen waarom je iets doet, de voordelen moeten meteen duidelijk zijn. Dan pas begrijpen mensen: 'Ah, die betonblokken staan hier niet uit sadisme.'

De gewestverkiezingen zijn al in mei 2024, over een goed jaar. Kan Ecolo die slechte peilingen nog omkeren?
Pitseys: Moeilijk om te zeggen, maar ik zal er wel voor vechten. Ik ben politicus en ik concentreer me op mijn job, niet op de peilingen. En natuurlijk ken ik de historiek van de peilingen van Ecolo. Het lijkt wel een sketch: we winnen als het jaar op een negen eindigt, we verliezen als het op een vier eindigt (ook in 2009 scoorde Ecolo erg goed, om vervolgens in 2014 een pak rammel te krijgen, red.).

U bent geboeid door vormen van democratie waarbij burgers een grotere rol spelen. Hoe kijkt u terug op de deliberatieve commissies waarmee het Brussels parlement begon? We hebben de indruk dat burgers zich snel laten inpakken door beroepspolitici.
Pitseys: Ze waren net een groot succes. De burgers waren echt betrokken en hebben werkelijk invloed gehad op de beslissingen, die zeker niet altijd verliepen zoals de politici verwacht hadden.
Tegelijk geloof ik niet dat er één instrument bestaat waarmee we de democratie zullen redden. Ik ga helemaal niet akkoord met David Van Reybrouck, die al zijn eieren in een mand legt en al jaren voor een lotingsysteem pleit. Democratie is een complexe motor, waar je soms een sleutel nummer 8 voor nodig hebt en op een ander moment een sleutel 10 of 13. Een van die sleutels is voor mij de directe democratie.

U pleit voor referenda?
Pitseys: Jazeker. We moeten op dat vlak stappen zetten. Uit peilingen blijkt vaak dat mensen een sterker gezag willen. Veel mensen interpreteren dat als een vraag om meer dictatuur, maar dat is helemaal niet zo. Mensen willen leesbare politieke beslissingen. Ze willen een link zien tussen een politiek discours en het concrete beleid. Directe democratie is daar een goed antwoord op. Vandaag hebben we heel leesbare verkiezingsresultaten die leiden tot onleesbare coalities. Dat mondt uit in frustratie.

Wat wil uw partij nog realiseren in de zestien maanden tot de verkiezingen?
Pitseys: Ik zoom eerst even uit. De voorbije jaren is het beleid veel bezig geweest met de eenvoudigste vorm van politiek: het leven van mensen beschermen. Dat was zo tijdens de covidcrisis, de energiecrisis en de oorlog in Oekraïne. We moeten dat blijven doen, maar tegelijk ook de oorzaken proberen te begrijpen en daar iets aan doen. Als het over dakloosheid gaat, kiest Alain Maron er bijvoorbeeld voor om mensen opnieuw een woning te bezorgen, je kan je niet beperken tot opvang.

Tijdens de volgende zestien maanden willen we dat de ruimtelijke ordening in Brussel beter wordt aangepakt. Het Brussels Wetboek Ruimtelijke Ordening en de gewestelijke stedenbouwkundige verordening moeten hervormd worden. Drie zaken zijn daarbij belangrijk: de stad moet groener worden, mensen moeten dichter bij collectieve voorzieningen kunnen wonen en we moeten mensen die dat willen, helpen om de ecologische transitie sneller waar te maken. Je achtergevel isoleren moet eenvoudiger en zonder vergunning kunnen. Gelukkig wil minister Pascal Smet (One.brussels/Vooruit) in die richting evolueren.

We komen nog eens terug op die peiling. Daaruit blijkt ook dat N-VA en Vlaams Belang in Vlaanderen samen een meerderheid hebben in het parlement. Vreest u de gevolgen voor Brussel?
Pitseys: Jazeker. Dat is voor mij de enige relevante politieke vaststelling na die peiling: dat extreemrechts en de nationalisten vrijwel de meerderheid hebben in Vlaanderen en een blokkeringsminderheid op federaal niveau. Aan Franstalige kant is dat nog niet helemaal doorgedrongen. (Theatraal, terwijl hij zijn bril afneemt): Mais lunettes hein, les gars! (Zet toch even jullie brillen op, red.). In Vlaanderen kan je dan niet meer zonder de N-VA regeren en federaal kan het enkel nog met een minderheid aan Vlaamse zijde.
Brussel is geen eiland. Als het politieke debat steeds rauwer wordt over zaken als migratie en de verantwoordelijkheid van armen voor hun eigen armoede, dan heeft dat gevolgen voor het debat in Brussel. Als het federale niveau geblokkeerd is, zijn er directe consequenties voor Brussel, al was het maar rond het federale investeringsfonds Beliris. Vlaams Belang is ook geen beetje extreemrechts, maar komt echt uit voor zijn racistische identiteit en staat zelfs weigerachtig tegenover het democratische pluralisme.