Hoe de burgemeester van Molenbeek vecht voor haar overleven

Het gaat van kwaad naar erger in Molenbeek. Ruim vijf jaar na haar eclatante verkiezingsoverwinning raakt burgemeester Catherine Moureaux (PS) er de controle kwijt en dreigt ze politiek geïsoleerd te raken.

We zijn een jaar voor de verkiezingen en Catherine Moureaux, burgemeester van Molenbeek, wankelt. Ze heeft een naam als een klok, is – via vader en moeder – gepokt en gemazeld in machtspartij PS en kreeg in 2018 een sterk mandaat van de kiezer. En toch dreigt ze de controle helemaal kwijt te raken. Hoe is dat kunnen gebeuren?

Flashback naar de verkiezingsavond in oktober 2018. Tegen de verwachtingen in haalt de PS een klinkende overwinning. Uittredend burgemeester Françoise Schepmans (MR) bijt in het zand. PS-lijsttrekker Moureaux haalt meer voorkeurstemmen, PS-SP.A wordt de grootste partij. Het levert iconische beelden op van een stralende Catherine Moureaux die door een joelende bevolking op een auto wordt gehesen.

Het was minister van Staat Philippe Moureaux die zijn dochter uit Schaarbeek had laten overkomen voor een wissel van de macht. Sinds 1992 hield Philippe Moureaux zelf als burgemeester de gemeente strak in het gareel, tot hij in 2012 door de MR werd gewipt. Het was een vernedering die hij niet snel zou vergeten. Maar hij kon zijn gram halen. Catherine Moureaux kon burgemeester worden. Dat mocht haar vader nog net meemaken. Enkele maanden later zou hij overlijden aan een slepende ziekte.

De feestroes is niet van lange duur. Moureaux kiest voor vier schepenen zonder enige bestuurservaring. Voor Moureaux moeten ze de vernieuwing inluiden. Maar velen zien, met de schepenen, het aloude cliëntelisme weer helemaal opflakkeren. Al snel zou er een parfum de scandale ontstaan.

De oppositie zit op vinkenslag. Het kleinste incident gaat meteen een eigen leven leiden. Het gaat om kleinere schandaaltjes die wel vaker de Brusselse gemeentepolitiek kruiden en koren op de molen zijn van de oppositie, maar die in razendsnel tempo afbreuk doen van het beeld van “stabiliteit en vernieuwing” die Moureaux had verkondigd bij de afkondiging van het bestuursakkoord.

Het is het blad Médor, gespecialiseerd in onderzoeksjournalistiek, dat de kat de bel aanbindt met enkele verhalen over de nieuwe schepenen. Zo bleek Abdellah Achaoui zich royaal te laten betalen als voorzitter van de jeugdploeg van Union, en had hij duizenden euro’s cash afgehaald met de bankkaart van de jeugdploeg. Hij ontkent eerst, maar zou nadien moeten toegeven. Hij neemt ontslag uit de vzw École Des Jeunes van Union Sint-Gillis. Het parket onderzoekt de zaak.

Schepen Ahmed Gjanaj had dan weer een kilometerslang tapijt gelegd om de handelaars van de Gentsesteenweg te ondersteunen, maar hij was vergeten dat hier een openbare aanbesteding voor nodig was. Kostprijs 27.500 euro. Later loopt het mis met de gemeentelijke vzw Molenbeek sport, waar die andere schepen, Jamal Azaoum, voorzitter van is. De vzw wordt in 2021 veroordeeld tot dwangsommen omdat sportterreinen in de gemeente niet correct werden toebedeeld. Azaoum moet ontslag nemen uit de vzw. Moureaux behoudt het vertrouwen in de drie schepenen.

Met PS-fractieleider Jamal Ikazban loopt het eind vorig jaar verkeerd. Ikazban is niet alleen stemmenkampioen in de gemeente, hij was ook lang de poulain van Philippe Moureaux. Hij moest echter met lede ogen aanzien hoe vader Moureaux zijn dochter naar de gemeente haalde en Ikazban met een lepe truc aan de kant schoof.

Dat ging zo. Philippe Moureaux liet op een bestuursvergadering de kandidatuur van dochter Moureaux als lijsttrekker met handopsteking gebeuren, tegen alle gebruiken in. Niemand durfde in te gaan tegen de nestor van de PS, zelfs Ikazban niet. Hij moest zich schikken en zou de tweede viool moeten gaan spelen in de gemeente. In ruil mocht hij voluit gaan als parlementslid.

Maar bij de verhoging van de opcentiemen vorig jaar – de gemeente zit in financieel slechte papieren – gaat Ikazban lijnrecht in tegen het schepencollege. Hij verliest het fractievoorzitterschap. Sindsdien komt hij nauwelijks nog naar de gemeenteraad. Wat niet betekent dat hij ook echt weg is uit de Molenbeekse politiek. Zijn schaduw blijft boven het schepencollege hangen.

“Alle moeilijkheden binnen de gemeente hebben daar mee te maken,” analyseert een liberaal die de gemeente goed kent. “De PS in Molenbeek is hopeloos verdeeld in clans, en Catherine Moureaux krijgt de partij niet op één lijn. Ikazban wou eigenlijk burgemeester worden, maar dat is hem niet gegund.” Dat er een strijd om de macht woedt binnen de PS ontkent ook een ervaren socialistisch gemeenteraadslid niet. “Iedereen wil burgemeester worden,” zucht ze.

Hardleers en cassant

Wat zeker speelt in die strijd om de macht is dat Moureaux van buitenaf geparachuteerd is. Bij veel lokale socialisten leeft het gevoel dat ze de gemeente onvoldoende kent. Verder is er ook heel wat te doen over haar stijl. Ze komt hardleers over. Haar karakter lijkt een mix van haar moeder, voormalig politica Françoise Dupuis, en haar vader.

Nieuw is die vaststelling niet. Al bij haar aanstelling ging het in de pers over haar cassante, wat intimiderende stijl. Ze ontkende dat toen niet, maar zei altijd rekening te houden met de persoon tegenover wie ze zit. “Als het iemand is die zich niet kan verdedigen, zal ik me niet hard opstellen,” repliceerde ze toen.

Intimi zeggen dat ze wel een vriendelijke kant heeft, en dat ze slachtoffer is van haar imago. “Dat ze een vrouw is, speelt duidelijk in haar nadeel. Van een man zal je zeggen: die stijl staat voor sterk leiderschap, bij een vrouw klinkt het dan snel dat ze dominant is,” zegt een socialistisch medestander.

Toch sleept ze die al dan niet vermeende autoritaire stijl al van in het begin van haar burgemeesterschap mee. “Moureaux kwam hier aan in een territoire conquis,” zegt de liberale bron. “Ze heeft de dynastie Moureaux willen herstellen. Ze dacht: ik ga hier besturen zoals

mijn vader, maar intussen is er veel water naar de zee gevloeid. We zijn in een andere periode, een autoritair bestuur zoals Philippe Moureaux dat hanteerde, wordt niet meer gepikt.”

“Ze is zeer bazig en autoritair, zoals haar vader. Maar dan zonder het gezag, de ervaring, en het netwerk,” vat een ex-schepen het dan weer samen. Je kan kwaad worden met gezag, en op die manier je lijnen uitzetten, maar je kan ook kwaad worden uit onmacht. Het is dan als een kat in het nauw. Die gaat rare sprongen maken. Dat is wat hier lijkt te gebeuren. Politiek is een koelbloedig spel. De vraag is of Moureaux dat wel in de vingers heeft.

Het onweer situeert zich ook op een ander front. De gemeente zit financieel op haar tandvlees, terwijl de uitdagingen enorm zijn. “Dat is een slecht gesternte om uit een politieke crisis te raken,” zegt de ex-schepen. “Als er geld is, kan je projecten beloven, of mensen aanwerven. Dat is nu nauwelijks mogelijk.” Begin oktober bereiken de spanningen binnen de PS een dieptepunt. Volgens een artikel in La Capitale, gebaseerd op anonieme getuigenissen die we niet bevestigd kregen, werden de socialistische schepenen op kantoor geroepen bij Catherine Moureaux om het ontslag te bespreken van een medewerker van de groendienst. Schepen Abdellah Achaoui bleef de man steunen, er zou een woordenwisseling zijn ontstaan waarbij Achaoui geroepen zou hebben: “Mocht uw vader nog leven, dan was dit nooit gebeurd.”

Het deed bij Moureaux alle duivels ontbinden. Ze zou Achaoui fysiek naar buiten hebben gewerkt, waarop de schepen prompt naar de dokter stapte om ‘vaststellingen’ te laten doen. Moureaux zegt dat het verhaal uit de lucht is gegrepen, dreigde naar de rechter te stappen tegen onbekenden wegens smaad. Achaoui weigert elke commentaar. De waakzaamheidscommissie van de Brusselse PS buigt zich over de zaak.

Waar of niet, de zaak is erg vervelend voor Moureaux. Dat ze nu ook met Achaoui, die aanvankelijk in haar kamp zat, op ramkoers zit, is veelbetekenend.

Tegelijk clasht ze geregeld met de administratie. Volgens sommigen komt dat omdat die gepolitiseerd is, en zo – met de steun van de oppositie – het schepencollege het leven zuur maakt, maar daar zijn weinig aanwijzingen voor. Zo nam Marijke Aelbrecht ontslag als gemeentesecretaris ad interim. “Ik ken Aelbrecht als een ambtenaar pur sang,” zegt de ex-schepen. “Iemand die alles doet voor het openbaar ambt. Zoals zich opofferen om gemeentesecretaris te worden ad interim. Als zelfs zo iemand opstapt, dan is er wel wat aan de hand.”

Toxische sfeer

Enkele maanden eerder, net voor de zomer, was de vertrouwensbreuk met de administratie al compleet. Een nota van het directiecomité van de gemeente (met onder meer de gemeentesecretaris, gemeenteontvanger en de hr-directeur) werd door een schepen omschreven als ‘een putsch’, “terwijl het taken zijn die ons wettelijk zijn gegeven,” zo klonk het in een open brief van vijf leden van dat directiecomité. Het moet een unicum zijn in de geschiedenis van de negentien baronieën dat de top van de gemeenteadministratie in opstand komt tegen het zittende schepencollege.

In nauwelijks verhulde termen wordt het schepencollege ervan beschuldigd de administratie op een intimiderende manier te behandelen, waarbij geroepen wordt en geen enkel respect wordt betuigd voor het werk van de ambtenaren. Wat later verzamelt de RTBF getuigenissen van personeelsleden over burgemeester Moureaux die neus aan neus tegen ambtenaren schreeuwt. Vakbonden spreken van een ‘toxische sfeer’ waarbij schepenen rechtstreeks orders geven aan de lagere ambtenaren en waar wettelijke procedures niet gerespecteerd worden.

Zo lijkt het Moureaux, al drie weken niet meer aanwezig geweest op het gemeentehuis, op alle fronten tegen te zitten. Binnen haar eigen lijst, met de administratie, en dat in de wetenschap dat ze wellicht ook niet de volledige steun heeft van bovenaf, bij de Brusselse PS. Daarvoor moeten we terug naar de voorzittersverkiezingen in 2019. Toen stond ze, samen met Karine Lalieux en Rachid Madrane, lijnrecht tegenover Ahmed Laaouej. Die laatste haalde het nipt en werd de sterke man van de Brusselse PS. Laaouej zegt dat binnen de PS iedereen weer op één lijn zit. Hij is opnieuw bevestigd als voorzitter van de PS, maar net zo goed heeft hij niet veel zin om zijn aartsrivaal van toen uit de nood te helpen. Tegelijk krijgt Laaouej in het algemeen ook het verwijt te weinig voeling te hebben met de lokale afdelingen. Het feit dat de waakzaamheidscommissie van de PS het conflict moet oplossen, en dat Laaouej niet zelf persoonlijk naar Molenbeek is afgezakt kan daar een symptoom van zijn.

“Catherine Moureaux leeft in onmin met Laaouej, met Ikazban, en nu ook met mensen die haar aanvankelijk steunden,” vat de liberale bron het samen. “Ze heeft een strategische fout gemaakt door van bij het begin niet een meer consensuele houding aan te nemen. Ze ging zich daarentegen als een dwingeland gedragen, op zoek naar het conflict. Het kan een strategie zijn, maar ik geloof niet dat dat de juiste is.”

“Misschien zal ze zich bezinnen, en het geweer van schouder veranderen en nu op zoek gaan naar een meer verbindende rol, om samen schouder aan schouder met de PS-schepenen naar de kiezer te trekken.”

Daar lijkt het in ieder geval op. Bij de socialistische schepenen of gemeenteraadsleden valt geen onvertogen woord te horen over Moureaux. Ze doen er liever er het zwijgen toe. “We werken voort,” zegt een schepen ferm. “De rest is van geen belang.”