Lode Wils: 'Vlaamse Brusselaars kunnen alleen maar verliezen bij confederalisme’

Lode Wils, de éminence grise van de Vlaamse beweging, schreef een nieuw boek, zijn laatste boek. Over de historische en sociale ontwikkeling van Vlaanderen, met een ferme waarschuwing op het einde. “Het zal voor na mijn tijd zijn, maar ik sluit een burgeroorlog niet uit.”

Lode Wils (94) is een van de meest invloedrijke historici van België. Zeventig jaar lang wijdde hij zich aan de studie van de Vlaamse beweging, een passie die culmineerde in een nieuw boek: Vlaamse beweging, sociale beweging? Een klepper van meer dan vierhonderd pagina's, maar omdat Wils begin dit jaar zwaar ziek werd, moest hij hulp inschakelen van collega's, vrienden en familie om het manuscript af te werken. “Vooral voor de bibliografie en de voetnoten.”

Hoe gaat het met u ondertussen?
Lode Wils: Ik moet op tijd rechtstaan en een eindje wandelen voor de spieren. Maar voorlopig gaat het goed.

Waarom heeft u dit boek willen schrijven?
Wils: Het vormt op een manier een samenvatting van wat ik 71 jaar onderzocht heb: wat het verband is tussen de Vlaamse beweging en de sociale bewegingen. Ik grijp hiervoor terug naar de Tsjechische historicus Miroslav Hroch, een jaar of twee jonger dan ik. Zijn centrale stelling luidt dat nationale bewegingen maar succes kunnen hebben als die oog hebben voor álle sociale groepen in de samenleving. Met taal, letterkunde, folklore en geschiedenis alleen lukt het niet om een staat te vormen. Je moet de hele bevolking, met al haar belangen, mee krijgen.

Met andere woorden: de Vlaamse beweging zal sociaal zijn, of niet zijn?
Wils: Ze moet sociaal zijn, om een echte volksbeweging te zijn en als ze tot een eigen staat wil komen. En dat was de Vlaamse beweging in de negentiende eeuw helemaal niet. Het was vooral een taalbeweging.

En nu?
Wils: De Vlaamse beweging is nu een volksbeweging geworden zoals Hroch dat bedoelde. Maar dat is nog niet zo lang geleden. Toen ik lesgaf aan het atheneum van Antwerpen, twintig jaar na de bevrijding, en aan de leerlingen vroeg wat de Vlaamse beweging was, riepen die jongeren (declameert): 'De zwarten, de fascisten, de klerikalen, de incivieken.' Vandaag is de Vlaamse ontvoogding een feit, in hoofdzaak door de christelijke arbeidersbeweging, die werk maakte van werk in eigen streek, de vernederlandsing van het bedrijfsleven, en het inlopen van de Vlaamse achterstand in het middelbaar en hoger onderwijs. Daarmee gaf ze de Vlaamse beweging een nieuw programma na de oorlogscollaboratie.

Vandaag is de Vlaming welgestelder dan ooit. De Vlaming heeft ook federaal de touwtjes stevig in handen. Is de Vlaamse ontvoogdingsstrijd niet tot een eindpunt gekomen?
Wils: Ik heb grote schrik. De twee grote Vlaams-nationalistische partijen, de N-VA en Vlaams Belang, willen een Vlaamse onafhankelijkheid. De N-VA zegt dat ze confederalisme wil, maar dat klopt natuurlijk niet. Ze hoopt gewoon een stap te kunnen zetten naar een Vlaamse onafhankelijkheid, maar durft dat niet te zeggen.

En dan rijst de vraag: wat met Brussel?
Wils: Er zijn twee groepen: zij die Brussel bij een onafhankelijk Vlaanderen willen (zoals het Vlaams Belang onlangs nog verkondigde, red.). Maar zullen ze de Brusselaars hierover raadplegen?
En dan zijn er mensen zoals Hendrik Vuye en Veerle Wouters (twee ex-N-VA-parlementsleden). Wat schreven die in 2018? (Citeert) “Een Vlaamse onafhankelijkheid zonder Brussel is niet onze eerste keuze, maar we kunnen ermee leven,” zo zei Vuye. “Als de meerderheid ervoor zou kiezen om Brussel los te laten, is dat ook goed,” zo zei Wouters. Maar mensen die dát geloven beseffen niet dat we dan in een Balkanscenario terechtkomen. Daar is men ook op die manier uit elkaar gegaan. Met een burgeroorlog. Geloven Vuye en Wouters echt dat Franstaligen genoegen zullen nemen met het Brussels Gewest? (Op dreef) Hebben ze geen enkele notie van de geschiedenis? De Franstaligen zullen in ruil de zes randgemeenten met faciliteiten vragen, of heel Vlaams-Brabant. Mijn boek moet dat in herinnering brengen.

Is dat echt uw schrik: een burgeroorlog?
Wils: Ja. Maar ik zal tegen dan al dood zijn. De haat bij sommige Vlaams-nationalisten ten aanzien van België is zo groot, dat ze bereid zijn om iedere prijs te betalen. En ze noemen dat Vlaamsgezindheid.

Haat u België?
Wils: Waarom zou ik in godsnaam België moeten haten? Ik voel me nog steeds een Belg, al is dat wel afgezwakt met de loop der jaren. Bij de bevrijding van het land in 1944 – ik was toen vijftien – heb ik geweend toen ik de Brabançonne hoorde. Dat lied mocht namelijk niet klinken onder de bezetter.

En doet het u iets als u de Vlaamse Leeuw hoort?
Wils: Ja. Er is alleen wat schaamte omdat het zo'n lelijk lied is (lacht). Men had beter Het lied der Vlamingen genomen. Veel mooier.

Begrijpt u dat flaminganten met een zekere dedain naar Brussel kijken?
Wils: Dat doen wij allemaal. We vinden dat Brussel Nederlandstalig zou moeten zijn, maar dat is het niet meer. Dat wringt.

Nochtans is er vandaag een zekere vorm van pacificatie tussen Franstaligen en Nederlandstaligen in de hoofdstad.
Wils: Hoe meer hoe beter. Maar voor de toekomst van de Vlamingen in Brussel moeten we vooral niet hopen dat er confederalisme komt.

Waarom niet?
Wils: Omdat de Nederlandstaligen een slinkende minderheid zijn. De garanties die er nu zijn voor de Nederlandstaligen in Brussel zullen onhoudbaar zijn bij de invoering van confederalisme.

U heeft zelf een rol gespeeld in de Vlaamse beweging. Zijn er verwezenlijkingen waar u trots op bent?
Wils: Mijn rol was heel klein. Ik wou aan geschiedschrijving doen. Maar het klopt: ik ben stichtend lid van de Vlaamse Volksbeweging, iets waar ik me nu, zou ik bijna durven te zeggen, over schaam.

In uw boek toont u zich wel opgetogen over de taalwetten van 1963, die een belangrijk moment voor Brussel vormden.
Wils: Natuurlijk. En dat kon maar omdat de Waalse beweging destijds verdeeld was, en omdat de wallinganten de economische ontwikkeling in eigen streek in handen wilden hebben en ze beseften dat ze dat pas konden krijgen in akkoord met de flaminganten. En zo hebben de Franstaligen in 1962-63 alles toegegeven wat wij redelijkerwijs konden vragen. Ik zie niet in wat wij tekortkwamen.

Met als enige bedenking dat die taalwetten vandaag in Brussel niet helemaal gerespecteerd worden …
Wils: En dat zal nog verergeren, naarmate het aantal Vlamingen in Brussel afneemt.

Een confederalisme met vier gewesten is ook een scenario.
Wils: (Ironisch) Dat is precies wat we nodig hebben. Dat het Duitstalig gewest een veto kan stellen tegen een groot economisch akkoord, zoals de Walen deden met het Europees handelsakkoord CETA. (Spreekt BRUZZ indringend aan) Jullie schijnen nog te geloven in het voortbestaan van Brussel. Goed. Ik treed jullie bij. Maar Brussel zal veel geld nodig blijven hebben. De Vlamingen zouden dan moeten zeggen: 'Oké maar dan wel met een herfederalisering van een aantal bevoegdheden, zoals de heerschappij over het Belgische luchtruim (Het Brussels Gewest kan autonoom geluidsnormen invoeren, red).' Maar dat zal nooit gebeuren, want je kent de leuze van de Vlaams-nationalistische partijen. Zodra de tandpasta uit de tube, kan die er niet meer in.

Men zou ook de toepassing van de taalwet kunnen afdwingen in ruil voor een herfinanciering van Brussel.
Wils: Laten we eerst zeggen dat die laksheid rond de taalwet niet nieuw is. De taalwet van 1921 bepaalde dat ambtenaren die promotie wilden kennis moesten hebben van de andere landstaal. Ze kregen tien jaar de tijd. Wallonië heeft dat geboycot. En tien jaar later, in de taalwet van 1932, werd dat artikel zelfs geschrapt. Maar met het huidig aantal Nederlandstaligen in Brussel geloof ik niet dat we moeten hopen op een strengere taalwetgeving. Dat maakt geen kans, en zal de Franstaligen alleen maar tegen ons opzetten. Onze positie in Brussel is overgewaardeerd.

Doet u zelf iets speciaals op 11 juli?
Wils: Toen ik hier kwam wonen, in Heverlee, dat is 48 jaar geleden, hing ik de leeuwenvlag uit. Sinds het Vlaams Blok is doorgebroken, doe ik dat niet meer. Dat die partij deel is geworden van de Vlaamse beweging vind ik verschrikkelijk, zoals ik het ook als Italiaan verschrikkelijk zou vinden dat een figuur als Berlusconi de helft van de bevolking achter zich krijgt.

Hoe kijkt u naar de verkiezingen van 2024?
Wils: Ik ken, net als jullie, ook alleen de uitslag van 2019, en de resultaten van de peilingen sindsdien. Ik heb niet het gevoel dat het fundamenteel anders zal zijn. Ik hoop dat de N-VA zo weinig mogelijk verliest aan het Vlaams Belang. Maar ik kan ook niet zeggen dat ik hoop dat de N-VA zal winnen.

N-VA-voorzitter Bart De Wever zegt zelf dat hij nooit met het Vlaams Belang een coalitie zal sluiten.
Wils: Maar dan begrijp ik niet waarom hij altijd maar weer met dat confederalisme afkomt. Welke begrenzing zal dat hebben? Ik zie het niet. Is Brussel erbij? Of niet? En de splitsing van de sociale zekerheid? Dat zal hij nooit gedaan krijgen van de socialisten. Vergeet ook niet dat er een tweederdemeerderheid nodig is én een meerderheid in de Franse taalgroep. Hoe wil hij dit doen? Die lastige vragen worden nooit aan De Wever gesteld door journalisten.

Is dit trouwens uw allerlaatste boek, of werkt u ondertussen nog aan iets anders?
Wils: Het is afgelopen nu.