20 jaar Brusselse hongerstakingen: zo kwam er een einde aan

De situatie rond de hongerstakers zit vandaag helemaal vast en dreigt zowel een zware menselijke als politieke tol te eisen. Toch liepen eerdere hongerstakingen af zonder overlijdens. Een selectief overzicht.

De gezondheidstoestand van ruim 400 hongerstakers in Brussel verslechtert de laatste dagen zienderogen, vooral bij de enkelingen die ook tot een dorststaking overgingen. Toch lijkt een oplossing niet meteen in zicht. Staatssecretaris Sammy Mahdi (CD&V) houdt voet bij stuk en wil geen toegevingen doen. De hongerstakers van hun kant maken amper gebruik van de neutrale zone die Madhi liet inrichten om hun persoonlijke dossier in te kijken en te bespreken.

Als de huidige patstelling aanhoudt, kunnen er de volgende dagen hongerstakers overlijden en valt wellicht ook de regering. Een onvolledige blik op een aantal eerdere hongerstakingen voor papieren leert nochtans dat het niet zover hoeft te komen.

1998

Het tijdperk van de Brusselse kerkbezettingen begint in 1998, wanneer sans-papiers de Begijnhofkerk bezetten en er uiteindelijk 20 maanden zullen blijven. In de loop van die bezetting komt het ook tot een hongerstaking, al was die eerder als waarschuwingsactie bedoeld, waarbij verschillende groepen bezetters elkaar afwisselden in het hongerstaken. Het was daarbij nooit de bedoeling tot het bittere einde door te gaan, lieten de woordvoerders van meetaf aan weten.

De actie is een van de belangrijkste factoren die tot de regularisatiecampagne van 1999 heeft geleid. Die moest er vooral voor zorgen dat mensen die al lange jaren in België verbleven, maar geen papieren hadden, wél geldige verblijfspapieren kregen. De campagne gebeurde ook toen trouwens onder een paars-groene regering, die de regularisatieregeling wel in het regeerakkoord had opgenomen, iets dat deze keer niet het geval is.

Het was daarbij niet zo dat iedereen zonder papieren zomaar werd geregulariseerd. Een extra wet bepaalde duidelijke criteria: zo moesten verzoekers

• ofwel al minstens 3 jaar in een asielprocedure zitten zonder antwoord
• of niet terug kunnen keren naar hun land
• of ernstig ziek zijn
• of humanitaire motieven kunnen inroepen en tegelijk ook duurzame sociale bindingen in België aantonen.

De beoordeling van de wet gebeurde door een regularisatiecommissie, met een magistraat, een advocaat en een lid van het middenveld. De bevoegde minister kon mits motivatie nog van die beoordeling afwijken.

Naar schatting zo’n 40.000 aanvragers kregen op die manier tijdelijke of definitieve verblijfspapieren.

2003

Als 14 Iraanse asielzoekers in hongerstaking gaan in de Miniemenkerk, gaat de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ), mogelijk onder druk van toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Antoine Duquesne (PRL), overstag. Het dossier, dat eerst geweigerd werd, blijkt plots toch ontvankelijk. Medewerkers van DVZ hebben het in de pers over een gevaarlijk precedent.

Amper een maand later volgen 350 Afghaanse vluchtelingen hun voorbeeld en gaan ze in hongerstaking in de Heilig Kruiskerk. Na een akkoord met de minister van Binnenlandse Zaken Patrick Dewael (VLD) zetten ze hun actie stop. Die benadrukt dat het niet om een collectieve regularisatie gaat. Maar Afghanen die al een afgewezen asielaanvraag hadden, mogen nu op zoek naar een job, “om werkervaring op te doen bij de heropbouw van Afghanistan”. Mensen met een ontvankelijk dossier krijg een arbeidsvergunning.

2006

Een deel van de bovengenoemde groep dreigt in 2006 de bescherming te verliezen die ze genieten door de toestand in Afghanistan. Het is het startschot voor een nieuwe hongerstaking, die opnieuw tot een verlenging van die bescherming leidt.

2009

Ook in 2009 komt het tot hongerstakingen, onder meer in de Begijnhofkerk, waar 230 mensen meedoen. Deze keer wordt de actie wel 59 dagen volgehouden en verschillende deelnemers van toen, lijden vandaag nog steeds aan de fysieke gevolgen van hun deelname. Dat de actievoerders uiteindelijk een punt zetten achter de hongerstaking heeft alles te maken met de aankondiging van de regering dat er een nieuwe regularisatieregeling komt.

Die bepaalt opnieuw een hele rist van voorwaarden om voor regularisatie in aanmerking te komen voor papieren met een onbeperkte of beperkte geldigheid in de tijd. Het kan opnieuw gaan om mensen die al lang in een asielprocedure zitten, maar ook om mensen met een geldig arbeidscontract. Daarnaast blijkt ook het criterium ‘duurzame lokale verankering’ van belang. Zowat de helft van de regularisaties die in 2010 gebeuren, baseren zich op dat principe.

“In de praktijk viel die regeling al heel wat minder gunstig uit voor de asielzoekers dan die van 1999,” zegt pastoor Daniël Alliet, die in zijn Begijnhofkerk elke paar jaar wel een groep bezetters huisvestte. “Veel mensen konden bijvoorbeeld geen arbeidscontract van een jaar voorleggen omwille van malafide werkgevers. Sommige bazen behandelden ze ook als slaven omdat ze wisten dat de mensen dat contract echt nodig hadden”.

Veel aanvragers kregen dan ook nul op het rekest, weet Alliet. “Daar ligt ook de basis van de nieuwe hongerstaking. Veel van de kernleden zijn in 2009 al uit de boot gevallen en nu vastbesloten om door te gaan. Ze weten ook dat er binnen de regering verdeeldheid is, als informateur stelde Magnette wél een regularisatie voor.”

2012 en 2014

Niet elke actie levert een tastbaar resultaat op. De hongerstakingen van 2012 aan de VUB leverde bijvoorbeeld geen concrete toezegging op, maar enkel ‘overleg met de Dienst Vreemdelingenzaken’. De groep hongerstakers is met 23 deelnemers ook veel kleiner dan de acties van 1999 en 2009.

En ook als 50 sans-papiers in 2014 een hongerstaking starten in een voormalig rusthuis in Molenbeek, is er geen tastbaar resultaat, herinnert Daniël Alliet zich. “De deelnemers kregen te horen dat ze een individueel dossier mochten indienen en dachten dat de meesten papieren zouden krijgen, maar dat bleek later helemaal niet waar.”

Ook Mohammed Alex, woordvoerder van de Union des Sans Papiers pour la Regularisation, herinnert zich dat er tijdens de laatste acties wel veelbelovende dingen werden verteld door politiek en DVZ, maar dat die vaak tot niets leidden. “Dat is net de reden waarom we nu zo hardnekkig zijn en een duidelijk akkoord willen.”

Daniël Alliet vindt dat de regering op zijn minst moet voorstellen om de actievoerders te regulariseren op voorwaarde dat ze werk vinden, zoals dat eerder al in 2009 gebeurde. “In dat geval is de hongerstaking vanavond nog gedaan.”

Ook Foyervoorzitter Johan Leman, ooit nog kabinetschef van commissaris voor het migrantenbeleid Paula D’Hondt (CVP), vindt het hoog tijd om water in de wijn te doen. "Ik ben verwonderd dat men het aan twee kanten zo hard speelt," schrijft hij op zijn Facebookpagina. Hij legt er uit dat de regering een model van migratiebeleid kan voorleggen dat wel degelijk op criteria gebaseerd is, maar nog door het parlement moet goedgekeurd worden.

Tegelijk stelt hij een princiepsovereenkomst voor waarbij alle huidige hongerstakers op individuele basis geregulariseerd worden, tenzij DVZ zeer ernstige bezwaren heeft. Die bezwaren kunnen dan door een commissie worden doorgelicht. “Het is ergens toch in zo’n richting, of wellicht ook nog via andere wegen dat een uitweg zal moeten gevonden worden. En er op die manier onderuit kunnen is toch voor niemand een schande?”