Art Nouveau-kenner: 'Drempel om historische gebouwen te vernielen, is lager geworden'

Woensdagavond richtten hooligans in ongeveer één minuut een ravage van duizenden euro’s aan in de Falstaff. Een droevige dag voor de bekende Brusselse brasserie, maar ook voor alle art nouveau-liefhebbers. "Het kan nog maanden duren voor alles hersteld wordt," zegt Werner Adriaenssens, professor Geschiedenis van de decoratieve Kunsten (VUB) en conservator Collecties 20ste eeuw (Museum Kunst & Geschiedenis).

Hoe kijkt u als kunsthistoricus naar wat er woendagavond gebeurd is?
Jammer genoeg stellen we de voorbije jaren vast dat de drempel om gebouwen met een (kunst)historische waarde te beschadigen of te vernietigen steeds lager wordt. Woensdag zagen we hoe bruut geweld een enorme ravage veroorzaakte. Maar het gebeurt ook dat koloniale monumenten omwille van politiek correcte redenen beklad worden. Of dat klimaatactivisten zich in musea vastlijmen. Met andere woorden: je kunt er niet omheen dat er een grensvervaging is.

Het linkerraam van de Falstaff aan de straatkant werd zwaar beschadigd. Kunnen we ervan uitgaan dat dit raam authentiek was?
Daar ga ik van uit. Typisch voor Art Nouveau zijn de glasramen en circulaire motieven die in het houten chassis terugkeren. Dat decoratieve aspect zag je in de de 19de eeuw in heel wat restaurants en cafés. Het beantwoordde aan de wensen van de groeiende middenklasse. Zij hielden ervan om uit eten te gaan en stonden open voor een nieuwe stijl en look.

Kan dat vernielde raam nog hersteld worden?
Dat kan. Wij beschikken in België nog steeds over een aantal vakmensen die de expertise hebben om ramen volgens de Art Nouveau principes te maken. Alleen, die hooggespecialiseerde mensen zijn zeldzaam en hebben heel veel opdrachten. Dat maakt dat het nog maanden kan duren vooraleer dat wat er in één minuut vernietigd werd, hersteld kan worden.

Omdat de Falstaff een geklasseerd gebouw is, zullen de herstellingswerken aan strikte criteria moeten voldoen. Dit zal opgevolgd worden door urban.brussels (vroeger Brussel Stedenbouw & Erfgoed). Zij zien erop toe dat het juiste type materiaal, zoals hout en metaal, gebruikt wordt. Ook die procedures nemen tijd in beslag.

Art Nouveau ontstond in Brussel. Hoe verkaar je dat?
Brussel was inderdaad de bakermat van de Art Nouveau. Veel heeft te maken met de rijkdom die in de 19de eeuw in Brussel aanwezig was. Naast de adel ontstond er een rijke middenklasse. Vaak waren het industriëlen die in Vlaanderen of Wallonië fabrieken hadden, maar in Brussel woonden. Zij hadden een drang naar vernieuwing en gaven die onder meer invulling met een nieuwe architectuur en eigentijdse vormgeving. Het was een manier om zich te onderscheiden van de oude rijken of de adel.

Het eerste Art Nouveau huis werd in 1893 in Brussel gebouwd. Het staat in de Paul-Emile Jansonstraat, een zijstraat van de Louizalaan. Victor Horta bouwde het voor een welstellende ingenieur. Nieuw voor die tijd was het gebruik van industriële materialen (ijzer, glas) in een woning. Interessant om zien is hoe Art Nouveau zich nadien over andere landen (Frankrijk, Duitsland, Spanje, Italië, ...) verspreidde.

Wat is het verschil tussen Art Nouveau en Art Déco?
Art Déco ontstond tijdens het interbellum. Het is een kunststrekking die in 1925 in Parijs haar hoogtepunt kende. Eigenlijk als een reactie op Art Nouveau. Die stijl sloeg namelijk niet zo goed aan in Frankrijk. Fransen vonden de nieuwe kunststrekking net iets te vernieuwend. Zij gingen dan ook voor een variante die wel in de smaak viel bij de Fransen en daar een succes werd.

U bent gespecialiseerd in Art Nouveau en Art Déco. Wat spreekt u aan in die kunststromingen?
Het is niet zozeer de stijl die me aantrekt. Wel het historische verhaal dat erachter schuilt. Het zijn stijlen die een veruitwendiging zijn van een tijd waarin zich een maatschappelijke omwenteling voltrok. Je krijgt een nieuwe maatschappij waarin de nieuwe rijken een belangrijke sturende factor vormen en er een brede middenklasse
ontstaat.

Welke Art Nouveau parels vindt u meer dan de moeite?
Recent schreef ik een artikel over Léon Sneyers. Een Art Nouveau architect die unieke woningen creëerde. Zoals de winkel La Marjolaine aan de Magdalena-steenweg 7 vlakbij de Grote Markt. Of het Huis Cortvriendt in de Nancystraat 6-8 in de Marollen.

Art Nouveau gebouwen onderhouden kost heel wat geld. Waarom is het belangrijk dat we daarin blijven investeren?
Je kent ongetwijfeld de zin: wie zijn verleden niet kent, heeft geen toekomst. Ik sta helemaal achter die gedachte. Het is cruciaal dat we het verleden van onze stad koesteren. En dat we gebouwen met een historische waarde niet alleen voor overheden, maar ook voor burgers en investeerders aantrekkelijk maken. Zo krijgen ze een nieuw leven. En blijven ze onze stad een unieke uitstraling geven.