Bezettingen sans-papiers blazen beweging nieuw leven in: 'Het is ooit gelukt'

Hoewel bezettingen in het verleden tot regularisatieoperaties hebben geleid, zijn experts er vandaag niet van overtuigd dat de 'occupations' van de Begijnhofkerk, de ULB en de VUB tot dat resultaat zullen leiden. “Maar zelfs indien het niet gebeurt, klimmen de sans-papiers een beetje hoger op de politieke agenda.”

Met de bezetting van de Begijnhofkerk en de ULB door sans-papiers – en een dreigende hongerstaking – is Brussel niet aan zijn proefstuk toe. Een van de eerste hongerstakingen door mensen zonder papieren vond er wellicht plaats in 1974 in Schaarbeek. De eis tot regularisatie van de groep Marokkaanse en Tunesische mensen werd niet gehoord, en alle deelnemers werden het land uitgezet. Na protest van het middenveld kwam het nadien toch nog tot een collectieve regularisatie.

Het is wachten tot diep in de jaren 1990 vooraleer opnieuw sprake is van regularisatiecampagnes. Na verschillende kerkbezettingen en een actieve rol van middenveldorganisaties, kregen in 1999 meer dan dertigduizend destijds irregulier of precair verblijvende individuen of gezinnen de mogelijkheid om een volwaardig bestaan op te bouwen in ons land. Tien jaar later – in de zomer van 2009 – organiseerde de regering-Van Rompuy opnieuw een eenmalige regularisatie na een reeks acties en kerkbezettingen in onder meer Brussel-­stad, Vorst en Elsene. Mensen zonder papieren die konden aantonen dat ze al een bepaalde tijd in België woonden en zich goed geïntegreerd hadden, kregen drie maanden de tijd om uitzonderlijk kans te maken op regularisatie.

Met het beproefde recept streven de Brusselse sans-papiers vandaag een gelijkaardig doel na. Tarik, die als woordvoerder optreedt voor de mensen zonder wettig verblijf in de Begijnhofkerk, verwijst naar 2009. “Het ís ooit gelukt. We hebben intussen al betogingen en manifestaties georganiseerd, maar die zijn op niets uitgedraaid. Vandaar dat we nu deze kerk bezetten. We willen tijdens een pandemie niet overgaan tot een hongerstaking, maar zonder regularisatie zal er voor ons geen vaccin zijn.”

Publieke opinie

Ondanks de voorbeelden uit het verleden, resulteerden bezettingen en hongerstakingen echter vaker niet dan wel in een regularisatie, weet Didier Vanderslycke van Orbit vzw, die zowel de aanloop naar, als de regularisatiecampagnes van 1999 en van 2009 van dichtbij volgde. “Procen­tueel weinig van deze acties hebben tot resultaat geleid omdat daarvoor een samenspel nodig is tussen het middenveld, actievoerders en oplossingen die ook in de politiek gedragen worden. Vandaag is de algemene teneur dat we nooit meer tot regularisatiecampagnes zullen overgaan. Maar anderzijds blijkt uit het Vivaldi-regeerakkoord dat er in de onderhandelingsfase wel stemmen te horen waren die meer open stonden tegenover mensen zonder wettig verblijf. Ik ga er dus van uit dat wat nu gebeurt, een belangrijk signaal kan zijn, maar dat het onder de noemer van collectieve regularisatie weinig kans op slagen heeft. Als ik lid zou zijn van de collectieven van sans-papiers, zou ik elk voorstel tot dialoog vanuit het kabinet van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi ernstig nemen.”

Dat zegt ook Sotieta Ngo van vluchtelingenorganisatie Ciré. “Zelfs als de regering niet kan overgaan tot een collectieve regularisatie, wordt het bestaan van de sans-papiers nog eens in herinnering gebracht en klimmen ze een beetje hoger op de politieke agenda. Met de actie laten ze zien dat er oplossingen nodig zijn. Maar om de politiek een positieve houding te laten aannemen tegenover sans-papiers, moet ook de publieke opinie zich erachter scharen. Het middenveld heeft een belangrijke rol te spelen in het sensibiliseren, net als universiteiten en cultuurhuizen.”
Voor asiel- en migratieonderzoeker Pascal Debruyne (Odisee Hogeschool) spelen bezettingen een belangrijke rol omdat het een vorm van politiek is waarbij degene die aan het woord is, zelf ook de onzekerheid ondergaat. “Ik respecteer dat omdat we hen voor de rest te weinig horen. Maar of de bezettingen zullen volstaan, is een andere vraag. Om resultaat te behalen is er een grotere coalitie van middenveldorganisaties nodig.”

“Het grote probleem vandaag is dat het politieke gesternte niet goed zit. De hele migratiekwestie is zodanig ideologisch opgeklopt dat men in de luwte misschien zal proberen om een aantal zaken die in het regeerakkoord staan, zoals onder andere oplossingen zoeken voor niet-repatrieerbare mensen en staatlozen, uit te voeren. Samen zullen die misschien zelfs eenzelfde impact hebben als een collectieve regularisatie. Maar of er meer marge is dan dit, weet ik niet. Wat ik het meest betreur, is dat de verantwoordelijkheid van de regeringen in het produceren van onwettig verblijf, niet aan bod komt. Voor veel van de groepen die bij vorige regularisatierondes uit de boot vielen, is er nog steeds geen duurzame oplossing gevonden.”

Debruyne wijst erop dat zo'n regularisatie vanuit academisch standpunt overigens niet absurd is. Een publicatie van migratiecentrum Myria toont op basis van een onderzoek naar de effecten van de regularisatiecampagne van 1999-2000 immers aan dat bijna 70 procent van de mensen die geregulariseerd werden, na zeven jaar formeel was tewerkgesteld. Zeven jaar na de regularisatieoperatie in 2009-2010 was volgens het socio-economisch monitoringverslag van de FOD Werkgelegenheid en gelijkekansencentrum Unia 56 procent van de geregulariseerden aan de slag.

Stem niet ontnemen

Volgens Thomas Swerts (Erasmus Universiteit Rotterdam), die onderzoek deed naar het activisme van ongedocumenteerde migranten in Brussel, is het onvoorspelbaar wat de bezettingen zullen opleveren, maar blazen ze de beweging van de sans-papiers in ieder geval nieuw leven in. “Naar dergelijke acties teruggrijpen is ook symbolisch: de Begijnhofkerk is de plek waar de eerste bezettingen gebeurden. De kracht van de acties ligt bovendien in de kwetsbaarheid waaraan de actievoerders zich blootstellen. Ze riskeren immers steeds uit het land te worden gezet.” Ter herinnering: in 2016 nog werd onder anderen Hamed Karimi, woordvoerder van de Afghaanse sans-papiers, het land uitgezet.

“Bovendien is het van belang dat de sans-papiers zelf het initiatief nemen,” aldus Swerts. “In het verleden waren er ook veel problemen met het middenveld en speelde er wantrouwen. Dat neemt niet weg dat steun belangrijk zal zijn om impact te verwerven. Als die steun een versterking betekent van hun eisen, en organisaties hun stem niet ontnemen, kan dat een goede zaak zijn.”

Toen staatssecretaris Sammy Mahdi (CD&V) liet weten dat hij zich niet zou laten chanteren door een actie als die van de sans-papiers, kwam daar veel reactie op. “Het is een manier om legitieme eisen te delegitimiseren,” aldus Swerts. “Als er geen dialoog is, blijven de sans-papiers tegen een muur botsen. Het verleden toonde al aan dat stilte vanwege een overheid soms effectiever kan zijn dan grootschalige repressie om bewegingen in de kiem te smoren. Vandaag wachten sans-papiers al heel lang op een signaal van de regering.”

Het kabinet-Mahdi laat weten dat er een tweetal weken geleden overleg is geweest met de Coördinatie van Mensen zonder Papieren België, en er vorige week een voorstel werd gedaan aan de vertegenwoordigers van de bezetting van de Begijnhofkerk voor een onderhoud op het kabinet. Voorlopig zou daar nog geen antwoord op zijn geformuleerd. Het kabinet stelt structureler te werk te willen gaan in het beleid ten aanzien van mensen in onwettig verblijf. “Er zijn mensen die recht hebben op een regularisatie, maar dat wordt op een individuele basis gedaan en niet collectief omdat dat geen duurzame regeling is.”

Nazima: 'Mijn werkgever wou me geen contract geven'

Naziha A. (61) verliet in 2003 Nador, een stad in het noordoosten van Marokko. Ze trok naar België om bij haar familie te zijn. Onder anderen haar broer – die vandaag de Belgische nationaliteit heeft – woonde er al. Tijdens de regularisatiecampagne van 2009 diende ze een dossier in, maar dat werd geweigerd. “Om geregulariseerd te raken, moest ik een arbeidscontract kunnen voorleggen. Ik werkte op dat moment, maar mijn werkgever kon of wou me geen contract geven,” vertelt ze. “Ik begrijp het nog steeds niet.” Naziha doet er alles aan om te werken. Sinds ze in België woont, is ze hoofdzakelijk actief in de schoonmaaksector. Maar ook andere klusjes neemt ze aan. “Ik kan niet kieskeurig zijn,” klinkt het. Ze woont in een kleine studio in Schaarbeek. “Ik ben niet getrouwd en heb geen kinderen. Sinds de coronapandemie losbrak, zie ik enkel nog mijn broer,” aldus Naziha. “Ik heb papieren nodig om mijn leven te kunnen starten. Sinds we samenkomen in deze kerk, is er voor de eerste keer in achttien jaar hoop op een toekomst.”

Karima: 'Mijn kinderen doen het erg goed op school'

Karima S. (40) ruilde in 2013 samen met haar man en drie kinderen haar geboorteland Marokko in voor België. Sindsdien diende ze driemaal een nieuw dossier in om geregulariseerd te raken. “Telkens werd het geweigerd zonder reden,” vertelt ze. “We zijn naar hier gekomen omdat mijn man erg ziek was geworden. Hij moest naar het ziekenhuis. Ik ben hem met de kinderen gevolgd omdat hij in zijn toestand niet voor zichzelf kan zorgen.” Karima werkt van bij aankomst in België in de schoonmaaksector. Maar het laatste jaar heeft ze niet altijd werk gehad. Met haar gezin woont ze in een huurappartementje in Sint-Jans-Molenbeek. Haar oudste dochter trouwde en raakte geregulariseerd. “Maar mijn kinderen van zeventien en vijftien jaar oud wacht een uitzichtloze situatie,” vertelt ze. “Ze doen het erg goed op school. De oudste wordt steevast in de beste klas gestopt. Maar zonder papieren zullen ze wellicht niet naar de universiteit kunnen gaan. Ze vragen me dan waarom ze niet dezelfde kansen krijgen als de Belgen. Als moeder is het erg moeilijk om dat telkens opnieuw uit te leggen.”

Hassan: 'Het leven is triest. Ik zie al 23 jaar af'

Hassan (41) kwam 23 jaar geleden vanuit het Marokkaanse Marrakesh in België aan. Hij deed een aanvraag tot regularisatie in 2001, maar die werd geweigerd. Ook de regularisatiecampagne van 2009 draaide voor Hassan op niets uit. “Ik werk al heel mijn leven als straatacrobaat en als fi etshersteller,” vertelt hij. “Soms werk ik ook op de vlooienmarkt. Negen maanden geleden ben ik echter gevallen en brak ik mijn arm. Er zit nu een metalen staaf in mijn arm die het me bemoeilijkt om aan acrobatie te doen.” Hassan trouwde in 2009 in Sint-Gillis. Zijn vrouw en hun drie kinderen van negen, zeven en één jaar oud hebben papieren. Enkel Hassan valt uit de boot. “Ze hebben me verteld dat mijn vrouw maandelijks minstens 1.560 euro netto moet verdienen. Pas dan zou ik geregulariseerd kunnen worden. Maar mijn vrouw krijgt nu een vervangingsinkomen van de ziekenkas. Na haar laatste bevalling werd ze ziek.” Nadat hij in 2009 had deelgenomen aan een hongerstaking heeft Hassan gedurende één jaar papieren gehad. “Maar nadien hebben ze die opnieuw afgenomen. Ik hoop dat er een oplossing komt, want het leven is triest. Ik zie al 23 jaar af.”

Ahmad Khalil: 'Mijn asielaanvraag werd driemaal geweigerd. Ik bleek geen corrcet verhaal te vertellen'

Ahmad Khalil (52) verhuisde dertien jaar geleden van Pakistan naar België op zoek naar een beter leven. Sinds 2008 vroeg hij driemaal asiel aan. Telkens werd hem dat geweigerd. “Ik kreeg niet zoveel uitleg. Ik bleek geen correct verhaal te brengen,” vertelt hij. In 2009 waagde hij zijn kans opnieuw tijdens de collectieve regularisatiecampagne. Maar ook die leverde Ahmad niets op. “Ik herinner me de reden niet meer. Het is al zo lang geleden. Korte tijd erna kreeg ik wel gedurende twee jaar een tijdelijke verblijfsvergunning. Die kreeg ik omdat ik ziek was: de helft van mijn gezicht raakte
in die periode verlamd,” zegt hij, terwijl hij zijn masker even afdoet om de gevolgen ervan op zijn kaak te laten zien. “Maar toen Maggie De Block (Open VLD) staatssecretaris werd voor Asiel en Migratie, nam ze mijn vergunning opnieuw af.” Ahmad heeft in Brussel nooit kunnen werken. “Af en toe helpen mijn vrienden me. Of andere mensen geven me spulletjes. Zo overleef ik dag per dag. Ik hoop dat deze actie iets in beweging kan brengen.”