Brusselse Iraniërs: ‘Laat de jeugd Iran nu maar leiden’

Een plein dat naar haar genoemd is en wekelijkse betogingen: sinds de dood van de 22-jarige Mahsa Amini zijn de schokgolven van het protest in Iran tot in Brussel te voelen. De Iraanse diaspora is daarbij voor één keer verenigd en hoopvol. “Ik ben hier al dertig jaar, maar als het regime valt, kan ik eindelijk terug.”

Een jongen van een jaar of 16 vraagt iets aan Hosien Peshehsan (61), uitbater van 'Alimentation Iranienne' op de Bockstaellaan in Laken. Peshehsan haalt vijf pakjes saffraan tevoorschijn en telt ze nadrukkelijk na. In de Brusselse Iraanse winkels vertegenwoordigt Irans meest bekende culinaire exportproduct – goed voor 90 procent van de wereldproductie – een behoorlijk deel van het zakencijfer.

Wanneer ik de tiener vraag wat hij vindt van de situatie in Iran, kijkt hij me verwonderd aan: “Ik ben Afghaan, ik spreek Dari (de naam voor het Perzisch in Afghanistan, red.). Meneer spreekt Farsi, Iraans Perzisch, maar we kunnen elkaar perfect begrijpen.”

Meer heeft Peshehsan niet nodig om tussen de kardamomthee en gevulde koekjes uit zijn thuisregio van wal te steken over de nutteloosheid van grenzen. “Dari en Farsi zijn dezelfde taal, het verschil is alleen politiek.” Peshehsan was zelf zestien, toen hij mee betoogde tijdens de Iraanse revolutie van 1979. Daarbij kwam uiteindelijk ayatollah Khomeini aan de macht, die een Islamitische Republiek uitriep. “Onze revolutie was helemaal niet islamistisch. Ik was zelf lid van de communistische arbeiderspartij en tegen hen van in het begin.”

Zijn ogen beginnen te glinsteren. “Mijn Iraanse klanten zeggen het ook: wanneer gaan ze eindelijk eens ophoepelen? Deze keer is het gedaan met het regime. Nu is het aan de jeugd. Open van geest, dapper en geëngageerd: ik ben dol op wat ze aan het doen zijn. Iedereen protesteert mee. Ook de Koerden en Azeri's (respectievelijk ongeveer 10 en 15 procent van de Iraanse bevolking, red.).”

Betogingen in Brussel

In Iran gaat het massale protest tegen het regime inmiddels zijn achtste week in. Er zijn al een paar honderden doden gevallen, vooral aan de kant van de jonge manifestanten. Duizenden betogers zijn opgepakt, en sommigen hangt de doodstraf boven het hoofd.

Een week na de dood van Amini trokken Iraniërs ook in Brussel de straat op. Sindsdien zijn er al zeker vier grotere en drie kleinere betogingen geweest, en Peshehsan was er elke keer bij. In 1993 verliet hij met zijn vrouw het land als politieke vluchteling, en vanwege de ayatollahs is hij nooit meer teruggegaan.

Hij verontschuldigt zich voor het feit dat hij in het Frans naar woorden moet zoeken: “Ik heb me nooit in de taal verdiept. Ik dacht dat ik na een jaar terug zou keren. Ondertussen ben ik hier bijna dertig jaar. Mijn twee kinderen zijn in Brussel geboren en nog nooit in Iran geweest.”

Sinds zijn dochter hem Google Street View liet zien, loopt Peshehsan soms virtueel rond in de straten van zijn geboortestad aan de Kaspische Zee, Rasjt, met zijn miljoen inwoners de grootste stad van Noord-Iran. “Ik kende Street View niet (lacht), zie je nu waarom ik vind dat je politiek aan jongeren moet overlaten? Laat de jeugd Iran maar leiden, ze doen dat goed.” Of hij hoop heeft dat ze het regime doen vallen? “Heel veel hoop,” zegt hij, één en al glimlach, “En dan ga ik zeker terug. Ik wil mijn oude dag doorbrengen in mijn geboorteland.”

In het Brussels gewest wonen 1.250 Iraniërs, blijkt uit de cijfers van Statbel, het Belgische statistiekbureau. Maar er wonen ook nog 4.160 Belgen van Iraanse afkomst, zoals Peshehsans kinderen. De Iraniërs leven iets vaker in Ukkel, Jette en Elsene.

“Er is geen homogene Iraanse gemeenschap in Brussel,” legt Elly Mansoury (39), hoofd onderzoek bij de Erasmushogeschool, uit. Zelf kwam ze als kleuter naar België. “Er is een sjiitische moskee in Anderlecht, maar ik ben er bijna zeker van dat je daar geen enkele Iraniër zult vinden. In de diaspora is bijna niemand nog praktiserend gelovig, en in Iran zelf neemt die groep ook enorm af. Iran is een land dat al decennialang af wil van deze islamitische dictatuur na een gekaapte revolutie gericht tegen de sjah. De diaspora staan al jarenlang op stand-by, zou je kunnen zeggen.”

“Er is oppositie van alle pluimage: nationalisten, monarchisten die de zoon van de sjah op de troon willen, socialisten en communisten, en de Iraanse volksmoedjahedien, een islamitisch-marxistische beweging. En dan zijn er nog de spionnen van het huidige regime die soms mee betogen, zoals het koppel dat in Sint-Pieters-Woluwe werd opgepakt voor hun betrokkenheid bij een geplande aanslag in Parijs. Uit wantrouwen houden Iraniërs in het buitenland daardoor vaak afstand van onbekende landgenoten, omdat die hen bij het regime kunnen verlinken.”

Winkels, restaurants en vuurfeest

Een vijftal Iraanse voedingswinkels en ongeveer evenveel Perzische restaurants: dat zijn in rustiger tijden de meest zichtbare uithangborden van de Iraanse aanwezigheid in Brussel. En er zijn de films, die steeds vaker de Brusselse bioscoop halen: sinds 26 oktober draait bijvoorbeeld true crime-­thriller Holy Spider, die goed getimed de precaire situatie van de vrouw in de Iraanse samenleving blootlegt.

“Op 21 maart, Iraans Nieuwjaar, is er meestal een concert in Bozar,” vult Aran Kamangar (42) aan, dochter van een Koerdische, niet-religieuze politicus, die in 2010 naar Oudergem verhuisde voor haar Brussels-Iraanse man. “De laatste jaren vieren sommige Brusselse Iraniërs één week eerder ook het traditionele Chaharshanbe Suri, of Vuurfeest.” Voor de Begijnhofkerk sprongen op 15 maart van dit jaar een paar honderd mensen over een vuur. Het is een pre-islamitisch gebruik dat in Iran zelf verboden is, net zoals losse vrouwenharen of een vrije mening, en dat nieuwe energie en een schone lei voor het nieuwe jaar moet opleveren.

“Zet twee Iraniërs uit de diaspora rond een tafel en de derde zin zal al over politiek gaan. Het schrikbewind is overal in ons leven doorgedrongen,” zegt Kamangar. “Maar nu al helemaal: iedereen volgt het nieuws op YouTube, Twitter en Instagram op de voet. Dit is een beweging die vanuit Iran zelf is ontstaan, vanuit de moedige jongste generaties. Zelfs 10- tot 12-jarigen op scholen scanderen nu revolutionaire leuzen. Ze eisen de vrijheid om zelf te kunnen beslissen wat er vervolgens met die vrijheid gebeurt.”

Kamangar is sinds ze in België aankwam nooit meer naar huis geweest. Met haar dubbele nationaliteit is ze bang om te eindigen als de opgepakte en opgesloten VUB-docent Ahmadreza Djalali en ngo-werker Olivier Vandecasteele. “Nu ik eindelijk kan kiezen, wil ik in de ambassade in Elsene ook geen hoofddoek meer op, het is een kwestie van principe,” zegt Kamangar. “We zijn hier toch in België? Jarenlang was ik actrice, zoals de meeste andere Iraanse vrouwen: thuis hadden we alle vrijheid, maar zodra je buiten de deur was, moest je volledig omschakelen. Aan de universiteit heeft de zedenpolitie me eens naar huis gestuurd omdat mijn mantel zogezegd te kort was.”

“Toen ik 19 was, ben ik net als Mahsa in een bestelbusje gesleurd, voor de ogen van mijn moeder. En dat omdat ik nagellak ophad. De zedenagente heeft die agressief verwijderd, terwijl ze hele tijd verwijten naar mijn hoofd slingerde. Ik was aan het huilen, en mijn moeder buiten het busje ook: ze was bang dat ze me zouden oppakken en folteren, maar gelukkig hebben ze me gewoon de wagen uitgegooid. Mahsa Amini is het symbool geworden van de mensen die wel vermoord zijn.”

“Twee weken voor ze stierf, zijn ook al twee lesbische vrouwen ter dood veroordeeld, wat normaal niet gebeurt,” zegt comédienne en voormalig BRUZZ-radio­columniste Dena Vahdani (31), geboren en getogen in Elsene. “Iran is nooit chill geweest sinds 1979. Je voelde de spanning toenemen, en wat er met Mahsa gebeurde, was de druppel.”

De dochter van twee Iraanse ouders - met Whatsapp-status 'Women, Lifed, Freedom' in het Perzisch, de slogan van de protestbeweging - voelt zich “heel Iraans,” zegt ze zelf. “Alleen al als ik in de spiegel kijk. Verder omring ik me graag met Iraanse boeken, interieurdesign, en films.”

“Artistieke Iraniërs van mijn generatie volg ik op Instagram, en het is mooi om te zien hoe we daar elkaar terugvinden en steunen. We hebben geen materiële plek, maar onze zielen zijn verbonden. Iedereen is heel blij om te zien dat de Iraanse jeugd zo doorzet, ondanks de moeilijkheden. Hoewel alles siddert en beeft, lijkt er nog niets omver te vallen. Maar als het in 1979 kon, waarom nu dan niet?”

Etterbeek, waar Kamangar in de gemeente­administratie werkt, heeft een paar weken geleden wel voor een materiële vertaling van het protest gezorgd. Op initiatief van schepen van Iraanse afkomst Maryam Matin Far (MR) is het voorplein voor het gemeentehuis naar Mahsa Amini vernoemd, en is er een groot dekzeil met haar beeltenis opgehangen.

“Als Brusselse ben ik daar heel trots op,” zegt Kamangar. “Ik heb meteen een video op Instagram gezet.” De ochtend na ons gesprek vertrekt ze naar Berlijn, waar uiteindelijk 80.000 Iraniërs en sympathisanten uit heel Europa hun steun aan de Iraanse protestbeweging kwamen betuigen.

Oppergod uit zoroastrisme

Maar veel Iraniërs zijn ook bang. De eigenaar van een andere Iraanse winkel in Brussel mompelt “al genoeg problemen met het regime” te hebben, en dus laten we de precieze locatie van zijn zaak in het midden. Het is er deze ochtend een komen en gaan van Iraanse klanten, die evenmin geneigd zijn met een wildvreemde over politiek te praten.

“We zijn altijd wantrouwig,” bevestigt een van hen, een politieke vluchteling van 39, Mansoury's stelling. Hij komt hier speciaal om verse Perzische pistachenoten – “Proef! De beste van de wereld” – en Iraanse doogh, een gezouten yoghurtdrank, in te slaan. Als schuilnaam kiest hij na even nadenken heel symbolisch voor Ahura Mazda: de oppergod in het zoroastrisme, de pre-islamitische religie van Iran. “Ik zat zo vaak in de gevangenis omdat ik tegen het regime was, dat ik er niet meer tegen kon en vier jaar geleden het land verlaten heb. Maar als ik je mijn naam geef, staat de politie in Iran binnen de kortste keren voor de deur bij mijn moeder of mijn broer.”

Waar de winkelier er geen greintje vertrouwen in heeft dat de huidige protestgolf tot een regimewissel zal leiden – “Er is overal oorlog en het gaat allemaal om geld voor de grootmachten” – is cliënt 'Mazda' er net vrij zeker van. “Ik geef het 90 procent kans. Er is al meer dan een maand protest nu. En voor één keer spannen alle politieke tegengroeperingen samen.”

“Ondanks alle verschillen is de oppositie nu eindelijk, voor het eerst, verenigd tegen dezelfde gemeenschappelijke vijand,” bevestigt Mansoury. “Ik denk dat de beweging #MahsaAmini het begin van het einde is voor het islamitische regime.”

Kamangar: “Ik ben er zeker van dat het deze keer zal lukken. Dan kan ik mijn Brusselse man het land van zijn voorouders laten zien, hij is er nog nooit geweest. (Krijgt het hoorbaar moeilijk) Intussen zie ik de luchthaven van Teheran al in mijn dromen. Dan kan ik mijn bejaarde vader eindelijk terugzien, en het huis waarin ik opgroeide.”

Dena Vahdani staat tot en met 12 november nog in Théâtre de la Toison d'Or, met een voorstelling die als rode draad de levensgeschiedenis van haar moeder heeft. Begin volgend jaar wordt ze sidekick in het nieuwe programma van Jan Jaap van der Wal op Play4.