Carlo Luyckx: 'Door de politiek ben ik een betere boeddhist geworden'

Als alles volgens plan verloopt, wordt het boeddhisme begin volgend jaar officieel erkend. “Wij zijn er klaar voor, we wachten al sinds 2006,” zegt Carlo Luyckx, voorzitter van de Boeddhistische Unie en ex-schepen in Sint-Gillis.

Luyckx (68) wacht me op in het Tibetaans Studiecentrum Samyé Dzong, gelegen in de Capouilletstraat in Sint-Gillis. Hij richtte deze boeddhistische vereniging 45 jaar geleden op, vertelt hij, terwijl hij de tempel toont die ingericht is op de benedenverdieping van de ruime, stille rijwoning.

De gebedsruimte is geschilderd in de typische kleuren geel, rood en blauwgroen. Vooraan staat het goudkleurige beeld van de zittende boeddha, geflankeerd door de vrouwelijke godheid Tara.

Bij een altaartje heeft iemand een bordje met een grote tomaat en wat noten neergezet, een offerande. Verder staan er gongs en trommels in de ruimte. Op de met tapijten beklede vloer liggen rode kussens. Hier leidt Luyckx nog elke vroege ochtend een mantrameditatie. “Ik bedien de cimbalen, mijn echtgenote de trommel.” Luyckx is sinds 2014 ook voorzitter van de Boeddhistische Unie van België (BUB), de koepel van zo'n dertig boeddhistische verenigingen in ons land. Ze vertegenwoordigen verschillende strekkingen waarvan de Tibetaanse tak en de zenboeddhisten de belangrijkste zijn. Brussel telt een tiental centra.Al zestien jaar ijvert de BUB voor de erkenning van het boeddhisme, maar de aanvraag belandde telkens op een zijspoor. Nu staat in het federale regeerakkoord dat het boeddhisme erkend zal worden als achtste levensbeschouwing. “Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de wetgeving. En er is ons een datum in het vooruitzicht gesteld: 1 januari 2023.”

De erkenning houdt in dat het boeddhisme financieel gesteund zal worden door de overheid, net als bijvoorbeeld de katholieke kerk, de islam en de vrijzinnigheid. Wat betekent dat concreet voor jullie?
Carlo Luyckx: De boeddhistische centra zullen recht hebben op een bezoldigde morele consulent. Die consulenten kunnen zenmeesters, lama's of monniken zijn, of gewoon mensen die een voldoende niveau hebben om morele dienstverlening te bieden vanuit een boeddhistisch perspectief.
Daarnaast zullen we een secretariaat-generaal hebben met een tiental mensen. Voorts krijgen we nog enkele betaalde consulenten die als aalmoezenier naar de gevangenis of het ziekenhuis gaan.

Zal het boeddhisme meteen op het levens­beschouwelijke keuzemenu staan in het officieel onderwijs?
Luyckx: Pas na een jaar of twee. Eerst moeten er leraren opgeleid worden. Dat zullen we doen in samenwerking met de universiteiten en hogescholen. Ook moet de inspectie georganiseerd worden.

Moet de overheid voorzien in een gepaste huisvesting voor de Boeddhistische Unie?
Luyckx: Ja, wij hebben ondertussen al te kennen gegeven dat we eventueel interesse hebben in het Chinees Paviljoen in Laken, dat momenteel leegstaat en waarvoor de overheid een nieuwe gebruiker zoekt. We hebben dat gebouw nog niet kunnen bezoeken, maar vinden het een interessante plek omdat China een grote rol gespeeld heeft in de geschiedenis van het boeddhisme.
Voorlopig hebben we weinig reactie gekregen op ons voorstel. Het gebouw moet eerst ook gerenoveerd worden en de vraag is wie dat zal betalen. Wij hebben het geld niet.

Niet iedereen binnen de boeddhistische gemeenschap is ervan overtuigd dat erkenning een goede zaak is. Volgens de bekende psychiater en boeddhist Edel Maex heeft de bloei van het boeddhisme in ons land getoond dat het perfect zonder erkenning en bijbehorende financiering kan. Ook denkt hij dat levensbeschouwingen er 'luier' en minder vitaal door worden. Heeft hij het mis?
Luyckx: Het is goed dat er een tegenstem is, maar ik ga niet akkoord. Ik denk dat het boeddhisme nog meer zal floreren na de erkenning. Als we nu een Tibetaanse lama willen uitnodigen, hebben we vaak problemen met de Dienst Vreemdelingenzaken. Als we erkend zijn, kunnen ze de toelating veel minder makkelijk weigeren.

Erkenning is ook belangrijk voor de vrije toegang tot gevangenissen. Nu hangt het af van de goodwill van de directie of een gedetineerde bijstand kan krijgen van een boeddhistische consulent. Terwijl er wel vraag naar is, net zoals er veel vraag is naar boeddhistische bijstand rond sterven en de dood. Momenteel doen we alles met vrijwilligers, maar dat is niet simpel.

Toen ik hier in 1977 begon, hadden we net genoeg geld om drie maanden huur te betalen. Tel daar de verwarming en andere kosten bij. Sommige jaren zijn heel moeilijk geweest, we hadden amper geld om te eten. Dankzij giften hebben wij het gered, maar andere verenigingen moesten stoppen.Volgens onze laatste telling zijn er 150.000 boeddhisten in ons land. Wij willen op gelijke voet staan met de andere levensbeschouwingen. Waarom zouden de Anglicanen gefinancierd mogen worden en wij niet?
De overheid zal trouwens alleen die verenigingen erkennen die lid zijn van de BUB en dus ons ethische charter hebben ondertekend. Het biedt geïnteresseerden de zekerheid dat ze bij een authentiek boeddhistisch centrum terechtgekomen zijn en niet bij een of andere zelfverklaarde lama die vooral uit is op geld.

In het Westen zien velen het boeddhisme als een antistressreligie. Vooral meditatie en mindfulness spreken hen aan. Is dat een verenging van het boeddhisme?
Luyckx: Meditatie is goed, zelfs al is men geen boeddhist. Elke avond komen er ook atheïsten en katholieken naar onze stiltemeditatie. Ze willen geen boeddhist worden, ze willen rust vinden. Dat is geen probleem voor ons.
Hetzelfde met mindfulness. Veel verenigingen bieden het vandaag aan, maar ze vermelden er niet altijd bij dat het uit het boeddhisme komt. Ik hoorde er voor het eerst over toen ik vijftig jaar geleden naar een Tibetaans boeddhistisch centrum in Schotland ging. De lama zei: 'You have to develop mindfulness.'

De boeddhist mediteert niet om rustig te worden. Waarom dan wel?
Luyckx: Het is een techniek. Een boeddhist streeft niet naar geluk, maar naar ontwaking, hij wil de ware natuur van de geest begrijpen en die natuur is wijsheid, helderheid.
De boeddhist wil meesterschap over de geest. Dat vergt een lange mentale training waarbij je de 'vergiften van de geest', zoals jaloezie, haat, narcisme en arrogantie, doorgrondt en je een aantal zogenoemde perfecties ontwikkelt: edelmoedigheid, ethiek, geduld, enthousiasme, concentratie. Die moeten resulteren in wijsheid, verlichting. Het hele werk is de illusie van het ego te doorprikken.
Om de geest te laten ontwaken, bestaan er een heleboel yoga-, mantra- en meditatieoefeningen. Zoals een glas slijkwater dat je enkele uren laat staan: het slijk zinkt naar de bodem en het water is helder. Meditatie is dus een techniek, tegelijkertijd word je er rustig van. Maar dat is een neveneffect, niet het doel.

Hoe bent u zelf destijds bij het Tibetaanse boeddhisme terechtgekomen?
Luyckx: Ik kom uit een groot, Vlaams, katholiek gezin uit Antwerpen. Maar mijn jeugd speelde zich af in de hippietijd. Het was eind jaren zestig en we experimenteerden met psychedelische middelen, zochten spirituele ervaringen. Ik verkende eerst het hindoeïsme voor ik helemaal in de ban raakte van het Tibetaanse boeddhisme. Op de kunstacademie wilde ik alleen nog maar boeddha's tekenen. Vrienden van me trokken naar Kathmandu, daarvoor had ik het geld niet en mijn ouders zouden mij niet gesteund hebben. Dus trok ik op zeventienjarige leeftijd naar een Tibetaans boeddhistisch centrum in Schotland. Toen ik terugkwam heb ik in Antwerpen een boeddhistisch centrum opgericht.

Na Antwerpen volgde Brussel.
Luyckx: Ja, terwijl ik Brussel helemaal niet kende en amper een woord Frans sprak. Maar mijn leermeester in Schotland had mij gevraagd om een centrum in Brussel te openen omdat de karmapa (het hoofd van een belangrijke school binnen het Tibetaans boeddhisme, red.) de hoofdstad zou bezoeken. Toen heb ik hier in 1977 het Tibetaans centrum geopend.
Ik heb Frans geleerd en ben in de Franstalig-­Brusselse gemeenschap gerold. Eigenlijk wilde ik al vanaf mijn achttiende weg uit het chauvinistische Antwerpen, waar de extreemrechtse VMO (de Vlaamse Militanten Orde, red.) steeds vaker van zich liet horen.

Op mijn dertigste ben ik dan politieke wetenschappen gaan studeren aan de ULB. Dat was nodig. Ik wist namelijk alles over het boeddhisme, maar niet hoe de maatschappij werkte. Bovendien benaderde ik het boeddhisme in de tijd zoals ik het kende van de katholieken: geloven zonder twijfelen. De ULB hanteerde echter het principe van libre examen. Ik moest alles in twijfel trekken. Dat past bij het boeddhisme. Boeddha heeft zelf gezegd: wat ik ook zeg, je moet het niet geloven, je moet erover nadenken.

Het boeddhisme is geen geloof, zegt u. Is dat de reden dat jullie het boeddhisme laten erkennen als niet-confessionele levensbeschouwing, net zoals de vrijzinnigheid, en niet als godsdienst?
Luyckx: Klopt, wij zijn geen gelovigen, er is geen bekering en we kennen geen opperwezen of schepper. Boeddha is geen god, het is een mens die de opperste staat van verlichting heeft bereikt.
In tempels zie je soms wel afbeeldingen van godheden, maar die worden geassocieerd met muziek of andere goede dingen, ze hebben geen spiritueel niveau.

U bent uiteindelijk de politiek ingegaan, bij de PS. Van 2000 tot 2018 was u schepen in Sint-Gillis. Maar politiek gaat om macht. De verkiezingen zijn een strijd. Ingewikkeld voor een boeddhist?
Luyckx: Ik heb er een boek over geschreven, L'intégrité en politique, une utopie? Ik zoek nog een uitgever. Iedereen die aan politiek begint, is idealistisch, wil de wereld veranderen. Maar dan begint het: je moet een partij kiezen, meedoen aan de verkiezingen en de plekjes zijn beperkt. Hoe kun je dan je aanvankelijke idealisme behouden zonder in de valkuilen te trappen van narcisme, hebzucht, jaloezie, ambitie, kortom het ego?

Bent u ze zelf tegengekomen, die valkuilen?
Luyckx: Jazeker, en ik ben erin gevallen ook. Gelukkig had ik het boeddhisme. Meditatie dwingt je ertoe jezelf in vraag te stellen.
Tegelijkertijd heeft de politiek mij enorm geholpen om vooruit te gaan op mijn boeddhistische pad. Het biedt voortdurend materiaal om te oefenen. Want de politiek is een jungle. Wie zijn je vrienden, wie je vijanden? De dag nadat ik schepen was geworden, stonden de vleiers voor mijn deur. Dan is het zaak om helder te blijven. Anders kun je het snel hoog in je bol krijgen.
Ik had wel het voordeel dat ik een leermeester had, een soort spirituele vader, die ik om raad kon vragen. En af en toe trok ik me helemaal terug om de meditatie volledig uit de diepen.
Al dertig jaar ga ik in de zomer minstens een maand op retraite, de eerste jaren zat ik in mijn eentje op een Schots eiland, nu ga ik al jaren naar een grot in Spanje.

Uiteindelijk, na drie schepenmandaten, waren er de gemeenteraadsverkiezingen van 2018. U haalde een goed resultaat, maar werd door uw partijgenoten uit het college gemanoeuvreerd. Was het uit ontgoocheling dat u stopte met politiek?
Luyckx: Eigenlijk wilde ik niet meer opkomen. Na achttien jaar had ik het als schepen allemaal een beetje gezien, ik had drieduizend koppels getrouwd, allerlei portefeuilles gehad, Cultuur, Mobiliteit, Financiën. Ik had niet het gevoel dat ik nog meer kon bereiken als schepen.
Tot ik hoorde dat Charles Picqué, die mij destijds geïnspireerd had om bij de PS te gaan, na drie jaar zou stoppen als burgemeester. Misschien kon ik mij nog nuttig maken als burgemeester, dacht ik. Ik heb die ambitie voor de verkiezingen ook kenbaar gemaakt bij partijgenoten. Resultaat: ik stond meteen lager op de lijst. Ik haalde wat minder stemmen, maar wel nog altijd het vierde hoogste aantal. Toch werd ik door mijn PS-collega's weggestemd uit het college. Ik heb toen beslist de eed niet af te leggen en mijn partijkaart niet te verlengen. Niet uit bitterheid. Ik realiseerde me dat telkens als ik in mijn professionele leven iets niet kreeg wat ik wel graag wilde, er iets anders, iets beters opdook.

Het was een verkeerde ambitie?
Luyckx: ​​​​​​​Ja, al snel zag ik in dat het, objectief gezien, beter was dat ik niet nog drie jaar burgemeester werd, beter voor de gemeente en voor de PS, ik was tenslotte al 65, maar ook beter voor mijn eigen evenwicht.
Ik kan mij nu volledig wijden aan het boeddhisme. En hoe meer tijd ik daarvoor heb, hoe duidelijker ik zie hoe ver ik nog verwijderd ben van de ontwaking, hoe lang de weg nog is.