Chille Deman: ‘De Pride begon als betoging, maar werd een feest voor iedereen’

Normaal zou de Belgian Pride op 23 mei door Brussel trekken. Intussen is duidelijk dat ook 29 augustus nog te vroeg komt voor het jaarlijkse feest van de lgbtqi+-gemeenschap. In afwachting van een nieuwe datum vertelt Pride-pionier en ex-voorzitter Chille Deman hoe hij 35 jaar geleden al een andere pandemie meemaakte.

Professioneel gezien was Chille Deman jarenlang actief in de huisvestingssector. Ondertussen is hij gepensioneerd en heeft hij ook zijn verantwoordelijkheden als voorzitter van de Belgian Pride en het RainbowHouse neergelegd, maar als militant is hij nog actief bij Rainbow Ambassadors en RainbowFriends.

Chille Deman: “De Ambassadors zijn er voor senioren. In Antwerpen bestond de vereniging al, en nu proberen we ze met een aantal mensen in Brussel op te starten en daarna Wallonië te betrekken om er een nationale vereniging van te maken. Het is in de eerste plaats de bedoeling om de aandacht van woonzorgcentra te richten op lgbtqi+-bewoners, zodat die daar niet opnieuw in de kast belanden. Als centra ermee akkoord gaan, kunnen we voor hen vormingen organiseren om te sensibiliseren. Daarnaast willen we met RainbowAmbassadors ook gewoon fi jne evenementen organiseren voor senioren.”

RainbowFriends is dan weer een internationale beweging.
Chille Deman: Daarmee verlenen we steun aan Prides in landen waar het moeilijk is om er een te organiseren. RainbowFriends is in 2015 ontstaan toen de EuroPride in Riga onzeker was. We hebben toen iemand van de organisatie in Letland naar Brussel gehaald om hier politici te ontmoeten.

Vier ministers en twee parlementairen zijn daarna met een Belgische delegatie mee naar Riga getrokken en hebben er met ambassadeurs van andere landen voor gezorgd dat de lokale overheden de Pride wel moesten toestaan.

Dit jaar zou de EuroPride in Thessaloniki plaatsvinden voor de hele Balkan. Die is uitgesteld en waarschijnlijk afgesteld, maar we hebben wel 3.000 euro opgehaald waarmee ze ginds een jaar lang een secretariaat kunnen organiseren.

Op internationaal vlak is er nog veel werk: de lgbtqi+-vrije zones in Polen, de onlinejacht op homo’s in Marokko. Vindt u dat de verontwaardiging daarover groot genoeg is?
Deman: Er zijn protesten en veroordelingen, maar politiek zou er veel harder gereageerd moeten worden.

Paradoxaal genoeg kunnen de voorvallen ook een teken zijn dat het de goede kant op gaat.
Deman: Inderdaad. In België werd vijftig of zestig jaar geleden niet over homoseksualiteit gesproken. Daarna werd er wel over gesproken, al was dat alleen in negatieve zin. Uiteindelijk evolueer je zo toch naar een aanvaarding, al is die ook in België nog altijd niet ideaal. Zo’n proces kan in Marokko of Polen ook aan de gang zijn.

Hoe evalueert u de toestand in België en Brussel? Open geesten en een goed wettelijk kader botsen nog altijd op machismo en onverdraagzaamheid, wat op straat tot zelfcensuur leidt.
Deman: Ik vergelijk het met het stemrecht voor vrouwen, dat er kwam in 1948. Dat was al laat, maar ook vandaag is er nog geen volledige gelijkheid tussen man en vrouw. Wetten en gelijke rechten zijn dus belangrijk, maar volstaan niet. Een mentaliteitsverandering vraagt jaren en jaren.

Je als lgbtqi+ in de publieke ruimte gedragen zoals je wil, kan al op veel meer plaatsen dan vroeger, maar er zijn bepaalde wijken waar ik vast en zeker nog altijd niet hand in hand zou lopen.

Hebt u in de loop van de jaren ontdekt waar die aanhoudende, soms agressieve weerstand uit heteronormatieve hoek vandaan komt?
Deman: Nee, toch niet. Maar zolang alleen het traditionele gezin als ideaal gepromoot wordt, krijgt homoseksualiteit nauwelijks plaats. Naarmate er geëxperimenteerd wordt met nieuwe gezinsvormen kan er meer openheid komen.

Hebt u in de loop van de jaren ontdekt waar die aanhoudende, soms agressieve weerstand uit heteronormatieve hoek vandaan komt?
Deman: Nee, toch niet. Maar zolang alleen het traditionele gezin als ideaal gepromoot wordt, krijgt homoseksualiteit nauwelijks plaats. Naarmate er geëxperimenteerd wordt met nieuwe gezinsvormen kan er meer openheid komen.

Wat mist u vooral, nu de Pride in mei niet kan doorgaan?
Deman: Een festival, een fuif, een debat of een tentoonstelling is er meestal voor een klein en specifiek publiek. De Pride is uitgegroeid van een betoging tot een optocht die behalve een activistisch initiatief met concrete eisen ook een feest werd. En de laatste tien jaar is de ‘Pride for every one’ er niet alleen meer voor lgbtqi+, maar voor iedereen. Met honderdduizend mensen uit alle geledingen samen feestvieren, kan alleen tijdens de Pride.

De Pride als kortstondige manifestatie van een ideale maatschappij.
Deman: Inderdaad, dat is me ook altijd blijven motiveren. Soms was het hard werken voor die ene dag. Er zijn momenten in het verleden geweest dat er problemen waren en dat de Pride bijna niet doorging. Maar als ik dan telkens het resultaat zag en merkte dat hij ieder jaar breder en breder gedragen werd, dan was ik toch weer gemotiveerd.

In 1996 werden we alleen maar getolereerd in de periferie van de stad. Vanaf 2001, onder burgemeester Freddy Thielemans, werden we omarmd, mochten we op de boulevards van het centrum, en is de Pride zelfs een deel van het Brusselse culturele programma geworden.

De bredere kijk vertaalt zich ook in intersectionalisme. De waaier aan verenigingen onder het dak van het RainbowHouse heeft ook kleur gekregen, en strijdt gelijktijdig tegen verschillende vormen van discriminatie.
Deman: De laatste vier, vijf jaar is de verscheidenheid inderdaad toegenomen, maar ik heb ook altijd aangevoeld dat we een gedeelde strijd voerden. Ik voel mij ook niet in de eerste plaats homo, of iemand die zich professioneel bezighield met huisvesting. Je persoonlijkheid wordt gevormd op het snijpunt van allerlei aspecten die een rol spelen in je leven.

Doet de Covid-19-epidemie niet een beetje denken aan de aidsepidemie?
Deman: Ik had zelf de link eigenlijk nog niet gelegd.Er zijn misschien toch een paar overeenkomsten. Hiv zette voor mij in ieder geval ook een domper op het feest. Toen ik in 1980 uit de kast kwam, beleefde ik mijn homoseksualiteit op een heel vrije en open manier. Er was geen sprake van je te beschermen tegen wat dan ook.

Tijdens de eerste periode van de epidemie in 1985, wisten we niet hoe het virus werd overgedragen en werd er eigenlijk Russische roulette gespeeld, omdat we grotendeels doorgingen met onze ervaringen en praktijken.

Op basis van soms compleet absurde vooroordelen werd van sommige bevolkingsgroepen ook gezegd dat ze meer besmettelijk waren dan anderen. Door het gebrek aan informatie en de stigmatisering was dat een heel moeilijke periode.

De lgbtqi+-gemeenschap stond er toen ook nagenoeg alleen voor.
Deman: Ja, in het begin was er nog geen sprake van het gevaar van drugsnaalden of infusen en kwam ook heteroseks niet in beeld. Dat werkte stigmatiserend voor de gemeenschap. Ik heb zelf nog een moment gedacht dat we veel te losbandig waren en beter zouden terugkeren naar de familiale structuur.

De ‘straf van de natuur’ of ‘van God’ leidde tot een beperking van de vrijheid en een soort quarantaine.
Deman: Ik heb na 1985 inderdaad een periode gehad dat ik helemaal niet meer naar de sauna ging. Gelukkig had ik op dat moment een vriend. En hoewel we contacten buiten de relatie toelieten, heb ik die toen een hele tijd niet meer gehad.

U ‘hield zich aan de maatregelen’. Maar toch was het een traumatische periode.
Deman: Zeker. Het heeft uiteindelijk twee jaar geduurd voor we wisten hoe we onszelf te beschermen. Er was ook geen medicatie.

Door de recente quarantaine werd in april nog een rondleiding van u in Bozar afgelast.
Deman: Een aantal mensen was gevraagd een alternatieve rondleiding bij de Keith Haring tentoonstelling te geven, uitgaande van hun eigen leven. Mijn verhaal ging vooral over het feit dat Haring zijn homoseksualiteit onmiddellijk aanvaardde en naar New York trok. Terwijl ik er twee huwelijken over gedaan heb alvorens mezelf te aanvaarden.

Daar had uw vader blijkbaar een belangrijke rol in gespeeld.
Deman: Toen ik twaalf jaar was, zei hij dat ik een homoseksuele periode zou doormaken in mijn pubertijd, maar dat die zou overgaan wanneer ik er goed tegen vocht en later een vrouw zou vinden om me daarbij te helpen.

Ik denk dat hij zelf ook homoseksueel was, want hij toonde me op een schoolfoto de jongen op wie hij verliefd was toen hij mijn leeftijd had. Ik geloofde zijn verhaal tot ik op 32-jarige leeftijd nog altijd een dubbel leven had en vond dat mijn pubertijd wel erg lang duurde.

Hebt u iets gehad aan publieke figuren zoals Keith Haring of anderen?
Deman: Die voorbeelden hebben pas achteraf een rol gespeeld. Ik wist aanvankelijk niets over homoseksualiteit en ben nog naar een dokter gegaan voor medicatie.

Gelukkig heeft die mij geen lobotomie voorgeschreven maar een bezoek aan de psychiater, die mij liet weten dat het normaal was. Pas toen begon ik ook de publieke voorbeelden te zien.

Hiv trof de gemeenschap hard door ziekte, dood en stigmatisering, maar ze werd zo misschien wel zichtbaar. Zonder hiv zou de emancipatie misschien trager zijn verlopen.
Deman: Zeker. Persoonlijk was mijn coming-out al vroeger gekomen, maar door hiv hebben we uiteindelijk ook een kwaliteitsvolle stap vooruit gezet. Plots werd er veel meer over gepraat en werden bepaalde praktijken ‘normaal’.

Wie weet dat de problemen die de huidige crisis extra zichtbaar maken en nog verergeren, op termijn misschien ook sneller opgelost raken.
Deman: Dat zou kunnen. Corona heeft verschillende schrijnende toestanden aan het licht gebracht. Bij de sans-papiers, de daklozen, de nieuwe werklozen. Hopelijk leidt dat inderdaad tot nieuwe vraagstellingen en uiteindelijk tot een nieuwe wereld.